30
əliaçıq Allaha dua etməli və Amerikanı fəth edən və məskunlaşdıran öz əcdadlarını
yaxşı sözlərlə yad etməlidirlər. Bu minnətdarlıq ənənəsini 1620-ci ilin dekabrında
indiki Massaçusets ştatının ərazisinə gəlib düşmüş və Yeni Plimut koloniyasının
əsasını qoymuş ingilis kolonistləri bir il sonra yaratmışlar. Onlardan yalnız yarısı
yaza salamat çıxmış, yayda qarğıdalıdan yaxşı məhsul götürmüş, bununla da
bütünlüklə qırılmaq təhlükəsindən xilas olmuşdular. Ona görə də onlar Allahın bu
mərhəmətini böyük təntənə ilə 1621-ci ilin noyabrında qeyd etdilər və ovladıqları
vəhşi hinduşka onların bayram süfrəsini bəzəmişdi. İndi 35 milyon amerikalı özlərini
bu adamların nəsli hesab edir. Ona görə də ənənəyə müvafiq olaraq amerikanlar və
kanadalılar həmin gün hökmən bayram süfrəsində qızardılmış hinduşka yeyirlər.
1998-ci ildə amerikanlar Minnətdarlıq günü 45 milyon hinduşka yemişdilər. 1630-cu
ildə isə dostları Leydendən onların yanına gəldi və öz yeni vətənlərində özlərini daha
təhlükəsiz və inamlı hiss etdi. Artıq İngiltərə və Hollandiya arasında da səmimi
münasibətlər yaranmışdı, 1625-ci ildə kral Ceyms öldükdən sonra taxta onun oğlu
Çarlz çıxmışdı. İki xalq arasında sülh və yaxşı münasibətlər yaranmasının əlamətləri
görünürdü.
31
Cənubda və orta ərazilərdə ingilis koloniyalarının güclənməsi
Elə həmin dövrlərdə hollandlar Hadson çayının üstündə çox artır və xeyli
güclənirdilər. İngiltərə ilə münasibətlərin yaxşılaşması Yeni Niderlanda da, işləri
uğurla aparmaq üçün Hollandiya Vest İndiya Kompaniyasına da əlverişli şərait
yaradırdı. Onlar tezliklə Manhetten adasında, Fort Amsterdamda daşdan anbar
binaları və top batareyaları tikdilər. Buradan toplar Şimal çayının böyük buxtasına
nəzarət edəcəkdi. Fort Oranca, Cənub çayının üstündəki Fort Nassauya səpələnmiş
ailələr birlikdə Fort Amsterdama böyük qüvvə və təhlükəsizlik gətirirdilər. Burada
artıq üç yüzdən artıq sakin var idi. Yeni qubernatorun başçılığı altında onlar 20-ci
illərin sonunda meşədən qırdıqları xeyli taxta materiallarını və şimal hindularından
aldıqları xəzi iki gəmidə vətənə yola saldılar. Yeni Plimutun qubernatoru Bredford
isə Plimutda ticarət məntəqəsi təsis etdi, lakin onlar hollandların hücumundan
qorxurdular. Çünki hollandlar əsasən Lonq Aylenddə idi və bu əraziyə ümumən onlar
nəzarət edirdi.
İki rəqib koloniyanın qubernatorları bir-birilə çox ədəb-ərkanla məktub
mübadiləsi etdilər və Yeni Niderlandın katibi Plimuta mərasimə səfər etdi və çox
yaxşı qarşılandı. Lakin hər şey o qədər də sülhsevər qaydada cərəyan etmirdi.
Bredford hollandların qubernatorunun nəzərini ona cəlb etdi ki, onlar ingilis tacı
tərəfindən Virciniya Kompaniyasına bəxş edilmiş ərazinin sərhədlərindən içəridə
məskən salmışlar və buna görə bir gün cavab verməli olacaqlar. Qubernator Minuit
buna belə cavab verdi: "Əgər ingilislər İngilis kralı adından tələb edirlərsə, biz də
Hollandiya dövləti adından çıxış edirik və bunu qoruyacağıq". Əslində holland
gəlmişdi ki, ingilislərin işlərinin necə getdiyini görsün və onların gücü haqqında
məlumat alsın. Bu yeddi il ərzində ingilis koloniyası xeyli güclənmişdi. O, burada
geniş, səkkiz yüz fut uzunluğunda küçə gördü. Digər küçədə açıq yerdə dörd top
qoyulmuşdu. Küçənin başlanğıc küncündə qubernatorun idarəsi var idi. Hər bir evin
qədim Babil şəhərindəki kimi kiçik bağı vardı. Başqa bir yerdə isə platformanın
üstündə 6 top yerləşdirilmişdi. Qonaq nə qədər yaxşı qarşılansa da hər şey ondan
xəbər verirdi ki, Nyu Amsterdam və Nyu Plimut bir-birinə kəskin rəqib olacaqdır.
1618-ci ildə Ceyms hələ kral olduğu dövrdə otuzillik müharibə başladı.
Əslində bu Avropa qitəsindəki protestant və Roma katolik dövlətləri arasındakı
mübarizə idi. Çarlz Roma katolik printsessasına evlənib, katoliklərlə protestant
dövləti arasında sövdələşməyə özünün hazır olduğunu göstərdi. Parlament onun
siyasəti ilə razılaşmayıb, ona pul verilməsi qərarına səs verməkdən imtina etdikdə, o,
parlamentin razılığı olmadan vergi yığmağa başladı. O, qanunlara və parlamentin
rəyinə hörmət etmirdi. Ölkənin əsas puritan xadimləri də siyasətə daxil olub, İcmalar
Palatasını doldurmuşdu. Onlar kilsəni təmizləmək və azadlığı müdafiə etmək işinin
sadə bir hissəsini həyata keçirirdilər. Nəhayət, Çarlz parlamenti 1629-cu ildə buraxdı.
