Beləliklə, beynəlxalq vergi hüququnun prinsiplərinin sistemini, nisbi də olsa,
növbəti qaydada ifadə etmək olar:
- vergi suverenliyindən doğan vergi yurisdiksiyası;
- eyni növ verginin bir dəfədən artıq ödəməyə cəlb edilməsi (və ya ikiqat
verginin aradan qaldırılması);
- vergi ayrı-seçkiliyə yol verməmək;
- qarşılıqlı razılıq və əməkdaşlıq;
- funksional meyar;
- vergi qiymətləndirilməsinin beynəlxalq ticarətə maneə olmaması;
- ləğv edilmiş gömrük maneələrinin yeni vergi məhdudiyyətləri ilə
əvəzlənməməsi və s.
Hər bir dövlət özünün suverenliyinə əsaslanaraq iqtisadi sistemini, vergi
mexanizmlərini müstəqil müəyyən etmək səlahiyyətinə malikdir. Lakin dövlət
suverenliyi beynəlxalq hüquq çərçivəsində fəaliyyət göstərdiyindən və beynəlxalq
iqtisadi, ticarət əməkdaşlığı zərurət yaratdığı qədər, son nəticədə isə istehlakçıların
seçim hüququnun tələb etdiyi çərçivədə vergi səlahiyyətləri istiqamətləndirilir. Bu
zaman dövlətin suveren vergi yurisdiksiyası qarşılıqlı razılıq və əməkdaşlıq əsasında
eyni əmtəələrin vergiyə cəlb edilməsində paylanmış olur. Eyni əmtəələrin ikiqat,
üçqat və s. vergiyə cəlb edilməsi istisna edilir.
Ikiqat vergiqoyma beynəlxalq hüquqda qeyri-diskriminasiya prinsipini pozaraq
investisiya, sahibkarlıq fəaliyyətinin, əmlak münasibətlərinin sərbəst həyata
keçirilməsinə maneə olur. Ikiqat vergiqoyma elə bir vəziyyət yaradır ki, burada eyni
subyekt eyni bir obyektə münasibətdə iki və daha çox ölkədə müəyyən bir zamanda
vergi ödəməyə məruz qalır.
İkitərəfli beynəlxalq sazişlərdə geniş təsbit edilən prinsiplərdən biri də vergi
ayrı-seçkiliyinə yol verməmək prinsipidir.
Azərbaycan Respublikası hökuməti və Fransa Respublikası hökuməti arasında
ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması, gəlir və kapitala görə vergiləri ödəməkdən
yayınmanın qarşısının alınması haqqında 2001-ci il Konvensiyasının 24-cü
maddəsində qeyd edilir:
a) razılığa gələn dövlətin milli şəxsi digər razılığa gələn dövlətin milli
şəxslərinin eyni həraitdə cəlb olunduğu və ya cəlb oluna biləcəyi vergilərdən, yaxud
bununla bağlı olan öhdəliklərdən o cümlədən, rezident baxımından fərqlənən, yaxud
ağır olan şərtlərlə vergiqoymaya və bununla bağlı olan öhdəliklərə cəlb edilməyəcək.
Bu şərt Konvensiyanın 1-ci maddəsinin müddəalarından asılı olmayaraq, razılığa
gələn dövlətlərdən birinin, yaxud hər ikisinin rezidenti olmayan şəxslərə də şamil
edilir;
b) razılığa gələn dövlətin rezidenti olan fiziki və hüquqi şəxslərə, ortaqlıqlara və
ya birliklərə, eyni şəraitdə, bu dövlətin rezidenti olmayan fiziki və hüquqi şəxslər,
ortqlıqlar və ya birliklər kimi baxılmayacaq. Bu şərt vətəndaşlığın tərəfindən asılı
olmadan, hüquqi şəxs, ortqalıq və ya birlik rezidenti olduğu razılığa gələn dövlətin
milli şəxsi olduğu halda da tətbiq edilir. Razılığa gələn dövlətin müəssisəsinin digər
razılığa gələn dövlətdə yerləşən daimi nümayəndəliyinə və ya müstəqil fərdi
xidmətlər göstərmək üçün malik olduğu daimi bazaya vergi tutulması şərtləri,
razılığa gələn dövlətin bu digər dövlətdə eyni fəaliyyətlə məşğul olan müəssisələrinin
və ya rezidentlərinin vergiyə cəlb olunması şərtlərindən ağır olamamlıdır.
Ümumilikdə, ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilələr gəlirin
mənbəyindən asılıaolaraq iki meyara (stendart-prinsipə) ərazilik və rezidentliyə
əsaslanır. Birinci halda, vergi, əmlakın yerləşdiyi dövlətdə ödənilirsə, ikinci halda,
vergi ödəyicisinin rezidenti olduğu dövlətdə ödənilir.
Ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında sazişlər milli vergi qanunvericiliyini
unifikasiya etmir, sadəcə olaraq, ikiqat vergiqoymadan yayınmanın meyarını
hədlərini müəyyən edirlər. Adətən ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında
müqavilədə
- razılığa gələn dövlətlər arasında vergiyə cəlb olunma ilə bağlı problemlərin
nizama salınması məqsədilə fiziki, hüquqi şəxslərə və vergilərə münasibətdə tətbiqi
nəzərdə tutulan normaların sisteminin formalaşdırılması;
- müqavilələrin şamil edildiyi vergilərin dairəsinin müəyyən edilməsi;
- diskiriminasiyaya yol verməmək, qarşılıqlı hüquqi yardım və informasiya
mübadiləsi;
- mübahisə doğuracaq sualların həlli prosedurunun müqaviləni imzalayan
dövlətlərin vergi orqanları tərəfindən müəyyən edilməsi;
- vergi yığılmasında qarşılıqlı yardım göstərilməsi kimi məsələlərin həlli nəzərdə
tutulur.
Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq onu demək olar ki, vergi münasibətlərində də
beynəlxalq hüquq normaları milli hüquq normalarına münasibətdə prioritet təşkil
edir. AR VM-nin 2.5 maddəsində qeyd edilir ki, AR-ın tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrdə vergilərlə bağlı bu Məcəllə ilə ona müvafiq olaraq qəbul edilmiş
normativ hüquqi aktlarla nəzərdə tutulmuş müddəalardan fərqli müddəalar müəyyən
edildikdə, müvafiq beynəlxalq müqavilələrin müddəaları tətbiq edilir.
Ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırmaq üçün tətbiq edilən vasitələr də xüsusi
əhəmiyyət kəsb edir. Ikiqat vergiqoyma özünü vergi dərəcələrinin azaldılmasında
göstərir. Bir qayda olaraq, ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılmasında 3 əsas metod
- vergidən azadetmə;
- vergi krediti;
- vergi güzəştləri tətbiq edilir.
Vergidən azadetmə metodunda qəbul edən dövlət xarici mənbələrdən əldə
olunan konkret kateqoriya gəlirlərə görə onun ərazisində olan ödəyicini vergilərdən
azd edir. Adətən vergidən azadetmə birbaşa gəlirlərə tətbiq edilir, dolayı gəlirlər
(faiz, qonorar və dividendlər, istehlak vergiləri) isə vergiyə cəlb olunur. Bu metoda
Avstriya, Belçika, AFR, Filandiya, Fransa, İslandiya, Lüksemburq, Niderland,
İsveçrənin və s. iştirakı ilə bağlanan müqavilələrdə rast gəlmək olar.
9.4. Beynəlxalq vergi hüququnun mənbələri
Dostları ilə paylaş: |