Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Kişi portreti”. 1919.
- B.Kəngərli. “Əsgər”. 1921.
121
Portretl r Elə tamaşaçı ilə üzbəüz təqdim olunmuş kişinin portretində eyni bədii –estetik dəyərləri görmək mümkündür. Başqa sözlə desək, açıq bozumtul fon-yerlikdə görüntüyə alınmış orta yaşlı kişinin çöhrəsinin işığını özündə cəmləşdirən nüfuzedici baxışların təsirliyini şərtləndirən bədii məziyyətləri isə onun çuxasının açıq mavi, dəri papağının qəhvəyi- qara rəngləri şərtləndirib... Rəssamın portret yaradıcılığında bir əsgər təsviri də vardır. Portretə bu vaxta qədərki münasibətin fərqli olmasına rəğmən ondan bir qədər ətralı söz açmaq istəyirik. “Əsgər” adlanan bu portret 1928-ci ildən Azərbaycan Dövlət Muzeyinin kolleksiyasına daxil olub və sonradan ayrıca Azərbaycan İncəsənət Muzeyi yaradılanda onun mülkiyyətinə çevrilib. 1947-ci ildə rəssamın vəfatının 25 illiyi münasibətilə təşkil olunan sərginin kataloqunda (ön sözün müəllii M.Nəcəfov) sulu boya ilə çəkilmiş bu əsər “Əsgər” adı (əsərin 1921-ci ildə yaradıldığı qeyd olunub) ilə ictimaiyyətə təqdim olunub. Həmin müəlliin 1957- ci ildə nəşr olunmuş “Bəhruz Kəngərli” kitabının kataloq hissəsində isə portret tarixi məlum olmayan əsərlərin sırasında göstərilib. Mətndə isə belə yazılıb: “Kəngərlinin əsərləri içərisində güman ki, 1921-ci ildə çəkdiyi “Qızıl əsgər” şəklini xüsusilə qeyd etmək lazımdır”. Sənətşünas K.Kərimov isə 1962-ci ildə çap olunmuş “Bəhruz Kəngərli” kitabında bu əsəri belə təqdim edib: “Kəngərlinin portret əsərlərindən danışarkən rəssamın yaradıcılığında əhəmiyyətli yer tutan “Qızıl əsgər” portretini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Çox güman ki, 1921-ci ildə çəkilmiş bu əsər Naxçıvanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra rəssamın yaradıcılığında əmələ gəlmiş dəyişikliyi, onun mövzusunun yeni ictimai məzmun və motivlər hesabına genişlənməsini əks etdirən əsərlərindən indiyə kimi mühaizə edilmiş yeganə nümunədir”. Bu yerdə əlavə edək ki, sovet dönəmində iki tanınmış sənətşünasın bu əsərin “Qızıl əsgər”ə həsr olunması barəsində qənaətləri digər müəllilərin müxtəlif səpkili yazılarında da təkrarlanıb. 2012-ci ildə isə gənc sənətşünas Əsəd Quliyev müəllii olduğu “XX əsr Azərbaycan incəsənəti haqqında oçerklər” kitabında bu obraza çox fərqli münasibət bildirib: “Bu portret səhv olaraq sovet dövrünün əsgəri kimi qələmə verilir. Əslində, bu heç də belə deyil. Burada rəssam Azərbaycan Demokratik Cumhuriyyətinə olan sayğısını nümayiş etdirərək milli ordumuzun əsgərini B.Kəngərli. “Kişi portreti”. 1919. 122
Portretl r B.Kəngərli. “Dövlətli müsəlman xanımı” (“Naxçıvan gözəli”). 1917. 123
Portretl r təsvir etmişdir. Bunu təsvir edilmiş əsgərin geyimindən və silahından da görmək olar. Yenicə yaradılmış Demokratik Cümhuriyyətin çox çətinliklə yaratdığı ordunun əsgərinin ayaq geyimi – çarıx buna bariz nümunədir. Bu təsvir rəssamlığımızda milli ordumuzun əsgərinin yeganə bədii təsviridir”. Kim haqlıdır? Təbii ki, bu suala aydınlıq gətirə biləcək başlıca dəlil əsərin çəkildiyi vaxtın dəqiqləşdirilməsi ola bilərdi. Lakin müəllif əsərin üzərində tarix göstərmədiyindən bunu müəyyən etmək bir qədər çətindir. Obrazın kommunist rejimi ilə əlaqəli olmasının yaradıcılıqlarını əsasən
“sosialist realizmi”nin təriinə həsr etmiş sənətşünaslar tərəindən söylənilməsi, təsvirdəki adamın sovet dövrünün əsgəri olmasının vurğulanması haradasa təbii görünə bilər. Amma təkcə bu əsəri məşhur bəy nəslindən olan rəssamın yaradıcılığında əmələ gəlmiş dəyişikliyin əlaməti kimi qəbul etmək mübahisəlidir. Düzdür, bizim dövrə gəlib çatmasa da, həm M.Nəcəfov, həm də K.Kərimov, eləcə də Bəhruz bəyin tələbəsi olmuş A.Qazıyev rəssamın sovet hakimiyyəti illərində Marks və Engelsin, eləcə də bolşeviklərin rəhbəri Leninin portretlərini çəkdiyini, inqilabi bayramlarda şəhərin bəzədilməsində iştirak etdiyini yazırlar. Bunu istisna etmək olmaz. Belə ki, Bəhruz bəy o vaxt Naxçıvanda rəssam kimi kifayət qədər tanınırdı və onun sifarişlə belə işləri görməsi mümkün idi. Amma düşünürük ki, Bəhruz bəy bunu kimlərəsə yarınmaq üçün etməzdi. Bu mənada əsgərin başında məşhur “Budyonovka” adlanan hərbi papaq olsa da, rəssamın onu yeni sistemin tələblərindən fərqli-ideallaşdırmaqdan uzaq, yəni, real – miskin bir görkəmdə, dizi cırıq şalvarda təsvir etməsi də, dediklərimizi təsdiqləyir. Bununla belə, kitab üzərində çalışarkən biz əsgərin şəklini hərb tariximizin tədqiqatçılarına göstərməklə, onun hansı sistemin təmsilçisi olduğunu müəyyənləşdirdik. Məlum oldu ki, təsvir olunanın geyiminin miskinliyinə baxmayaraq, o, yeni – kommunist rejiminin qoruyucusudur... Rəssamın portret yaradıcılığı ilə tanışlığı onun “Avtoportret”i ilə tamamlamaq istərdik. Gənc rəssam özünün sonuncu “Avtoportret”ini
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|