BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
İlanbalığı çox da iri deyil.
Vətəgələrdə ovlanan ilanbalıqlarınm
kütləsi 45-204 q olur.
Üzvü maddələr, lil, bitki qalıqları
və balıq əti ilə qidalanır. İlanbalığı
bəzən Kür çayına girən iri balıqların
üzərinə yapışır, lakin onların qanını
sora bilmir.
Azərbaycanın başqa vətəgə əhə
miyyətli balıqlarından fərqli olaraq
ilanbalıqlarınm məhsuldarlığı o qədər
də yüksək olmur. Onların əksəriy
yətinin verdiyi kürünün miqdarı 23-25
min ədəddən çox olmur.
Payız-qış aylarında çaya girən
ilanbalıqları çox gizli həyat tərzi
keçirir. Bu dövrdə onların bir hissəsi
quma girir, bəziləri isə bir-birinə
sarınaraq yumaq şəklində daşlar
temperature of 6 to 11°C. The
upstream migration takes place at
night.
The lamprey is a small species, its
weight varying from 45 to 204 g.
It feeds on organic matter, ooze and,
primarily, the meat of dead and live
fish. The Kura lamprey sometimes
attaches to fish but cannot feed on
their blood.
The fertility of the lamprey is low, as
compared to other commercial species
of Azerbaijan. The number of eggs in
most females varies from 23 to 25
thousand.
arasında toplanır. Bu dövrdə onların
fəallığı azalır, səsə və digər xarici
təsirlərə çox zəif reaksiya göstərirlər,
onları hətta ələ götürmək də olur.
Çoxalma ərəfəsində erkək və dişi
ilanbalıqlarında ciddi dəyişikliklər baş
verir. Erkəklər rəngini dəyişir, üzgəc
və bədənləri uzanır, daha fəal olurlar.
Suda temperatur 16-20°C olduqda kürü
tökməyə başlayırlar. Kürüdən çıxmış
When in the river during the winter
spring period, lampreys live a very
secretive life, hiding among stones
with several individuals coiled into a
ball. They may also burrow into the
bottom sediments.
During this period, lampreys are very
inactive and barely respond to being
taken by hands, noise and other
72
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F ish e s
sürfələr xırda qurda bənzəyir, onların
bədəni o qədər şəffaf olur ki, daxili
orqanları aydın görünür. Bədənin aşağı
hissəsində yerləşən sarılıq kisəsi
sürfələrin ilk dövrdə qidalanmasını
tə'minedir.
İlanbalığı Xəzərin digər balıq
larından qidalılıq keyfiyyətinə, dadma,
bədənində olan yağın miqdarına (31-
34%) görə fərqlənir. Ümumi Xəzər
balıq ovunda ilanbalığı həmişə mühüm
yer tutmuşdur.
Kür çayının axını tənzim olunduq
dan sonra ilanbalığı ehtiyatı kəskin
surətdə azalmış və bu balıq Azərbay
canın qırmızı kitabına düşmüşdür.
İlanbalığının ehtiyatının artırılması
üçün bu balığın qeyri - qanuni ovu
üzərində, xüsusilə çoxalmaq üçün Kür
çayına girən dövrdə, daim ciddi
nəzarətin tə'm in olunması, süni
artırılma işlərinin həyata keçirilməsi
vacibdir.
stimuli. Prior to breeding, male and
female lampreys undergo a transfor
mation. Males change their color,
somewhat increase in size, grow fins
and become hyperactive. The normal
temperature for breeding is 16 to
20°C.
Hatchlings resemble tiny worms. They
are transparent, and their viscera are
clearly visible. The lower part of the
body contains a special yolk sac that
serves as a source of nourishment
during the larval stage. The lamprey
has the highest fat content among the
Caspian fish (31-34%) and is marked
by exquisite taste, which makes it a
choice target species for the fishing
industry in the Caspian Sea.
In recent years, lamprey populations
have dwindled substantially because
of runoff control activities in the Kura
River. For this species to survive,
stringent protective measures are
required during its spawning migra
tion along with artificial breeding
techniques.
73
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
NƏRƏKİMİLƏR - STURGEONS
Acipenseridae
Nərəkimilər balıqlar sinfinin ən
qədim nümayəndələrindən olub Xəzər
dənizinin iftixarı və Xəzərdə balıq
ovunun əsas obyekti sayılır.
Nərəkimilər təxminən 300-350
milyon il bundan qabaq meydana
gəlmişlər. Xəzərdə əsas ov obyekti
olan nərəkimilərin qiymətli təsərrüfat
əhəmiyyəti heç kəsdə şübhə doğur
mur. Başqa balıq fəsilələri təsərrüfat
əhəmiyyətinə görə nərələrlə müqa
yisə edilə bilməz. Yüksək keyfiyyətli
əti, qiymətli qara kürüsü və eləcə də
bədən orqanlarının bir sıra təsərrüfat
və dərman məhsullarının istehsalında
istifadə edilməsi nərə balıqlarını balıq
təsərrüfatının ən vacib elmi-tədqiqat
obyektinə çevirmişdir.
