Beyn lxalq maliyy münasib tl ri sah sind dövl tl r arasında mövcud olan
sas probleml rd n biri d t diyy balanslarının tarazlaşdırmasının t min
edilm sidir. Dövl tl rarası öd m l rin v dig r maliyy m liyyatlarının v ziyy ti
dövl tl rin t diyy balanslarında öz ksini tapır.Dövl tl rin t diyy balansına t sir
ed n amill r sırasına - mt
l rin v xidm tl rin ixracına daxil olan öd m l r, xarici
turistl r göst ril n xidm tl r gör öd m l r, xarici mü sis l rin nizamnam
kapitalında olan s hml rd n g l n dividendl r, xaricd f aliyy t göst r n milli
mü sis l rd n g l n g lirl r, xarici investisiyalar, humanitar yardımlar,
uzunmüdd tli v qısamüdd tli dövl t borcları aiddir.
T diyy balansının müxt lif faktorlardan, o cüml d n, dövl tl rin f rqli
iqtisadi inkişafından asılılığı t diyy balanslarının qeyri-b rab rv ziyy t düşm sin
g tirib çixarır. g r bir dövl td mt
l rin v xidm tl rin idxalı ixracından
üstündürs t diyy balansında m nfi saldo yaranır. Bu halda daxild xarici valyuta
çatışmazlığı yarandığından, dövl t özünün ehtiyat valyutasından istifad edir,
valyuta bazarlarından xaric valyuta alır v xarici investisiyaların ölk y c lb
olunması üçün f al t dbirl r görür. Müvafiq t dbirl r daxili bazarda xarici valyutanın
qiym tinin qalxmasına, milli valyutanın, ixrac olunan mt
l rin qiym tl rinin
düşm sin s b b olur. Bunun n tic sind ixracın miqyası genişl nir.
mt
v xidm tl rin ixracının idxal üz rind üstünlüyü dövl tin t diyy
balansında müsb t saldo formalaşdırır. Qeyd olunan v ziyy td is xarici valyutanın
qiym ti düşür v dövl t onu ehtiyyat formasında saxlayır. Daxili bazarda mt
l rin,
xidm tl rin qiym tinin qalxması il ixracın s viyy si aşağı düşür. Dövl tin iqdisadi
bağlılığı onların t diyy balansları il laq dardır. Bir qayda olaraq bir ölk nın
t diyy balansındakı m nfi saldo dig rind n müsb t saldonu ş rtl ndirir.
Ümumiyy tl , ist r m nfi, ist rs d müsb t saldonun mövcud olması t diyy
balansında tarazlığı pozur v malların, xidm tl rin, kapitalın idxal v ixracında qeyri-
b rab rlik yaradır. T diyy balanslarında olan böyük f rql r dövl tin iqtisadiyyatına,
bütövlükd iqtisadi sistem m nfi t sir göst rir. Bunun n tic sind is maliyy
böhranının yaranması il beyn lxalq iqdisadi t hlük sizlik pozulmuş olur. Buna gör
d , beyn lxalq maliyy sistemini t nzim ed n beyn lxalq hüquq normaları
dövl tl rin f rqli iqtisadi inkişaf s viyy sini beyn lxalq maliyy , ticar t institutları
ç rçiv sind maksimum uzlaşdırmağa yön lm lidir.
T diyy balansında k sirin qarşısını almaq üçün dövl tl r ya bazar, ya da
inzibati mexanizml rd n istifad edirl r. Bazar mexanizmi milli valyutanın d y rinin
t nziml nm sind dövl t müdaxil si olmadan, valyutanın yalnız bazarda mövcud
olan t l b v t klif qanunu il nizamlamasında ifad edilir. İnzibati medodlar sırasına
is milli valyutanın devalvasiyası v revalivasiyası aiddir. Milli valyutanın
devalvasiyası zamanı dövl t milli valyutanın saslandığı t dbirl ri genişl ndirir. Bu
üsuldan passiv t diyy balansına malik ölk l r istifad edir. Devalvasiya bir t r fd n,
xarici mt
l rin qiym tinin artması il idxalın m hdudlaşdırılmasına s b b olursa,
dig r t r fd n, milli mt
l rin qiym tini azaltdığından ixracı stimullaşdırır.
8.4. Beyn lxalq borc hüququ
Dövl tl rin faktiki qeyri-b rab r iqdisadi v ziyy ti inkişaf etm kd olan
dövl tl r maliyy institutları t r find n borc verm k, yardım etm k institutunu
meydana g tirmişdir. Beyn lxalq maliyy hüququnun bu institu beyn lxalq kredit
hüququ li , el c d , beyn lxalq iqdisadi hüququn yarımsah si olan iqdisadi yardım
hüququ il sıx bağlıdır.
Beyn lxalq borc hüququ dövl tl r bor kapitalının verilm si, el c d dövl tl r
t r find n borc öht likl rinin yerin yetirilm si il bağlı yaranan hüquq
münasib tl rini t nzim ed n beyn lxalq hüquq norma v prinsipl rinin m cmuu
kimi t zahür edir.
Beyn lxalq borc hüququ iki qrup münasib tl ri
-
ayrı-ayrı dövl tl r borc verilm si;
-
dövl tl rin borc öht likl rinin yerin yetirilm si il bağlı münasib tl ri
t nzim
edir.
Müvafiq institut sas n ad t xarakterli normalarla, h mçinin “yumşaq hüquqa”
saslanan dövl tüstü mexanizml rl (Beyn lxalq Valyuta Fondunun hüququ il )
reqlamentl şdirilir. Bu halda, konvension normalar da istisna edilmir. Xüsus n d ,
Borclar haqqında Baş Saziş (1962), Borclar haqqında Yeni Saziş qeyd edil
bil r.Beyn lxalq borc hüququnun formalaşmasına sırasına bir sıra tarixi amill r
s b b olmuşdur. XX
srin 70-ci ill rind beyn lxalq iqdisadi t hlük sizliyin
pozulduğu dövrd n başlayaraq ölk l rin ks riyy ti t diyy balanslarında yaranan
k siri aradan qaldırmaq üçün dig r dövl tl rd n borc götürm k m cburiyy tind
qalmışlar.
Bir sıra dövl tl r borcların verilm si il bağlı xüsusi mexanizml r
formalaşdırmışlar. Xüsus n d , inkişaf etmiş dövl tl rin daxil olduğu Paris klubu,
London klubu qeyd edil bil r. Müvafiq kulublar kvazibeyn lxalq t şkilat
olduğundan müvafiq nizamnam y v t şkilatı struktura malik deyill r. sas
f aliyy tl ri Fonda üzv ölk l r il kredit müqavil l rinin imzalanması ş rtl rini
mü yy n etm k, borc verm k, borclu dövl tl rin t snifatını aparmaq v onlarla
bağlı müvafiq siyas t hazırlamağa yön lir. London klubun da dövl tl rin kreditorları
kimi xüsusi ş xsl r f al çıxış edirl r v Paris klubun dan f rqli olaraq qeyri-hökum t
qurumudur.
Dostları ilə paylaş: |