Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti

Beyn lxalq  İnkişaf  Assosasiyası  (İnternational  Developmend  Assosiation-IDA) 
YBIQ-nın  t sis  edildiyi  dövr   t sadüf  etm kl , 
slind   müvafiq  institutun 
reallaşdırılmasının  beyn lxalq  institusional  maliyy   mexanizmil rind n  biri  kimi 
meydana g lib. İnkişaf etmiş ölk l rd n ABŞ-ın t ş bbüsü il  inkişafda olan ölk l r  
kreditl rin  verilm si,  investisiya  qoyuluşunu  t min  etm k  üçün  t sis  edilmişdir. 
1959-cu  ild   IBRD-nin  növb ti  sessiyasında  Dünya  Bankının  filialı  kimi  Beyn lxalq 
İnkişaf Assosasiyasının yaradılması haqqında q tnam  q bul edilir. 
Qurum haqqında  müqavil  1969-cı ild  qüvv y   minir. O, 1961-ci ild n BMT – 
nin  ixtisaslaşdırılmış  qurumu  statusuna  malikdir.  IDA-nın  sas  m qs di  iqtisadi 
yüks liş  nail olmaq, m hsuldarlığı artırmaq v  inkişafda olan ölk l rd  sosial rifah 
s viyy sini yüks ltm k t şkil edir.  
 
8.9. Beyn lxalq Valyuta Fondu v  Beyn lxalq 
Yenid nqurma v  İnkişaf Bankının strukturu 
 
H r  iki  qrumun  ali  orqanı  İdar etm   Şurasıdır  (Board  Governors).  Bütün  üzv 
dövl tl r  2  nümay nd   il   5  il  müdd tin   İdar etm   Şurasında  t msil  olunur. 
Nümay nd l rd n    biri  s dr,  dig ri  is   müavin  funksiyasını  yerin   yetirir.  S dr 
ad t n  ya  maliyy   naziri,  ya  da  m rk zi  bankın  idar   hey tinin  s dri  olur.  Fondun 
ümumi  f aliyy ti  İcraçı  Şura  (Executive  Board),  Direktorat  v   ya  Direktorlar  Şurası 
t r find n  yön ldilir.  Fondun  t rkibind   (vergi  hüququ,  x zin darlıq,  hesablaşma 
xidm tl ri, valyuta mübadil si m s l l ri üzr ) 5 departament f aliyy t göst rir. 
İdar etm  Şurasının s lahiyy tl rin  
- 
yeni üzvl rin q bulu;  

---

- 
üzvlüyün dayandırılması; 
- 
beyn lxalq t şkilatlarla müqavil l rin bağlanması; 
- 
dövl tl rl  bağlanan kredit sazişl rinin t sdiq edilm si; 
- 
nizamnam  kapitalını artırmaq v  ya azaltmaq; 
- 
üzv dövl tl rin kvotalarına n zar t edilm si; 
- 
Fondun büdc sinin t sdiqi; 
- 
Müvafiq  olaraq  IMF  v   IBRD  haqqında  müqavil l rl   bağlı  yaranan 
mübahis l rin h ll edilm si; 
- 
ümumilikd  valyuta sisteminin d yişdirilm si; 
- 
xarici valyutaların alqı-satqı il  bağlı m s l l r daxildir. 
IMF-nin  icraedici  orqanı  IBRD-d   olduğu  kimi  İcraedici  Direktorluq  v  
Direktorat 40 daimi v  müv qq ti üzvd n ibar tdir. Daimi Direktoru  n çox kvotası 
olan dövl tl r iki il müdd tin  t yin edir, müv qq ti üzvl r is  2 il müdd tin  coğrafi 
prinsip   uyğun  olaraq  üzv  dövl tl rin  nümay nd l ri  arasından  t yin  olunur: 
müvafiq olaraq 3 üzv Avropa ölk l rind n, 3 üzv Latın Amerikası ölk l rind n t yin 
olunur.  Direktorat  valyuta  kurslarının  formalaşma  mexanizmin   n zar t  edir, 
el c d   üzv  dövl tl r   maliyy   yardımları  edilm si  il   bağlı  q rar  q bul  edir. 
İdaredici  Direktoratın  s dri  IMF-nin  idar etm   orqanlarının  üzvü  olamayan  ş xsl r 
sırasından  seçilir.  Direktorun  s s  hüququ  yoxdur,  o  yalnız  s sl r  b rab r  olduqda 
h lledici s sverm  hüququna malikdir. İcraedici Şuranın Direktoru h mşinin IMF-nin 
katibliyin  d  s dirlik edir. İdar edici Direktor IMF v  IBRD-nin orqanları, üzv-ölk l r 
arasında,  el c   d   fondla  BMT  Katibliyi  v   dig r  beyn lxalq  t şkliatlar  arsında 
laq l ri t min edir. 
IMF-nin baş q rargahı Vaşinqtonda yerl şir, eyni zamanda Paris v  Cenevr d  
d  daimi nümay nd liyi f aliyy t göst rir. 

---

IBRD-nin  t şkilati  quruluşu  IMF-nin  strukturu  il   eynidir.  Bununla  yanaşı, 
Bankın  İcraedici  Direktoratı  h r  konkret  v ziyy td   üzv-dövl tl r   kredit  verm k 
s lahiyy tin  malikdir.  
 
