Beyn lxalq İnkişaf Assosasiyası (İnternational Developmend Assosiation-IDA)
YBIQ-nın t sis edildiyi dövr t sadüf etm kl ,
slind müvafiq institutun
reallaşdırılmasının beyn lxalq institusional maliyy mexanizmil rind n biri kimi
meydana g lib. İnkişaf etmiş ölk l rd n ABŞ-ın t ş bbüsü il inkişafda olan ölk l r
kreditl rin verilm si, investisiya qoyuluşunu t min etm k üçün t sis edilmişdir.
1959-cu ild IBRD-nin növb ti sessiyasında Dünya Bankının filialı kimi Beyn lxalq
İnkişaf Assosasiyasının yaradılması haqqında q tnam q bul edilir.
Qurum haqqında müqavil 1969-cı ild qüvv y minir. O, 1961-ci ild n BMT –
nin ixtisaslaşdırılmış qurumu statusuna malikdir. IDA-nın sas m qs di iqtisadi
yüks liş nail olmaq, m hsuldarlığı artırmaq v inkişafda olan ölk l rd sosial rifah
s viyy sini yüks ltm k t şkil edir.
8.9. Beyn lxalq Valyuta Fondu v Beyn lxalq
Yenid nqurma v İnkişaf Bankının strukturu
H r iki qrumun ali orqanı İdar etm Şurasıdır (Board Governors). Bütün üzv
dövl tl r 2 nümay nd il 5 il müdd tin İdar etm Şurasında t msil olunur.
Nümay nd l rd n biri s dr, dig ri is müavin funksiyasını yerin yetirir. S dr
ad t n ya maliyy naziri, ya da m rk zi bankın idar hey tinin s dri olur. Fondun
ümumi f aliyy ti İcraçı Şura (Executive Board), Direktorat v ya Direktorlar Şurası
t r find n yön ldilir. Fondun t rkibind (vergi hüququ, x zin darlıq, hesablaşma
xidm tl ri, valyuta mübadil si m s l l ri üzr ) 5 departament f aliyy t göst rir.
İdar etm Şurasının s lahiyy tl rin
-
yeni üzvl rin q bulu;
-
üzvlüyün dayandırılması;
-
beyn lxalq t şkilatlarla müqavil l rin bağlanması;
-
dövl tl rl bağlanan kredit sazişl rinin t sdiq edilm si;
-
nizamnam kapitalını artırmaq v ya azaltmaq;
-
üzv dövl tl rin kvotalarına n zar t edilm si;
-
Fondun büdc sinin t sdiqi;
-
Müvafiq olaraq IMF v IBRD haqqında müqavil l rl bağlı yaranan
mübahis l rin h ll edilm si;
-
ümumilikd valyuta sisteminin d yişdirilm si;
-
xarici valyutaların alqı-satqı il bağlı m s l l r daxildir.
IMF-nin icraedici orqanı IBRD-d olduğu kimi İcraedici Direktorluq v
Direktorat 40 daimi v müv qq ti üzvd n ibar tdir. Daimi Direktoru n çox kvotası
olan dövl tl r iki il müdd tin t yin edir, müv qq ti üzvl r is 2 il müdd tin coğrafi
prinsip uyğun olaraq üzv dövl tl rin nümay nd l ri arasından t yin olunur:
müvafiq olaraq 3 üzv Avropa ölk l rind n, 3 üzv Latın Amerikası ölk l rind n t yin
olunur. Direktorat valyuta kurslarının formalaşma mexanizmin n zar t edir,
el c d üzv dövl tl r maliyy yardımları edilm si il bağlı q rar q bul edir.
İdaredici Direktoratın s dri IMF-nin idar etm orqanlarının üzvü olamayan ş xsl r
sırasından seçilir. Direktorun s s hüququ yoxdur, o yalnız s sl r b rab r olduqda
h lledici s sverm hüququna malikdir. İcraedici Şuranın Direktoru h mşinin IMF-nin
katibliyin d s dirlik edir. İdar edici Direktor IMF v IBRD-nin orqanları, üzv-ölk l r
arasında, el c d fondla BMT Katibliyi v dig r beyn lxalq t şkliatlar arsında
laq l ri t min edir.
IMF-nin baş q rargahı Vaşinqtonda yerl şir, eyni zamanda Paris v Cenevr d
d daimi nümay nd liyi f aliyy t göst rir.