On bir il ərzində parlament bir dəfə də olsa yığılmadı. Pul qanuni sənəd olmadan
yığılırdı. Hökumət istədiyi kimi özünü aparırdı. Bu yolla o, böyük inqilaba gətirib
çıxardı və nəticədə kral öz başını edam nəticəsində itirdi. Bu vaxt adamların ölkəni
tərk etməsi başladı. Adamlar indi artıq onlar Hollandiyaya deyil, birbaşa Amerikaya
yollanırdı.
32
Torpaqlar Yeni İngiltərə şurasından 1628-ci ildə alındı və məskunlaşmaq
istəyənlərin bir qrupu həmin yayı Con İndikotun başçılığı altında Amerikaya
yollandı. Onlar Salemi seçdilər. Bu böyük Massaçusets buxtasının şimal burnundan
çox da uzaqda deyildi. Sonrakı yayda bura daha iri məskunlar qrupu gəldi. Onlar
özlərinə evlər tikib, taxıl yetişdirməyə başladılar. Elə həmin 1629-cu ildə İngiltərədə
Kompaniya kral sarayından yeni mühüm və nüfuzlu - "Yeni İngiltərədə Massaçusets
kompaniyası və qubernatorluğu" yaradılmasına icazə aldı. Bu adamlar Puritan
koloniyası üçün o qədər yaxşı məqam olmayan bir dövrdə öz talelərini bu işə bağladı
və onlar ümid edirdilər ki, bu yolla vicdan azadlığı tapacaq və Amerikada azad bir
dövlət quracaqlar. Bu kompaniyaya daxil olanların çoxu həm də kolonistə çevrildi.
Kompaniya özü okeanın o tayına köçürüldü, onun qubernatoru və şurası başçılıq
etdikləri bu koloniya üçün gəmi götürdülər. Massaçusets buxtasının qubernatoru və
kompaniyası, Virciniya Kompaniyası Virciniyaya Londondan rəhbərlik etdiyi kimi,
heç də işləri artıq uzaq məsafədən idarə etmirdi. Onlar özləri mülkiyyətləri olan
yerdə yerləşmişdi.
Az vaxtda on yeddidən çox gəmi və minlərlə kolonist qərbi və cənubi
limanlar olan Bristoldan, Plimutdan, Soushemptondan Amerikaya yol aldı. Onlara
yaxşı təhsil görmüş Con Uintrop başçılıq edirdi və o, qubernator kimi bu vəzifədə
İndekotu əvəz etdi. Bu gələn adamların üstünü isitmə xəstəliyi aldı. Yer seçildikdən
sonra Çarlston şəhərini salmağa hazırlıq görülməyə başlandı. Xəstəliklərə 200 nəfərə
qədər qurban vermək lazım gəldi. Yaz özü ilə birlikdə sağlamlıq və ümid gətirdi.
Lakin pis yeniliklər də var idi. Bu da ondan ibarət idi ki, Plimutdakı adamlar kimi
onlar da açıqca separatistlərə çevrildilər və Uintrop İngiltərə kilsəsinin üzvlərini
vətənə yola saldı. Virciniya isə məskunlaşdıqda isə hələ Puritan əhval-ruhiyyəsinin
bütöv hərarəti İngiltərədə elə də hiss olunmurdu. Virciniyaya sonra gələnlər də
Puitanlara bənzəyən qruplara daxil deyildilər. Ona görə də virciniyalılar öz
adətlərində ingilis vətəndaşlarından fərqlənmirdi və onlara hörmətsizlik etmirdilər.
Massaçusets körfəzindəki yeni sakinlər isə əksinə elə bil ki, xüsusi sinif üçün
seçilmişdilər. Onlar öz vicdan azadlıqları naminə həm kilsədə, həm də dövlətdə öz
xüsusi standartlarını təsis etmişdilər. Onlar ilk növbədə özlərini ingilislərin ümumi
tərkibindən çıxarmaq və Amerikada özlərinə "həm dünyəvi, həm də dini olan
müvafiq dövlət" yaratmağın məharətli planını qurmuşdular. Onların dualarının
birində deyilirdi ki, "Allah bu kimsəsizliyə seçmə taxıl göndərdiyi kimi, bütün xalqı
dəyişmişdir". Onlar özlərini də inandırmağa çalışırdılar ki, heç də separatist deyillər.
Lakin həqiqətdə isə onlar elə ayrıca kilsə yaratdılar ki, bu ana kilsənin hakimiyyətini
bütünlükdə inkar etdi.
Puritanlar öz kompaniyalarını yaradıb, Amerikaya köçürəndə Virciniyanın
əhalisi yavaş-yavaş beş min nəfərə çatdı. Virciniyalılar harada olurdularsa, özlərini
ingilislər kimi aparırdı. Virciniya Kompaniyasının buraxılıb, koloniyanın kralın əlinə
keçməsinə də onlar elə bir əhəmiyyət vermədilər. Bu dəyişiklikdən sonrakı ilk dörd il
ərzində koloniyanın assambleyası çağrılmadı, onlar kralın özü tərəfindən təyin
edilmiş qubernator və şura tərəfindən idarə olunurdu. Bu illərdə kralın öz inandığı
dostlarının içərisindən qubernatorlar seçilirdi. Koloniyanın aparıcı adamları da
şuraya üzv təyin edilirdi. Lakin burada heç bir seçki yox idi.
Dostları ilə paylaş: |