Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
66 onun təmin edilməsini ədalətli muhakimənin zəruri şərti kimi qiymətləndirir 100 . Məlumdur ki, inzibati işlər üzrə sübutların mütləq əksəriy- yəti müvafiq orqanların və ya vəzifəli şəxslərin sərəncamında olan sənədlərdə yerləşir. Onlar xüsusən də, öz xeyirlərinə olmadığı hallarda həmin sənədləri təqdim etməkdən hər vəchlə boyun qaçırmağa çalışırlar. Bunun üçün məhkəmə inzibati prosessual qaydalar çərçivəsində inzibati orqanların işinə müda- xilə etməklə onlardan müvafiq materialları və digər sübutları təqdim etməyi tələb etmək, zərurət olduqda isə öz təşəbbüsü ilə mütəxəssis, ekspert rəyi almaq imkanına malik olur. Belə imkanın yaradılması inzibati prosesdə vətəndaş hüquqlarının real təminat mexanizminin formalaşmasına xidmət edir. Ədəbiyyatda haqlı qeyd olunur ki, şəxsin özünü müdafiə edə bilməsi üçün ilk növbədə öz əleyhinə çıxarılmış aktla və həmin aktın əsaslandığı hallarla və sənədlərlə tanış olmalıdır. Yalnız onları əldə edə bildiyi halda şəxs öz müdafiəsini həyata keçirmək üçün real imkana malik olur 101 . Bu baxımdan inzibati proses çərçivəsində həyata keçirilən inzibati məhkəmə icraatı- nın mühüm xüsusiyyətlərindən biri məhkəmənin öz təşəbbüsü ilə zəruri sübutları və sənədləri əldə etməsidir. İnzibati orqan- ların sərəncamında olan müvafiq sənədləri əldə etmək imkanının vətəndaşa təmin olunması vətəndaşların hüquqlarının qorun- masına, inzibati orqanların fəaliyyətində şəffaflığın təmin 100 Mehdiyev F.S. İnzibati idarəetmə hüququ: Dərs vəsaiti. Bakı: Qafqaz Universiteti yayınları, 2008, s. 59 101 Evren Ç.C. İdari usul ilkelerinin yönetim hukukumuz açısından değeri / TBB Dergisi, 2010 , s. 114 67 olunmasına xidmət etməklə yanaşı, məhkəmə baxışında iddia- çının öz iddiasını müdafiə etməsi və dinlənilməsi üçün də vacib məqamlardandır 102 . AR İPM-in 12 – ci maddəsinə görə məhkəmə proses iştirak- çılarının izahatları, ərizə və təklifləri ilə, onların təqdim etdikləri sübutlarla və işdə olan digər materiallarla kifayətlənməyərək, mübahisənin düzgün həlli üçün əhəmiyyət kəsb edən bütün faktiki halları xidməti vəzifəsinə görə araşdırmağa borcludur. Məhkəmə müstəqil şəkildə öz təşəbbüsü ilə və ya proses iştirak- çılarının vəsatətinə əsasən digər zəruri sübutları da toplamağa borcludur 103 . Hazırda inzibati məhkəmə prosesi üçün inkvizisiyon prosesin mühüm elementləri səciyyəvidir. Bu, ilk növbədə hakimin prosesdəki roluna aiddir. O, prosesdə ərizəçini aktiv şəkildə dəstəkləyir. Ərizəçinin prosesdə xüsusi hüquqi statusa malik olması da buna imkan verir. İnzibati orqanların üzərinə şikayət olunan aktın qanuniliyini sübut etmək kimi prosessual öhdəlik qoyulduğu halda, vətəndaş onun qanunsuzluğunu sübut etmək vəzifəsindən azad olub, yalnız öz hüquqlarının pozulması faktını sübut edir. AR İPM-in 14.2-ci maddəsinə əsasən, inzibati orqanın inzibati aktın qəbul edilməsi ilə əlaqədar olmayan və bilavasitə şəxsin hüquq və azadlıqlarını pozan qanunsuz müdaxiləsindən müdafiəyə dair iddialar üzrə belə müdaxiləni zəruri edən faktiki şərtlərin mövcudluğunu sübut etmək vəzifəsi müvafiq inzibati orqanın üzərinə düşür. 102 Nieto, Eva – Delgado, M. Isaac and Garrido. European Administrative Law in the Constitutional Treaty. Hart Publishing. Oxford and Portland. Oregon, 2007, p. 39 103 Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsi. Bakı: Qanun, 2013, s.22 68 İnzibati aktın qəbul edilməsi tələbinə dair (məcburetmə haqqında) iddialar üzrə həmin aktın qəbul edilməsini zəruri edən faktiki şərtlərin mövcudluğunu sübut etmək vəzifəsi isə iddia- çının üzərinə düşür. Lakin, inzibati orqan iddiaçının arzuladığı inzibati aktın qəbulunu konkret halda istisna edən faktiki şərtlərin mövcudluğuna istinad etdiyi hallarda, belə şərtlərin mövcudluğunu sübut etmək vəzifəsi həmin inzibati orqanın üzərinə düşür (AR İPM-in 14.3-cü maddəsi). Sübutetmə vəzifəsinin inzibati orqana həvalə olunmasından başqa, məhkəmənin proses iştirakçılarına yardım etmək vəzi- fəsinin müəyyənləşdirilməsi də tərəflərin maddi inzibati hüquq münasibətlərində mövcud olan hüquq bərabərsizliyini inzibati prosesdə tarazlaşdırmağa yönəlmişdir. İnzibati prosessual qanunvericilik məhkəmənin aşağıdakı hallarla əlaqədar proses iştirakçılarına yardım etməyə borclu olmasını nəzərdə tutur: - qaldırılan iddialarda yol verilən formal xətaların aradan qaldırılması; - aydın olmayan iddia tələblərinin dəqiqləşdirilməsi; - yanlış iddia növlərinin münasibləri ilə əvəz olunması; - natamam faktiki məlumatların tamamlanması; - işin hallarının müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edən izahatların təqdim olun- ması 104 . Məlum olduğu kimi məhkəmələrin ənənəvi funksiyası hüquq münasibəti iştirakçılarının gerçək və ehtimal olunan hüquq pozuntuları ilə əlaqədar yaranan sosial münaqişələrin həll 104 Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsi.Bakı: Qanun, 2013,s.23 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|