Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti

 
Beləliklə,  beynəlxalq  vergi  hüququnun  prinsiplərinin  sistemini,  nisbi  də  olsa, 
növbəti qaydada ifadə etmək olar:  
 
- vergi suverenliyindən doğan vergi yurisdiksiyası; 
 
-  eyni  növ  verginin  bir  dəfədən  artıq  ödəməyə  cəlb  edilməsi  (və  ya  ikiqat 
verginin aradan qaldırılması); 
 
- vergi ayrı-seçkiliyə yol verməmək; 
 
- qarşılıqlı razılıq və əməkdaşlıq; 
 
- funksional meyar; 
 
- vergi qiymətləndirilməsinin beynəlxalq ticarətə maneə olmaması;  
 
-  ləğv  edilmiş  gömrük  maneələrinin  yeni  vergi  məhdudiyyətləri  ilə 
əvəzlənməməsi və s.  
 
Hər  bir  dövlət  özünün  suverenliyinə  əsaslanaraq  iqtisadi  sistemini,  vergi 
mexanizmlərini  müstəqil  müəyyən  etmək  səlahiyyətinə  malikdir.  Lakin  dövlət 
suverenliyi  beynəlxalq  hüquq  çərçivəsində  fəaliyyət  göstərdiyindən  və  beynəlxalq 
iqtisadi,  ticarət  əməkdaşlığı  zərurət  yaratdığı  qədər,  son  nəticədə  isə  istehlakçıların 
seçim  hüququnun  tələb  etdiyi  çərçivədə  vergi  səlahiyyətləri  istiqamətləndirilir.  Bu 
zaman dövlətin suveren vergi yurisdiksiyası qarşılıqlı razılıq və əməkdaşlıq əsasında 
eyni  əmtəələrin  vergiyə  cəlb  edilməsində  paylanmış  olur.  Eyni  əmtəələrin  ikiqat, 
üçqat və s. vergiyə cəlb edilməsi istisna edilir.  
 
Ikiqat  vergiqoyma  beynəlxalq  hüquqda  qeyri-diskriminasiya  prinsipini  pozaraq 
investisiya,  sahibkarlıq  fəaliyyətinin,  əmlak  münasibətlərinin  sərbəst  həyata 
keçirilməsinə  maneə olur. Ikiqat vergiqoyma elə bir vəziyyət yaradır ki, burada eyni 
subyekt eyni  bir obyektə  münasibətdə  iki  və daha çox ölkədə  müəyyən  bir zamanda 
vergi ödəməyə məruz qalır.   
 
İkitərəfli  beynəlxalq  sazişlərdə  geniş  təsbit  edilən  prinsiplərdən  biri  də  vergi 
ayrı-seçkiliyinə yol verməmək prinsipidir.  
 
Azərbaycan  Respublikası  hökuməti  və  Fransa  Respublikası  hökuməti  arasında 
ikiqat  vergitutmanın  aradan  qaldırılması,  gəlir  və  kapitala  görə  vergiləri  ödəməkdən 

---

yayınmanın  qarşısının  alınması  haqqında  2001-ci  il  Konvensiyasının  24-cü 
maddəsində qeyd edilir: 
 
a)  razılığa  gələn  dövlətin  milli  şəxsi  digər  razılığa  gələn  dövlətin  milli 
şəxslərinin eyni həraitdə cəlb olunduğu və ya cəlb oluna biləcəyi vergilərdən, yaxud 
bununla bağlı olan öhdəliklərdən o cümlədən, rezident baxımından  fərqlənən,  yaxud 
ağır olan şərtlərlə vergiqoymaya və bununla bağlı olan öhdəliklərə cəlb edilməyəcək. 
Bu  şərt  Konvensiyanın  1-ci  maddəsinin  müddəalarından  asılı  olmayaraq,  razılığa 
gələn  dövlətlərdən  birinin,  yaxud  hər  ikisinin  rezidenti  olmayan  şəxslərə  də  şamil 
edilir; 
 
b) razılığa gələn dövlətin rezidenti olan fiziki və hüquqi şəxslərə, ortaqlıqlara və 
ya  birliklərə,  eyni  şəraitdə,  bu  dövlətin  rezidenti  olmayan  fiziki  və  hüquqi  şəxslər, 
ortqlıqlar  və  ya  birliklər  kimi  baxılmayacaq.  Bu  şərt  vətəndaşlığın  tərəfindən  asılı 
olmadan,  hüquqi  şəxs,  ortqalıq  və  ya  birlik  rezidenti  olduğu  razılığa  gələn  dövlətin 
milli şəxsi olduğu  halda da tətbiq edilir. Razılığa  gələn  dövlətin  müəssisəsinin digər 
razılığa  gələn  dövlətdə  yerləşən  daimi  nümayəndəliyinə  və  ya  müstəqil  fərdi 
xidmətlər  göstərmək  üçün  malik  olduğu  daimi  bazaya  vergi  tutulması  şərtləri, 
razılığa gələn dövlətin bu digər dövlətdə eyni fəaliyyətlə məşğul olan müəssisələrinin 
və ya rezidentlərinin vergiyə cəlb olunması şərtlərindən ağır olamamlıdır.   
 
