BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a zin g C a sp ia n F is h e s
Xəzər qızılbalığı - Caspian Salmon
Salmo trutta caspius
Xəzər qızılbalığı Cənubi və Orta
Xəzərin əsasən qərb hissəsində
yayılmışdır. O, X əzər dənizinə
tökülən çaylarda (Kür, Terek, Samur,
Lənkəran, Astara, Səfidrud və s.)
çoxalan müstəqil sürülər əm ələ
gətirir. Bu sürülər içərisində ən böyük
ölçüyə və kütləyə çatanı Kür sürü
südür.
Eyni zamanda Kür sürüsü sürətlə
böyüməsinə, ətinin dadlılığına görə
digər sürülərdən fərqlənir.
Xəzər qızılbalığı keçici balıqdır,
çaylarda (əsasən Kür çayında) kürü
tökür. Balıq körpələri və sürfələri 1,5-
2 il ərzində şirinsulu çaylarda yaşayır,
sonra isə dənizə keçirlər. Kürütökmə
yerlərinə gəlib çatanadək qızılbalıqlar
çayın əksi istiqamətində 1000 km-dək
məsafə qət etməli olur.
1950-ci ilə qədər hər il 0,5 min ton
və ya 3,5-4,0 min ədəd balıq ovlanırdı.
Kür və Araz çayları üzərində bəndlər
tikildikdən sonra balıqlar əlverişli
oksigen, qida və temperatur rejimi
olan təbii kürüləmə yerlərinə keçə
bilmirlər. Odur ki, bu çaylarda
qızılbalığın ehtiyatı kəskin azalmışdır.
Bu balığın ehtiyatım bərpa etmək
məqsədilə Azərbaycanda Çaykənd
(Xanlar rayonu) və Çuxur-Qəbələ
(Qəbələ rayonu) qızılbalıq zavodları
tikilib istifadəyə verildi. Bu zavodlar
hər il təxminən 0,6 milyon ədəd kür
qızılbalığının körpələrini iki il müddə
tində zavod şəraitində böyüdərək
The Caspian salmon form several
populations associated with the basins
of some rivers flowing into the
Caspian (Kura, Terek, Samur, Lenko-
ranka, Astarinka, Sefldrud, etc.).
The species is considered to be a
delicacy. It is an anadromous fish.
Salmon breed in rivers (mainly in th e
Kura), larvae and young fish spend
one and a half to two years in fresh
river water, then
descend to sea
pastures.
Before the runoff of the Kura River
had been regulated, salmons used to
ascend upstream for spawning, cove
ring a distance of up to a thousand
kilometers.
At that time (before 1950), yearly
salmon catches in the Kura River
attained 0.5 thousand tons or 3.5 to 4.0
thousand individuals. At present, the
Varvarinskoye Reservoir does not
allow them to reach the traditional
spawning grounds with favorable
oxygen regimen, temperature and
currents. The conditions for spawning
and embryonic development under
dams are rather unfavorable.
After the Kura, Aras and other rivers
had been dammed, salmon catches
went down. To compensate for the
loss of traditional spawning grounds,
inflicted by regulation of the rivers,
two salmon hatcheries were built and
co m m issio n ed in A zerb aijan :
104
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
Xəzərə buraxmağa başladı. Nəticədə
qızılbalığın nəslinin kəsilmək təhlü
kəsi aradan qalxdı və eyni zamanda
onun sənaye ovu bərpa olunaraq ildə
10-16tona çatdırıldı.
Kür qızılbalıqlarının çaya girməsi
suyun temperaturu 12,8-8,2°C olduqda
Chaykend (Khanlar District) and
Chukhur-Kabala (Kabala District).
The annual output of these hatcheries
was up to 0.6 million two year old
salmon. As a result of these measures,
not only the salmon as a species has
been preserved in the Caspian ichthyo-
başlayır. Bu zaman ovlanan balıqların
kütləsi 8,5-9 kq, yaşı 3-5 olur. Hər bir
balığın verdiyi kürünün miqdarı 9-10
min ədədə çatır.
Kür qızılbalığı keçici balıqdır.
Balıq körpələri 1,5 - 2 il çayda
qaldıqdan sonra dənizə miqrasiya edir
və cinsi yetişkənliyə çatdıqdan sonra
(3-7 yaşında) yenə də kürü tökmək
üçün şirin suya keçir. Əgər ilk 1,5-2 il
onların kütləsi 50-60 q olursa, sonrakı
iki ildə dənizdə onun kütləsi 10-12 kq-
a çatır. Dəniz şəraitində qızılbalıqlar
heç bir balığa xas olmayan sürətlə
böyüyürlər.
fauna, but its fishing has resumed and
catches in the Kura River have been
brought to 10-16 tons.
