Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.10. Enerji resurslarının boru kəmərləri ilə tranzit nəqlində mübahisələrin həlli qaydasının proseduru
Konvensiyada ifadə edilən əhəmiyyətli məsələlərdən biri investisiya mübahisələrinin anlayışının təsbit edilməsidir. İnvestisiya mübahisələri razılığa gələn dövlətlərlə digər razılığa gələn dölətlərin şəxsləri arasında - xarici investisiya münasibətlərindən yaranan; - razılığa gələn dövlətlə xarici investor arasında; - investisiya kontraktı üzrə öhtəliyin pozulmasına görə konpensasiyanın həcmi və şərtləri, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin mahiyyətinə aid hüquqi mübahisələr kimi qeyd edilir (m.25). 6.9. Enerji Xartiyasına Müqavilə çərçivəsində mübahisələrin həlli qaydası Enerji Xartiyasına Müqavilənin hüquqi tənzimetmədə əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, enerji sektorunda meydana çıxacaq mübahisələrin hüquqi vasitələrlə həllini nəzərdə tutur. Müqavilədə həm razılığa gələn tərəflərin Müqavilə müddəalarının təfsiri və tətbiqi ilə bağlı (m.27), həmçinin investorla qəbul edən dövlət arasındakı mübahisələrin həlli (m.26) proseduru əks olunub. Enerji Xartiyasına Müqavildə xüsusi investorla dövlət arasındakı mübahisənin (bir qayda olaraq ticarət-sənaye palataları nəzdində fəaliyyət göstərən instriksional beynəlxalq arbitraj qaydası ilə yanaşı) beynəlxalq məhkəmə qaydasında həllinin nəzərdə tutulması (Müqavilənin 26-cı maddəsində qeyd olunur ki, 4-cü bəndə uyğun olaraq təsis olunan arbitraj məhkəməsi mübahisəli məsələləri bu müqaviləyə və beynəlxalq hüququn tətbiq olunmalı norma və prinsiplərinə uyğun həll edir. m.26.6) müddəası müasir beynəlxalq hüququda dövlətlə investor arasında bağlanan “konsenssiya” müqavilələrin beynənilləşməsi ilə bağlıdır (“Əsrin Müqaviləsi”m.23.1) Müssid beynəlxalq hüququ yalnız dövlətlərarası müqavilələrə deyil, həmçinin onun fəaliyyət sferası yeni yaratmaq olduğu və əsasını dövlət kontraktları təşkil etdiyi beynəlxalq kontrakt hüququna da şamil edilir. Enerji Xartiyasına Müqavilədə mübahisələrin həlli mexanizmi enerji resurslarının ticarəti, investisiya qoyuluşu, ekologiya, tranzit və d. məsələlərlə bağlı mübahisələrin həllini nəzərdə tutmaqla müəyyən spesifkliyə də malikdir. Mübahisələrin həllinin daha effektli həlli vasitəsi kimi beynəlxalq arbitraj presuduru nəzərdə tutulur. Enerji Xartiyasına Müqavilənin 26-cı maddəsinə görə beynəlxalq regional kontraktlardan yaranan mübahisələrin həllində tərəflərdən biri mübahisənin danışıqlar vasitəsilə həlli üçün digər tərəfə müraciət etdiyi andan 3 ay müddətində mübahisə həll edilmədikdə investor mübahisənin həlli üçün - mübahisə tərəfinin, razılığa gələn tərəfin məhkəmələrinə və inzibati tribunalarına 2(a); - mübahisələrin həlli üzrə öncədən razılaşdırılmış istənilən tətbiq edilə biləcək prosedura 2(b); - investisiya mübahisələrinin həlli üzrə Beynəlxalq Mərkəzin Arbitraj Məhkəməsinə 4 (a); və ya UNCITRAL-ın Arbitrajın Reqlamentinə uyğun olaraq ad hoc arbitrajlara 4(b); - Stokholm Beynəlxalq Ticarət Palatasının Arbitraj institutunun arbitraj məhkəməsinə 4 (c) müraciət