Ümumilikdə,  ikiqat  vergiqoymadan  yayınma  haqqında  müqavilələr  gəlirin 
mənbəyindən  asılıaolaraq  iki  meyara  (stendart-prinsipə)  ərazilik  və  rezidentliyə 
əsaslanır.  Birinci  halda,  vergi,  əmlakın  yerləşdiyi  dövlətdə  ödənilirsə,  ikinci  halda, 
vergi ödəyicisinin rezidenti olduğu dövlətdə ödənilir.  
 
Ikiqat  vergiqoymadan  yayınma  haqqında  sazişlər  milli  vergi  qanunvericiliyini 
unifikasiya  etmir,  sadəcə  olaraq,    ikiqat  vergiqoymadan  yayınmanın  meyarını 
hədlərini  müəyyən  edirlər.  Adətən  ikiqat  vergiqoymadan  yayınma  haqqında 
müqavilədə  
 
-  razılığa  gələn  dövlətlər  arasında  vergiyə  cəlb  olunma  ilə  bağlı  problemlərin 
nizama  salınması  məqsədilə  fiziki,  hüquqi  şəxslərə  və  vergilərə  münasibətdə  tətbiqi 
nəzərdə tutulan normaların sisteminin formalaşdırılması;  

---

 
- müqavilələrin şamil edildiyi vergilərin dairəsinin müəyyən edilməsi; 
 
-  diskiriminasiyaya  yol  verməmək,  qarşılıqlı  hüquqi  yardım  və  informasiya 
mübadiləsi; 
 
-  mübahisə  doğuracaq  sualların  həlli  prosedurunun  müqaviləni  imzalayan 
dövlətlərin vergi orqanları tərəfindən müəyyən edilməsi; 
 
- vergi yığılmasında qarşılıqlı yardım göstərilməsi kimi məsələlərin həlli nəzərdə 
tutulur.   
 
Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq onu demək olar ki, vergi  münasibətlərində də 
beynəlxalq  hüquq  normaları  milli  hüquq  normalarına  münasibətdə  prioritet  təşkil 
edir.  AR  VM-nin  2.5  maddəsində  qeyd  edilir  ki,  AR-ın  tərəfdar  çıxdığı  beynəlxalq 
müqavilələrdə  vergilərlə  bağlı  bu  Məcəllə  ilə  ona  müvafiq  olaraq  qəbul  edilmiş 
normativ  hüquqi aktlarla  nəzərdə tutulmuş  müddəalardan  fərqli  müddəalar  müəyyən 
edildikdə, müvafiq beynəlxalq müqavilələrin müddəaları tətbiq edilir.   
 
Ikiqat  vergiqoymanın  aradan  qaldırmaq  üçün  tətbiq  edilən  vasitələr  də  xüsusi 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Ikiqat  vergiqoyma  özünü  vergi  dərəcələrinin  azaldılmasında 
göstərir. Bir qayda olaraq, ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılmasında 3 əsas metod  
 
- vergidən azadetmə; 
 
- vergi krediti; 
 
- vergi güzəştləri tətbiq edilir.  
 
Vergidən  azadetmə  metodunda  qəbul  edən  dövlət  xarici  mənbələrdən  əldə 
olunan  konkret  kateqoriya  gəlirlərə  görə  onun  ərazisində  olan  ödəyicini  vergilərdən 
azd  edir.  Adətən  vergidən  azadetmə  birbaşa  gəlirlərə  tətbiq  edilir,  dolayı  gəlirlər 
(faiz,  qonorar  və  dividendlər,  istehlak  vergiləri)  isə  vergiyə  cəlb  olunur.  Bu  metoda 
Avstriya,  Belçika,  AFR,  Filandiya,  Fransa,  İslandiya,  Lüksemburq,  Niderland, 
İsveçrənin və s. iştirakı ilə bağlanan müqavilələrdə rast gəlmək olar.  
 
 
 
9.4. Beynəlxalq vergi hüququnun mənbələri 
 

---