The spawning migration of the salmon
upstream in the Kura River takes
place from October through March at
a water temperature of 8.2 to 12.8°C.
Currently, the average weight of the
Kura salmon migrating for spawning
is 8.5 to 9.0 kg at ages ranging from
three to five years. The absolute
fertility of the Kura salmon is 9 to 10
thousand eggs.
The Kura salmon is anadromous. It
spends the early years of its life in
rivers, then descends into the sea. In
the sea, the Kura salmon reaches
maturity at the age of three to seven
years, then returns to the parent rivers.
105
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
Kür qızılbalığı Uzaq Şərqdə
yaşayan qızılbalıq növləri kimi kürü
verdikdən sonra məhv olur. Bu ancaq
qızılbalıqlara xas olan xüsusiyyətdir.
Xəzər qızılbalığı dənizin ən çox cənub
və qərb hissəsində, 40-50 m dərinlik
lərdə yaşayır. Lakin kürütökmə zama
nı onlar İran sərhəddindən başlamış
Dağıstan sərhəddinədək olan ərazidə
miqrasiya edir.
Dənizdə Kür qızılbalığının körpə
ləri yanüstəüzən xərçəng, yengəc,
krevetka, mizid və s. ilə, yetkin
balıqlar isə kilkə, aterina və siyənək
körpələri ilə qidalanır.
Ümumi balıq ovunda X əzər
qızılbalığının payının kiçik olmasına
baxmayaraq, qiymətli balıq növü kimi
Xəzər balıq ovunda əhəmiyyətli yer
tutur.
Son zamanlar intensiv ovlanması
nəticəsində ehtiyatı son dərəcə
azalmışdır.
If its weight in fresh water during the
first one and a half to two years is 50 to
60 g, over the subsequent two years in
the sea, it reaches 10 to 12 kg. No other
species can display such a gain in
weight.
Kura salmon, just as their Pacific kin,
die after spawning, which is a trait
inherent only to salmonids. In the sea,
salmon keep to the western and
southern shores within the 40-50 m
isobath. Along the shore, however,
salmons may embark on spawning
migrations over considerable distan
ces - from the shores of Iran all the way
to Dagestan past Azerbaijan.
The sea diet of young Kura salmon
includes crustaceans - amphipods
(scuds), mysids and shrimp. Adults
feed on kilkas, atherines and young
shad.
The Caspian salmon occupies a
modest place in overall fish catches in
the Caspian basin, but it has few
equals in terms of commercial value.
At present, the reserves of the Kura
salmon are at an all-time low,
primarily due to poaching.
106
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
Ağ qızılbalıq - Inconnu
Slenodus leucichthys
Başqa qızılbalıq növləri kmi ağ
qızılbalıq da soyuq sevən balıqdır. Yay
aylarında Orta və qismən Cənubi
Xəzərin temperaturu 18°C - dən aşağı,
dərinliyi 20-50 m olan su qatlarında
yaşayır.
Ağ qızılbalıq keçici balıqdır. Ço
xalmaq üçün əsasən Volqa çayına
girir. Adətən payız aylarından başla
yaraq Xəzərin müxtəlif hissə-lərində
cinsi yetişkənliyə çatmış balıqlar
Volqanın Xəzərə qarışan hissəsində
toplanaraq Volqaya daxil olur.
Oradan isə Ağ və Ufa çaylarına
keçərək, 6°C temperaturda kürü tökür.
Hər bir dişi balıq 170-290 min ədəd
kürü verir. Kürüləmə yerlərinə
çatanadək balıqlar 3 min km-dən çox
məsafə qət edir. Kürü tökməyə gedən
balıqların yaş tərkibi 4-11 arasında
olur, lakin kürü ləm əy ə gedən
populyasiyanın əsasını 5-6 yaşlı erkək
və 6-8 yaşlı dişi balıqlar təşkil edir.
Just as all salmonids, the inconnu is a
cold-loving fish. During the summer
months, it prefers feeding in water
layers where the temperature does not
exceed 18°C. This is when inconnus
inhabit the Middle and South Caspian
in the 20-50 m depth interval.
The inconnu is anadromous. In
autumn, it starts converging from
different parts of the Caspian Sea at
the mouth of the Volga River. The
m ain sp aw n in g
river is the Volga.
The age of the fish
in the spawning
migration ranges
from 4 to 11 years.
The bulk of the
spawning popula
tion, however, is
formed by females
six to eight years
old and males five
to six years old. The fertility of the
inconnu varies from 170 to 290
thousand eggs.
Before it reaches the spawning
grounds, the inconnu has to cover
more than 3,000 km from the mouth of
the Volga River to the upper courses of
its tributaries the Belaya and Ufa. The
spawning takes place at a water
temperature of 6°C.
In contrast to the Kura salmon,
inconnus do not die after spawning
but return to the sea. Interestingly, the
107