Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
69 olunmasında ifadə olunan ədalət mühakiməsini həyata keçir- məkdir. XVIII–XIX əsrlərdə Avropada və Amerikada hüquqi dövlət ideyasının və hakimiyyətlər bölgüsü prinsipinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq məhkəmələrə icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarının qanuniliyinin yoxlanılması səlahiyyəti verilməklə onlara əlavə nəzarət funksiyası da həvalə olundu. İnzibati məhkəmə icraatı müxtəlif dövlətlərdə qəbul olunmuş inzibati ədliyyə modelindən asılı olaraq fərqli orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Məhkəmə müdafiəsi dövlətlə vətəndaş arasındakı münasibətlərin inkişafında hüquqauyğunluğun təmini məqsədilə hüquqi mübahisəyə məhkəmə orqanlarının timsalında məcbur- etmə qüvvəsi vasitəsilə göstərilən reaksiyadır 105 . Ölkəmizdə həyata keçirilən islahatlar digər sahələr kimi məhkəmə prosesi sahəsindən də yan keçmədi. İctimai-siyasi həyatın bütün sahələrini əhatə edən bu islahatların məqsədi Azərbaycanda inzibati icraatın, hüquq və məhkəmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, demokratik, müasir məhkəmə sisteminin yaradılması xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi. Məhkəmə-hüquq islahatının həyata keçirilməsi zamanı məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil və nüfuzlu qüvvəyə çevrilməsi əsas məqsədlərdən biri oldu. İnzibati mübahisələr üzrə məhkəmə icraatı həm də hüquq tətbiqedici xüsusiyyətə malikdir. Bəzən hüquqi göstərişlərin həyata keçirilməsi üçün hüququn tətbiqi tələb olunur. Hüququn tətbiqi – aidiyyəti şəxslər tərəfindən hüquq normalarının həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə dövlətin xüsusi səlahiyyət verdiyi şəxslərin və orqanların prosedur – prosessual formalarda 105 Козлов А.С. Место и роль судов общей юрисдикции в механизме правового регулирования // Сибирский Юридический Вестник, 1999, № 2, c.98 70 təşkil olunmuş fəaliyyətidir 106 . Hüququn tətbiqi üçün subyektiv hüquq və vəzifələrin həyata keçirilməsinə dair hüquqi məs- ələlərə baxmaq və müvafiq qərar çıxarmaq üçün dövlət haki- miyyət səlahiyyətlərinə malik olan səlahiyyətli orqanların müdaxiləsi tələb olunur. Hüququn tətbiqi onun gerçəkləşdirilmə formalarından biri kimi hüquq münasibətlərinin yaranmasını və onların realizə mərhələsində hüquq və vəzifələrin məcburi həyata keçirilməsini təmin edir 107 . Hüquq normalarında nəzərdə tutulmuş göstərişlərin həyata keçirilməsi üçün maneələr mövcud olduğu halda hüququn tətbiqi məhkəmənin çıxardığı akt vasi- təsilə pozitiv tənzimlənmə prosesində öz ifadəsini tapır. “İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununa əsasən, inzibati aktdan şikayət həm inzibati qaydada, həm də məhkəmə qaydasında verilə bilər. Eyni zamanda həm inzibati, həm də məhkəmə qaydasında şikayət (inzibati iddia) verildiyi hallarda, şikayətə məhkəmə qaydasında baxılır və şikayət instansiyasında həmin şikayət üzrə başlanılmış icraata xitam verilir 108 . Qeyd edək ki, heç də bütün ölkələrdə vətəndaşın inzibati orqanın hərəkət və ya qərarından birbaşa məhkəməyə müraciət imkanı nəzərdə tutulmamışdır. Belə ki, məsələn, qonşu Gür- cüstanda və Türkiyədə inzibati orqanın hərəkətlərindən birbaşa məhkəməyə müraciət etməyə imkan verilmir. Həmin ölkələrdə vətəndaşlar inzibati orqandan şikayətlə müvafiq olaraq yuxarı inzibati orqana müraciət edib mənfi cavab aldıqdan sonra 106 Ümumi hüquq və dövlət nəzəriyyəsi / V.V.Lazarevin redaktəsi ilə. Bakı: Qanun, 2006, s. 37 107 Алексеев С.С. Общая теория права. Курс в двух томах. Том I. М., 1980, c.45 108 “İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı: Qanun, 2013, s.35 71 inzibati məhkəməyə müraciət edə bilərlər. Bu səbəbdən də hüquq ədəbiyyatında Gürcüstanda inzibati mühakimə icraatının başlanması üçün ilk öncə yuxarı inzibati orqana müraciət edərək mənfi cavabın alınması onun əsas əlamətlərindən biri kimi göstərilir 109 . Türkiyədə inzibati orqanların hərəkətləri ilə hüquqlarına toxunulmuş şəxslərin bu barədə məlumat aldıqları gündən 1 il ərzində və ümumilikdə həmin hərəkətin edildiyi vaxtdan 5 il ərzində yazılı şəkildə aidiyyəti orqana müraciət etməklə haqla- rını tələb etmələri nəzərdə tutulur. Tələbi qismən və ya tamamilə rədd edildiyi və ya müraciətə 60 gün ərzində cavab verilmədiyi təqdirdə isə inzibati məhkəməyə müraciət etməyə yol verilir 110 . Fikrimizcə, mübahisənin inzibati məhkəməyə qədərki həlletmə mexanizminin yaradılması aktual əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, məhkəmə prosesindən fərqli olaraq həm vaxt, həm də maddi baxımdan qənaətli olan bu üsul vətəndaşların hüquq və maraqlarının qorunması üçün müvafiq inzibati orqanın hərə- kətinə daha çevik reaksiya verilməsinə və məsələnin operativ həllinə yardımçı ola bilər. Hesab edirik ki, milli qanunveri- cilikdə inzibati mübahisənin həlli üçün inzibati məhkəməyə birbaşa müraciət edilməsinin nəzərdə tutulması mübahisənin həllinin uzanmasına, iddiaçının mənəvi-psixolji gərginliyinin artmasına, məhkəmələrin iş yükünün ağırlaşmasına səbəb olur. Buna görə də məhkəmələrin inzibati mübahisələrə baxıl- masında ilkin deyil, ikinci instansiya kimi çıxış etmələri daha məqsədəuyğun ola bilər. Hüquqları və ya qanunla qorunan 109 Чантурия Л.В. Система и компетенция административных судов в Грузии. supcourt.kz/export/..Chanturya.doc 110 İdari yargılama usulü kanunu. 06/01/1982 13-cü maddə. http://www.turkhukuksitesi.com/mevzuat Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|