BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish es
Kür qızılbalığından fərqli olaraq
ağ qızılbalıq kürü tökdükdən sonra
ölmür və dənizə qayıdır. Mayalanmış
kürüdən sürfələrin çıxması 6 aydan
çox çəkir.
Volqa üzərində Volqoqrad bəndi
tikildikdən sonra ağ qızılbalığın təbii
kürütökmə yerlərinə getməsi çətin
ləşdi və ehtiyatı kəskin sürətdə azaldı.
Lakin mütəxəssis alimlərin səyi
nəticəsində ağ qızılbalığın zavod
şəraitində süni artırılmasının biotex-
niki normaları hazırlandı və eyni
zamanda Volqoqrad bəndinin qaba
ğında 3,5 ha sahədə süni kürüləmə
sahələri təşkil edildi. Hal-hazırda ağ
qızılbalıq əsasən zavod şəraitində
artırılır.
Hər il 1,5 - 2,0 ay müddətində
zavod şəraitində yetişdirilmiş körpə
lər Volqa çayı vasitəsilə Xəzərə
buraxılır.
Ağ qızılbalıq yırtıcı balıqdır və
erkən yaşlarında yırtıcılıq həyatı
keçirməyə başlayır. Yaşlı balıqlar yay
mövsümündə Azərbaycan sahillərin
də kilkə və aterina, payızqış aylarında
isə külmə, sıf və xul balıqlarının kör
pələri ilə qidalanır.
Qiymətli vətəgə balığıdır, son
illərdə intensiv ovlanması nəticəsində
ehtiyatı xeyli azalıb. İldə 20 tonadək
ovlanır.
development of embryos in eggs, or
embryogenesis, lasts more than six
months.
After the Volgograd dam was erected
across the Volga River, the migration
routes of the inconnu were disrupted.
At present, the inconnu population
has been partly restored through
natural breeding ensured by the
creation of about 3.5 hectares of
artificial spawning grounds downs
tream of the dam, as well as through
development of bioengineering tech
niques of farm hatching and breeding.
Young inconnus spend one and a half
to two months at the farm, then they
are released into the river from which
they descend into the sea.
The inconnu is a predator from the
earliest age. Inconnus feeding during
the summer period along the Azer
baijan shore prey on kilkas and athe-
rines. During the autumn-winter
period, young roaches, sanders and
gobies become predominant in their
diet.
In recent years,
commercial catches of
inconnus have amounted to 20 tons
per year.
108
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
DURNABALIĞIKİMİLƏR - PIKES
Esocidae
Durnabalığı - Pike
Esox Indus
Xəzər dənizi hövzəsində duma-
balığının bir növü yayılmışdır.
Dumabalığının xarakterik xüsusiy
yəti çənələrinin önə doğru çox
uzanması və ovunu tutub saxlamaq
üçün ağzında iti və güclü dişlərin
olmasıdır.
Şirinsu balığıdır, əsasən göllərdə,
çaylarda, şirinsulu körfəzlərdə və
eləcə də çayların Xəzər dənizinə
tökülən hissələrində yaşayır.
This family is represented in the
Caspian basin by a single species -
northern pike.
Pikes are recognized by the elongate
body, long head, shovel-like snout and
large mouth armed with strong teeth
used for catching and holding prey.
The pike is a typical river fish
encountered in the mouths of rivers
and fresh water inlets of the Caspian
Sea. It is especially abundant in the
Durnabalığı Xəzər hövzəsində ən
çox Volqanın deltasında, Azərbay
canda isə Qızılağac körfəzində,
Kürətrafı göllərdə yaşayır.
Durnabalığı 3-4 yaşında cinsi
yetişkənliyə çatır. O, kürüsünü
temperaturu 4-5°C olan suya tökür. Bu
Volqanın deltasında mart - aprel
aylarına, Azərbaycanın su hövzə
lərində isə fevralın axırlarına təsadüf
edir. Hər bir dişi balığın verdiyi
delta of the Volga. Pikes are also
common in the Maly and Bolshoy
Kyzyl-Agach Bays plus water bodies
associated with the Kura River.
The pike reaches maturity at the age of
three or four years. Spawning in the
Volga delta begins in late March-April
at a water temperature of 4 to 5°C, and
in Azerbaijan the spawning period
begins in late February. The fertility of
the species is 5 to 117 thousand eggs.
109
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
kürünün miqdarı 5 mindən 117 minə
dək olur.
Dumabalığı sürətlə böyüyür. Vol
qada ovlanan dumabalığımn uzunluğu
100 sm-ə, kütləsi 9 kq-a, Qızılağac
qoruğunda ovlanan dumabalığımn
uzunluğu 40-60 sm-ə, kütləsi isə 1-3
kq-a çatır.
Dumabalığı yırtıcı balıqdır. Körpə
balıqlar artıq iki aylığından yırtıcı
həyat tərzinə başlayır.