IBRD-nin t şkilati quruluşu IMF-nin strukturu il eynidir. Bununla yanaşı,
Bankın İcraedici Direktoratı h r konkret v ziyy td üzv-dövl tl r kredit verm k
s lahiyy tin malikdir.
8.10. Beyn lxalq Valyuta Fondunun kredit mexaniziml ri
IMF-nin kredit f aliyy tinin sas m qs dl rind n biri dövl tl rin t diyy
balansında sabitliyin t min olunmasıdır. Veril n kreditl r bir-birind n f rql nir v
müxt lif kredit mexanizml ri formalaşdırılır.
IMF-nin resurslarından istifad etm k üçün tranş sazişl ri v “stend-bay”
sazişl ri bağlanır. Tranş sazişl ri ilkin t qdim edil n maliyy yardım forması olsa da
özünü doğrultmamışdır. Bel ki, bu halda yardım ist y n dövl t özünün valyutasının
müqavilind xarici valyutanı ld edir. Hüquqi baxımdan bu halda Fond üzvl rin
borc vermir, yalnız mü yy n müdd td satın alma hüququnu saxlamaq ş rtil
valyuta satışını h yata keçirir. Bu metod çevikliy malik olmadığı üçün Fondun
Nizamnamasin edilmiş d yişikliy gör IMF “stend bay” sazişl rind (stand by
arrangement) istifad y başlamışdır. “Stend-bay” sazişi kredit x ttind n ibar t
olmaqla iki s n dl r smil şdirilir. Birinci s n dd götürül n borcun h cmi,
müdd ti, q bul ed n dövl tin öhd liyi n z rd tutulursa, dig rind q bul ed n
dövl tin valyuta siyas ti t sbit edilir. Bir qayda olaraq “stend-bay” sazişinin t qdim
olunması kredit ist y n dövl tin iqtisadiyyatını sağlamlaşdırmaq haqqında planından
asılı olur.
IMF-nin g lir s viyy si aşağı olan ölk l r yardım mexanizmi iki fond: Sistem
D yişiklikl ri Fondu (SAF) v Struktur D yişiklikl rinin Genişl ndirilm si Fondun
(ESAF) ç rçiv sind üzv-dövl tl r kreditl rin verilm sil h yata keçirilir. Qeyd
olunan mexanizml r ç rçiv sind Fond dövl tl rl müxt lif tipli, o cüml d n,
konpensasiya sazişl r, stabill şdirm sazişl ri, bufer sazişl ri, maliliy l şdirm nin
genişl ndirilm si üzr sazişl r, tamamlayıcı maliy l şdirm haqqında sazişl r
bağlayır.
8.11. Beyn lxalq Valyuta Fondunun nizamnam
kapitalında dövl tl rin payı v s sverm mexanizmi
Üzv dövl tl rin Fondu işind effektiv iştirakı, Fonddan alınacaq kreditl rin
h cmi, s sverm imkanları, bir qayda olaraq onların nizamnam kapitalındakı
kvotalarından asılı olur. Kvota pul ehtiyyatlarının birl şm sind n yaranır. Onun
sasında dövl t veril bil n m bl ğ mü yy n olunur. El c d , dövl tin Fond
qarşısında öhd liyi kvotanın h cmin müvafiqdir. Dövl tl rin kvotaları mür kk b
meyarlar (dövl tin dünya ticar tind mövqeyi, ümummilli daxili m hsulun
s viyy si, el c d halinin sayı v s.) sasında mü yy n olunur. Ümumi kvotalar
Fond t r find n 5 illik intervallarla n z rd keçirilir. Yeni üzvl rin kvotalarında
artım olduqda, kvotaların 25% - q d rini beyn lxalq ehtiyat valyutaları (SDR) il ,
75%-i is özl rinin milli valyutaları il verilir. g r dövl tin t diyy balansında k sir
yaranmışsa, o Fonddakı kvotası h cmind özünün “xüsusi ç km haqqından”,
“xüsusi borclama hüququndan” (Special Draving Rights) istifad ed r k Fonddan
borc götür bil r. SDR Fondun Nizamnam sin edil n ilk d yişiklik zamanı (1969)
t sis edilib. SDR- i formalaşdıran s b ti ABŞ dolları, Yapon iyenası v avrodan asılı
edilib. Fond h min s b ti d yişm k s lahiyy tin d malikdir.
SDR il bağlı qeyri-mü yy nlik qalmaqdadır. Bel ki, SDR gah qeyd etdiyimiz
nisb td milli valyutanın xüsusiyy yind çıxış edir v milli valyuta il müqayis
Dostları ilə paylaş: |