Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Qaçqın qadın”. 1919.
- B.Kəngərli. “Əyləşmiş qaçqın oğlan”. 1920.
128
"Qaçqınlar" silsil e si Kəngərli də ikincilərdən olub. Bu mənada rəssamın zamanında öz müasirlərini –qaçqın soydaşlarını əks etdirən silsilə portretlərinin təkzibolunmaz tarixi-bədii ittiham olduğu bu gün də danılmazdır. Bu yerdə bir daha deyək ki, az qala bir əsrə yaxın tarixi olan bu əsərlərdən qarşı tərəin ittihamında demək olar ki, bədii- tarixi vasitə kimi istifadə olunmamışdır. Kimin ağlına gələrdi ki, Bəhruz bəyin ötən əsrin əvvəllərində çəkdiyi “Qaçqınlar” silsiləsini yüz ildən sonra bir daha – mənfur düşmən xislətini ifşa edən bədii fakt kimi xatırlamalı olacağıq. Unutqanlığımızla bələnmiş həmin rəsmləri əsrlərin qovşağında çəkilmiş ürəkağrıdan kino kadrları ilə, fotoşəkillərlə tutuşdursaq, tarixiləşmiş səhnələrlə qoşalaşdırsaq, kifayət qədər oxşar cəhətlər taparıq. Biz şübhə etmirik ki, vaxtı ilə Bəhruz bəy 1918-1921-ci illərdə Ermənistandakı dədə-baba yurdlarından qovulub Naxçıvana pənah gətirmiş qaçqın soydaşlarımızın portretlərini yadda- şımızın korşalmaması üçün işləmişdi. Bunları ona sifariş edən də, satın alan da olmamışdı. Amma gənc rəssamımız böyük vətənpərvərlik nümunəsi göstərib başımıza gələnlərin bədii salnaməsini yaratmışdı. Əminik ki, rəssam Canfəda, Avşar və digər kəndlərdən, bölgələrdən olan qaçqınların tükürpədici zahiri görkəmini, gözlərindəki ümidsizlik notlarını əbədiləşdirməklə sanki bizə bunları unutmamağı vəsiyyət etmişdi. Əslində, 1918-1920-ci illərdə yaşanan acıların canlı salnaməsi olan bu portretlər danılmaz tarixi sənədə çevrilən, erməni təcavüzünə qarşı sənətkar ittihamı kimi səslənən və heç vaxt əhəmiyyətini itirməyəcək bir bədii irsdir, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq.Təkcə elə bu silsiləyə görə Bəhruz bəy Kəngərli hər cür təqdirə layiqdir... “Qaçqınlar” silsiləsini otuza qədər əsər təşkil edir. Onların çoxu Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində, bir hissəsi isə rəssamın Naxçıvandakı muzeyində qorunur. Bəhruz bəy bu portretləri sulu boya ilə çəkmişdir. Sulu boya rəssamın sevimli texniki vasitələrindən olsa da, ehtimal etmək olar ki, o, onsuz da dərd-sərə bələnmiş ovqatda olan insanları vaxtını çox almaq istəməmiş, çox qısa müddətdə onların real görüntülərini yaratmağa çalışmışdır. Rəssamın bu portretlərin hər birinə zaman baxımından az vaxt sərf etsə də, bu, həmin əsərlərin zamanların ən çətin sınaqlarından çıxıb, bu gün ifşaedici ittiham qaynağına çevrilməsini şərtləndirə bilmişdir...
129
"Qaçqınlar" silsil e si
soydaşlarımıza həsr olunmuş bu portretlərin hər biri faciəvi – dramatik ruhuna görə bənzərsizdir, desək, yanılmarıq. Rəssam 1919- cu ildən yaradıcılıq axtarışlarını qaçqınların taleyinə yönəltmişdir. Bəlkə də o, bu portretlər silsiləsini ömrünün axırına qədər çəkəcəyini düşünməmişdi. Amma iş elə gətirdi ki, gənc rəssam Tanrı tərəindən ona ayrılmış ömür payının son üç ilini missiyasına müvaiq qaçqın taleyini bədiiləşdirməyə, milli tariximizin ən ağrılı səhifələrindən birini əbədiləşdirməyə həsr etdi. Amma səsə həsrətli günlərini yaşayan gənc rəssam təkcə isti ocaqlarından perik düşmüş soydaşlarının portretini çəkməklə kifayətlənmirdi. Özünün maddi cəhətdən ehtiyacı olsa da, o, qaçqın uşaqları ya evlərinə, ya da emalatxanasına gətirər, onları yedizdirər, pal-paltar verər və sonra da onların şəkillərini çəkərdi... “Qaçqın qadın” (1919) əsəri rəssamın sonradan silsiləyə çevriləcək “Qaçqınlar”ının birincilərindən olub. Şaquli kompozisiyada görüntüyə alınan bu portretdə detalların-ayrıntıların klassik anlamda bir araya “gəlməməsi” də gənc rəssamın gücsüzlüyündən daha çox, başına gələnləri hələ sona qədər dərk etməkdə çətinlik çəkən qadının bu ürək ağrıdıcı görkəmini şərtləndirən zamana müəllif etirazının ifadəsidir. Qadının xırda qırmızı naxışları sərt qatların içində itib-batan bəyaz paltarının üzərindən geydiyi jaketin cırıqları yaşanan faciənin “isti”liyinə işarə kimi qəbul olunur. Qaçqın qadınının geyimindəki pərakəndəliyin duyulanlığı ilə əhatələnmiş narahat baxışlı çöhrəsindəki aydınlıq haradasa təsvirdə təzadın mövcudluğunu şərtləndirir. Rəssamın obrazı yurda bağlılığın rəmzi kimi düşünülən işıqlı mənzərə fonunda təqdimatı təsvirin daşıdığı psixoloji gərginliyi daha da qabardır, desək, yanılmarıq... Yaşanmış faciənin dramatikliyinin daha da gücləndirilməsini rəssamın “Əyləşmiş qaçqın oğlan” (1920) əsərində müşahidə etmək mümkündür. Bu portret təqdimat baxımından əvvəlkindən bir qədər fərqlənir. Belə ki, duyulası dərəcədə qabarıq təsvir olunan obrazın arxasındakı fon-yerlik neytral olmaqla, ikir dağıdıcı deyil. Daha dəqiq desək, rəssam yaşantılara bələnmiş qaçqını tamaşaçı ilə göz-gözə qoymuşdur. Cırılmış pal – paltarı ilə başındakı iri “çoban papağı”nın bir-birini tamamlayan düşündürücü tutumu əslində qaçqın həyatını yaşamağa məhkum olmuş
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|