edə bilər. Arbitraj prosedurunun seçilməsi üçün razılığa gələn tərəfin həmin mexanizmləri təsis edən beynəlxalq sazişlərdə iştirakı zəruridir. Enerji Xartiyasına Müqavilədə dövlətlərarası mübahisələrin həlli də özünəməxsusluğa malikdir. Belə ki, enerji təhlükəsizliyi ekoloji təhlükəsizlikdən üstün tutulduğu üçün ekoloji mübahisələrin həllində arbitraj proseduru deyil, diplomatik vasitələr nəzərdə tutulur. Diplomatik vasitələrlə həll edilən digər məsələ energetika sferasında rəqabət problemidir (m.27.2), Müqavilənin tətbiqi və təfsiri üzrə diplomatik kanallar özünün nəticəsini verməzsə, ad hoc beynəlxalq arbitraj təsis edilməlidir (m.27.2,3), Mübahisədə iştirak edən, razılığa gələn tərəflər başqa hal nəzərdə tutmazlarsa, Arbitraj Məhkəməsi Haaqada keçirilir və Münsiflər Məhkəməsinin Daimi Palatasının xidməti vasitələrindən istifadə edilir (m.27(k)). Əsasən UNCITRAL-ın arbitraj Reqlamenti tətbiq edilir (m.27(f)). 6.10. Enerji resurslarının boru kəmərləri ilə tranzit nəqlində mübahisələrin həlli qaydasının proseduru Müasir dövrdə enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından enerji resurslarının stabil və davamlı nəqli mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Enerji Xartiyasına Müqavilənin tranzitlə bağlı 7-ci maddəsi mübahisənin həlli zamanı barışıq və vasitəçilik proseduruna əsaslanır. Enerji resurslsrının tranziti ilə əlaqədar meydana çıxan mübahisələr razılığa gələn tərəflər arasında razılaşdırılmış qaydalar tükəndikdən sonra Xartiya üzrə Konfıransın Baş katibinin iştirakçısı tərəflərlə məşvərətindən sonra təyin etdiyi vasitəçi tərəfindən həll edilir. Mübahisə tərəfi mübahisənin mahiyyəti ilə əlaqədar Baş katibə bildiriş verir, sonuncu isə öz növbəsində bütün iştirakçı-dövlətləri bu barədə məlumatlandırır. Baş katib mübahisə tərəfi olan üzv-dövlətdən bildiriş aldıqdan sonra 30 gün müddətində mübahisə predimeti üzrə səriştəli və iştirakçı dövlətlərə, münasibətdə neytral olan şəxsi vasitəçi təyin edir. 90 gün müddətində vasitəçi mübahisənin həlli üzrə prosedur qayda ilə bağlı tövsiyə, mübahisənin son həllinə kimi tətbiq edilməli və tərəflərin gözləməli olduğu tranzit tarifləri və şərtləri üzrə qərar qəbul edir. Razılığa gələn tərəflər onların nəzarətində və ya yurisdiksiyasında olan subyektlərin – vasitəçilərin mübahisənin həllinə qədər və ya 12 ay müddəti üçün tranzit tarifləri və şərtləri üzrə qəbul etdiyi aralıq qərarına riayət etmək öhdəliyi daşıyırlar. Xartiya üzrə Konfırans barışıq prosedurunun keçirilməsi və vasitəçinin mükafatlandırılması üzrə nümunəvi qaydalar qəbul etmişdir. Tranzitlə bağlı dövlətlərarası mübahisələrin də həllində ilk öncə diplomatik vasitələr nəzərdə tutulur. RF ilə Ukrayna, Belorusiya ilə RF arasında tranzit mübahisələrinin diplomatik vasitələrlə həlli misal kimi qeyd edilə bilər. Şübhəsiz ki, arbitraj qaydasında mübahisələrin həlli mexanizmi beynəlxalq enerji təhlükəsizliyinin təminatı üçün daha səmərəli ola bilər. Təsadüfi deyil ki, Enerji Xartiyasına Müqaviləyə qəbul ediləcək çoxtərəfli Tranzit Protokolunun layihəsində Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|