Durnabalıqları vətəgə balıqlarının
artıb-çoxaldığı və sayca çox olduğu su
hövzələrində, çayların mənsəblə
rində, şirinsulu körfəzlərdə, balıq
körpələrini yeməklə ciddi ziyan
vururlar. Odur ki, belə su hövzə
lərində müntəzəm olaraq onların ovu
aparılır. Hal-hazırda Volqa-Xəzər
hövzəsində il ərzində 3,0-3,2 min ton,
Azərbaycanın su hövzələrində isə 450-
551 sentner dumabalığı ovlanır.
The pike is a rather large predator: its
length in the Volga delta is 100 cm at a
weight of 9 kg. Most pikes in the
Kyzyl-Agach Bay are 40 to 60 cm long
at a weight of 1 to 3 kg. Pikes feed on
fish primarily (sander, roach, bream,
gray mullet, atherines and the young
of other species). Pikes start preying
on fish already when they are two
months old. With its habitats in the
mouths and deltas of rivers, in fresh
water inlets or in areas of concent
ration of young carps, the pike inflicts
damage to fisheries. This is why each
year large quantities of commercial-
size pikes are being caught.
At present, annual pike catches in the
Volga-Caspian region amount to 3.0-
3.2 thousand tons, and in Azerbaijan
waters, 450-551 centners.
ÇƏKİKİMİLƏR - CARPS
Cyprinidac
Çəkikimilər Xəzər dənizində geniş
yayılmış və növlərinin çoxlu-ğuna görə
Xəzərin balıq faunasının əsasını təşkil
edən şirinsu mənşəli balıqlardır.
Onlar duzluluğu az olan Xəzərdə
artıb böyümək üçün özlərinə əlverişli
şərait tapmışlar. Çəkikimilər çaylardan
başqa, dənizlərdə də böyük sahədə
yayılmışlar. Mühüm vətəgə əhmiyyəti
daşıyan çəki, külmə, çapaq kimi növlər
əsasən Şimali Xəzərdə cəmləşmişdir.
Cənubi Xəzərdə Kür və Atrek hövzə-
Carps are ubiquitous in the Caspian
Sea. They rank first in the number of
species.
Being freshwater by origin, these
fishes have found favorable conditions
for their development in the brackish
Caspian waters. In addition to rivers,
their distribution area covers vast
expanses of the sea.
The main reserves of the most valuable
species - roaches, breams and Euro-
110
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
lərində xəzər şirbiti, şəmayı, qarasol
və s. kimi növlərin sayı çox olmadığın
dan vətəgə əhəmiyyətləri də azdır.
70-ci illərdən başlayaraq Xəzərdə
daha üç növ çəkikimi balıqlar (ağ amur,
əlvan və ağ alın) iqlimləşdirilmişdir.
Xəzərdə və ona tökülən çaylarda
yaşayan çəkikimilər bir-birindən
ölçüsünə, kütləsinə, qidalanmasına və
həyat tərzinə görə fərqlənirlər.
Odur ki, ayrılıqda bu növlərin həyat
tərzi ilə tanış olmağı məqsədəuyğun
hesab edirik.
pean carps - are concentrated in the
North Caspian. Their populations in
the South Caspian and the lower
courses of the Kura and Atrek Rivers
are small. Because of their small
numbers, the role of some species
(Caspian barbel, shemaya, vimba,
etc.) in Caspian fisheries is insigni
ficant.
Beginning with the 1970s, the number
of carp families in the Caspian basin
increased through addition of three
freshwater phytophagous species
(grass or Chinese, spotted and silver
carps).
The carps inhabiting the Caspian Sea
and its rivers differ in size, weight,
feeding habits and behavior, which
makes the biology of each species a
worthy object of study in its own right.
Külmə Roach
Rutilus rutilus caspicus
Külmə Xəzər dənizində geniş
yayılmış, çox da böyük olmayan, lakin
əhali tərəfindən çox sevilən təzə,
duzlanmış və hisə verilmiş halda
istifadə olunan balıqdır.
Mütəxəssis alimlərin tədqiqatı
əsasında müəyyən olunmuşdur ki,
Xəzər külməsi areal daxilində bir -
birindən təcrid olunmuş üç müstəqil
sürü əmələ gətirir: Cənubi qərb
(Azərbaycan və ya Kür), Cənubi-şərq
(Türkmən) və ən çox saylı Şimali
Xəzər külməsi.
The roach is a small fish yet it is
extremely popular with the local
populations in all forms - fresh, sun-
dried and smoked. According to
ichthyologists, there are three major
roach populations in the Caspian:
southwestern or Azerbaijani, south
eastern or Turkmen, and, the most
abundant, north Caspian.
The southwestern population inhabits
primarily the south-eastern part of the
South Caspian and spawns in the
shallows of the Maly Kyzyl-Agach
111