Nərəkimilərin əti və ondan alman
qara kürü dünya bazarında yüksək
qiymətləndirilir. Onların üzmə qovu-
ğundan alınan yapışqan üzümdən
hazırlanan şərabın duruldulmasında
istifadə olunan ən əhəmiyyətli məh
suldur. Balığın xordasından (onurğa
sutununda yerləşən yapışqanlı mad
dədən) alman məhsul isə rəsm əsər
lərinin bərpa işlərində istifadə olunur.
Nərəkimilərin erkəklərinin toxum
larından antigeparin adlı çox qiymətli
dərman preparatı hazırlanır ki, ondan
da ürək - damar cərrahiyyəsi zamanı
istifadə olunur. Nərəkimilərin digər
əhəmiyyətli xüsusiyyətləri hələ tam
tədqiq olunmayıb.
Əsrin
əvvəlində nərəkimilər
planetin bir çox dənizlərində geniş
yayılmışdılar. Lakin onların kütləvi
şəkildə ovlanması, mühafizəsinin
The sturgeons, one of the most ancient
fish families, hold a place of pride in
the Caspian ichthyofauna and are the
most valued objects of fishing.
It is appeared about 300-350 million
years ago. Their antiquity and high
commercial value require no proof.
No other fish family is prized so highly
for caviar, the quality of meat and a
number of important industrial and
medicinal substances extracted from
the internal organs.
The caviar and meat of sturgeons
command top prices in the world
market. Isinglass extracted from the
swim bladder is the best clarifier for
grape wines and a product extracted
from the dried spinal cord is instru
mental in art restoration work. The
testes of male sturgeons are a source of
an extremely valuable medicinal
preparation - antiheparin - used in
cardiovascular surgery. There are still
quite a few commercially valuable
aspects in sturgeons, which are yet to
be fully investigated.
At the turn of the century, sturgeons
inhabited many seas on our planet.
However, as a result of heavy over
fishing, lack of regulation and protec
tive measures, their numbers have
dwindled drastically all the way to
complete disappearance.
At present, the world’s largest stur
geon population (up to 70-80%) is in
74
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
lazımi səviyyədə təşkil olunmaması
nəticəsində ehtiyatları kəskin surətdə
azalmış və ya tamamilə tükənmişdir.
Hal-hazırda dünyada ən böyük
nərə sürüləri Xəzər dənizində olub,
dünya nərə ehtiyatının 70-80%-ni
təşkil edir. Burada nərəkimilərin 6
növü yaşayır: bölgə, uzunburun, rus
nərəsi, iran və ya kür nərəsi, qaya
balığı, cökə balığı. Xəzərdə sayma
görə birinci yeri rus nərəsi (50-60%),
sonra uzunburun (25-30%) və bölgə
(təxminən 10%) tutur. İran (Kür)
nərəsinin, qaya və cökə balığının
ehtiyatı çox azdır.
Nərələrin müxtəlif növləri bir-
birindən dad və bioloji xüsusiy
yətlərinə görə fərqlənir. Xəzərdə bu
balıq ehtiyatının qorunub saxlanılması
üçün nərələrin həyat tərzinin öyrə
nilməsini, ovlanmalarının tənzimlən
məsini və süni çoxaldılmasan təmin
etmək lazımdır.
the Caspian Sea, where it is repre
sented by six species: beluga, barbel
sturgeon, Russian sturgeon, Persian
sturgeon, starred sturgeon, and sterlet.
The most abundant Caspian species is
the Russian sturgeon (50-60%),
followed by starred sturgeon (25-30%)
and beluga (ca. 10%). The populations
of the Persian sturgeon, barbel
sturgeon and sterlet are insignificant.
The different sturgeon species are
distinguished by taste and biological
traits.
Knowledge of the latter is a prere
quisite for proper regulation of their
catches and establishment of the
breeding industry, which will ensure
survival of sturgeons in the Caspian
Sea.
Bölgə - Beluga
Huso huso
Bölgə Xəzər dənizində üç müstəqil
populyasiya əmələ gətirir: volqa, ural
və kür populyasiyaları. Bölgə Xəzər
dənizində yaşayan balıqların ən
irisidir. Keçmişdə Xəzərdə uzunluğu
4-5 metrə, kütləsi isə 841-1004 kq-a
çatan bölgələr ovlanmışdır. Belə
balıqların yaşı 100 - 120-ilə çatırdı.
H al-hazırda ovlanan bölgələrin
uzunluğu 425 sm-ə, kütləsi 520 kq-a,
yaşı 50-55-ilə çatır.
Bölgə keçici balıqdır. O, cinsi
yetişkənliyə çatana qədər dənizdə
The beluga is represented in the
Caspian Sea by three populations
associated with the Volga, Ural and
Kura Rivers, respectively. It is the
largest species in the Caspian. In the
past, some individuals caught were up
to 4-5 m in length and 841 to 1,004 kg
in weight. The age of such fishes
ranged from 100 to 120 years. At
present, catches more typically
contain individuals up to 425 cm long,
weighing up to 520 kg and not older
than 50 to 55 years.
75