Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
63 - aidiyyətlə əlaqədar şərtlərin dəyişməsinə baxmayaraq iddia ilə bağlı iş iddianın ilkin olaraq verildiyi məhkəmənin icraatında qalır. Hakim və ya məhkəmə tərkibinə sədrlik edən hakim iddia ərizəsinin və ona əlavə edilmiş sənədlərin surətlərinin cavab- dehə təqdim olunmasına dair sərəncam verir. İddia ərizəsini təqdim edərkən, cavabdehdən iddiaya qarşı öz münasibətini (etirazını) yazılı şəkildə məhkəməyə bildirmək tələb olunur. Məhkəmə bu məqsədlə ağlabatan müddət təyin edir. İnzibati prosesdə mübahisəyə baxılması və onun həll edilməsi ilə bağlı məhkəmə qərar qəbul edir. Qərar yazılı şəkildə tərtib edilir və hakim (işə kollegial qaydada baxıldıqda, məhkəmə tərkibinə daxil olan hakimlərdən hər biri) tərəfindən imzalanır. Məhkəmənin qərarı hüquqi proseslər, hüququn subyektlərinin hərəkətləri və onların nəticələri üzərində nəzarət vasitəsi funksiyasını həyata keçirir. Məhz bu funksiya ilə əlaqədar olaraq məhkəmə qərarının vasitəsilə inzibati orqanların hərəkətlərinin (hərəkətsizliyinin), aktlarının qanuniliyi müəy- yənləşdirilir. Qanuna zidd hallar aşkar olunduqda məhkəmənin müvafiq qərarında onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər müəyyən olunur. İnzibati mübahisənin tərəflərindən olan vətəndaş müvafiq hakimiyyət strukturunu təmsil edən cavabdeh kimi geniş imkana malik deyil. İnzibati mübahisələrdə tərəflər qeyri-bərabərdir: bir tərəfdə geniş imkanlara malik olan inzibati orqanlar, digər tərəfdə isə imkanı məhdud olan fiziki və ya hüquqi şəxs durur. Bu baxımdan inzibati məhkəmə icraatı tərəflərin prosessual statuslarında bərabərliyi təmin etməklə inzibati mübahisənin ədalətli həllinə xidmət edir. Onların imkanlarını eyniləşdirmək məqsədilə inzibati prosesdə məhkəmənin vətəndaşa kömək 64 etmək vəzifəsi müəyyənləşdirilmişdir. Bu, da hüquqi dövlətin təbiətindən irəli gələn müddəadır. Bu hal inzibati orqanın fəaliyyətindən narazı qalan tərəfə məhkəmə müdafiəsinə müra- ciət etmək üçün imkan verir. Prosesdə xahiş deyil, iddia tələbi ilə inzibati orqana qarşı çıxan vətəndaş məhkəmənin aktiv mövqeyinə, inzibati icraatdan fərqli olaraq məhkəmədə inzibati orqanın onunla bərabər statusa malik olcağına, sübutetmə yükünün cavabdehin üzərinə düşəcəyinə əmin olduğu üçün inzibati iş qaldırır. Cavabdehin inzibati prosesdə iddiaçı ilə bərabər hüquqi vəziyyətə malik olması iddiaçının öz iddiasını müdafiə etmək üçün malik olduğu bütün prosessual vasitələrdən onun da eyni dərəcədə istifadə etmək imkanında ifadə olunur 98 . Lakin, bu prosessual vasitələrdən istifadə edə bilsə də o, iddiaçı ilə eyni prosessual vəzifələrə malik olmur. Belə ki, hərəkəti və ya qərarı inzibati mübahisənin yaranmasına səbəb olmuş subyekt olaraq o, özünün haqlı və əsaslı olduğunu sübut etməli, müvafiq yazılı izahat verməli, tələb olunan sənədləri təqdim etməlidir. Məhkəmənin inzibati orqanı öz hərəkətlərinin və ya aktlarının əsaslılığına görə sorğu-sual etməsi, ondan məhkəmə baxışının predmetinə səbəb olmuş subyekt olaraq müvafiq izahat tələb etməsi və s. inzibati orqanın məsuliyyət mexaniz- mini hərəkətə gətirir. Bütün məhkəmə prosesi boyunca inzibati orqan nəinki, öz davranışının izahatını verməli olur, həm də proses iştirakçıları tərəfindən müxtəlif qiymətləndirici, qınayıcı təsirlərə məruz qalır. 98 Усанов В.Е. Проблемы формирования административной юстиции в России // Право и жизнь, 2001, c.21 65 Qeyd edək ki, inzibati məhkəmə icraatının ədalətli və obyektiv keçirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu hal heç də bütün ölkələrin qanunvericiliyində öz əksini tapmayıb. Məsələn, Avstraliya qanunvericiliyində əks qayda təsbit edil- mişdir. Burada vergi orqanı ilə vətəndaş arasında mübahisə yarandığı təqdirdə aktın düzgün olmadığını sübut etmək vəzifəsi vətəndaşın üzərinə düşür, vergi orqanı isə sübutetmə vəzifəsi daşımır 99 . Fikrimizcə, sübutetmə vəzifəsindən azad olunmaq halı inzibati orqanların fəaliyyətində özbaşınalığa və səlahiyyət həddinin aşılmasına yol aça bilər. Sübutetmə vəzifəsinin inzibati orqana həvalə olunması birbaşa inzibati məhkəmə icraatının mahiyyəti ilə şərtlənir, inzibati orqanların fəaliyyəti sferasında qanunçuluğun təmininə və sosial münaqişələrin həllinə yönəlir. İnzibati orqanın izahat verməsi, davranışının əsaslı olduğunu sübuta yetirməli olması və hərəkətlərinin proses iştirakçıları tərəfindən qiymətləndirilməyə məruz qalması onun məsuliyyət mexanizminin tərkib elementlərini təşkil edir. Beləliklə, inzibati məhkəmə icraatı institutundan özünün subyektiv ümumi hüquqlarının müdafiəsi üçün istifadə edən şəxs əvvəl inzibati orqanla qeyri - bərabər inzibati-hüquqi münasibətlərdə olsa da, məhkəmə icraatı zamanı onunla bərabər prosessual status daşıyır. Bu, inzibati mübahisənin ədalətli və obyektiv həllinin mühüm təminatlarından biridir. Alimlərdən F.S.Mehdiyev bu halı haqlı olaraq “silahların bərabərliyi” prin- sipi adlandıraraq inzibati prosesdə həyata keçirilən çəkişmədə 99 Зингер Е.А., Ялбулганов А.А. Основы налогового законодательства Австра- лии // Публичные финансы государств АТР. Бюджетное и налоговое регулиро- вание / Под ред. проф. А.Н.Козырина. М.: Из-во “Ось-89”, 1998, с. 40 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|