8.10. Beyn lxalq Valyuta Fondunun kredit mexaniziml ri 
 
IMF-nin  kredit  f aliyy tinin  sas  m qs dl rind n  biri  dövl tl rin  t diyy  
balansında  sabitliyin  t min  olunmasıdır.  Veril n  kreditl r  bir-birind n  f rql nir  v  
müxt lif kredit mexanizml ri formalaşdırılır.  
IMF-nin  resurslarından  istifad   etm k  üçün  tranş  sazişl ri  v   “stend-bay”  
sazişl ri bağlanır. Tranş sazişl ri ilkin t qdim edil n  maliyy  yardım forması olsa  da 
özünü doğrultmamışdır. Bel  ki, bu halda yardım ist y n dövl t özünün valyutasının 
müqavilind   xarici  valyutanı  ld   edir.  Hüquqi  baxımdan  bu  halda  Fond  üzvl rin  
borc  vermir,  yalnız  mü yy n  müdd td   satın  alma  hüququnu  saxlamaq  ş rtil  
valyuta  satışını  h yata  keçirir.  Bu  metod  çevikliy   malik  olmadığı  üçün  Fondun 
Nizamnamasin   edilmiş  d yişikliy   gör   IMF  “stend  bay”    sazişl rind   (stand  by 
arrangement)  istifad y   başlamışdır.  “Stend-bay”  sazişi  kredit  x ttind n  ibar t 
olmaqla  iki  s n dl   r smil şdirilir.  Birinci  s n dd   götürül n  borcun  h cmi, 
müdd ti,  q bul  ed n  dövl tin  öhd liyi  n z rd   tutulursa,  dig rind   q bul  ed n 
dövl tin valyuta siyas ti t sbit edilir. Bir qayda olaraq “stend-bay” sazişinin t qdim 
olunması kredit ist y n dövl tin iqtisadiyyatını sağlamlaşdırmaq haqqında planından 
asılı olur. 
IMF-nin  g lir  s viyy si  aşağı  olan  ölk l r   yardım  mexanizmi  iki  fond:  Sistem 
D yişiklikl ri  Fondu  (SAF)  v   Struktur  D yişiklikl rinin  Genişl ndirilm si  Fondun 
(ESAF)  ç rçiv sind   üzv-dövl tl r   kreditl rin  verilm sil   h yata  keçirilir.  Qeyd 

---

olunan  mexanizml r  ç rçiv sind   Fond  dövl tl rl   müxt lif  tipli,  o  cüml d n, 
konpensasiya  sazişl r,  stabill şdirm   sazişl ri,  bufer  sazişl ri,  maliliy l şdirm nin 
genişl ndirilm si  üzr   sazişl r,  tamamlayıcı  maliy l şdirm   haqqında  sazişl r 
bağlayır. 
 
8.11. Beyn lxalq Valyuta Fondunun nizamnam   
kapitalında dövl tl rin payı v  s sverm  mexanizmi 
 
Üzv  dövl tl rin  Fondu  işind   effektiv  iştirakı,  Fonddan  alınacaq  kreditl rin 
h cmi,  s sverm   imkanları,  bir  qayda  olaraq  onların  nizamnam   kapitalındakı 
kvotalarından  asılı  olur.  Kvota  pul  ehtiyyatlarının  birl şm sind n  yaranır.  Onun 
sasında  dövl t   veril   bil n  m bl ğ  mü yy n  olunur.  El c   d ,  dövl tin  Fond 
qarşısında  öhd liyi  kvotanın  h cmin   müvafiqdir.  Dövl tl rin  kvotaları  mür kk b 
meyarlar  (dövl tin  dünya  ticar tind   mövqeyi,  ümummilli  daxili  m hsulun 
s viyy si, el c  d   halinin sayı v  s.)  sasında  mü yy n olunur. Ümumi  kvotalar 
Fond  t r find n  5  illik  intervallarla  n z rd   keçirilir.  Yeni  üzvl rin  kvotalarında 
artım olduqda, kvotaların 25% -  q d rini beyn lxalq ehtiyat valyutaları (SDR) il , 
75%-i is  özl rinin milli valyutaları il  verilir.  g r dövl tin t diyy  balansında k sir 
yaranmışsa,  o  Fonddakı  kvotası  h cmind   özünün  “xüsusi  ç km   haqqından”, 
“xüsusi  borclama  hüququndan”  (Special  Draving  Rights)  istifad   ed r k  Fonddan 
borc  götür   bil r.  SDR  Fondun  Nizamnam sin   edil n  ilk  d yişiklik  zamanı  (1969) 
t sis edilib. SDR- i formalaşdıran s b ti ABŞ dolları, Yapon iyenası v  avrodan asılı 
edilib. Fond h min s b ti d yişm k s lahiyy tin  d  malikdir.  
SDR  il   bağlı  qeyri-mü yy nlik  qalmaqdadır.  Bel   ki,  SDR  gah  qeyd  etdiyimiz 
nisb td   milli  valyutanın  xüsusiyy yind   çıxış  edir  v   milli  valyuta  il   müqayis  

---