Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

İlanbalığı  çox  da  iri  deyil. 

Vətəgələrdə  ovlanan  ilanbalıqlarınm 

kütləsi 45-204 q olur.

Üzvü  maddələr,  lil,  bitki  qalıqları 

və  balıq  əti  ilə  qidalanır.  İlanbalığı 

bəzən  Kür  çayına  girən  iri  balıqların 

üzərinə  yapışır,  lakin  onların  qanını 

sora bilmir.

Azərbaycanın  başqa  vətəgə  əhə­

miyyətli  balıqlarından  fərqli  olaraq 

ilanbalıqlarınm məhsuldarlığı o qədər 

də  yüksək  olmur.  Onların  əksəriy­

yətinin verdiyi kürünün miqdarı 23-25 

min ədəddən çox olmur.

Payız-qış  aylarında  çaya  girən 

ilanbalıqları  çox  gizli  həyat  tərzi 

keçirir.  Bu  dövrdə  onların  bir  hissəsi 

quma  girir,  bəziləri  isə  bir-birinə 

sarınaraq  yumaq  şəklində  daşlar

temperature  of  6  to  11°C.  The 

upstream  migration  takes  place  at 

night.

The  lamprey  is  a  small  species,  its 

weight varying from 45 to 204 g.

It feeds  on  organic matter,  ooze  and, 

primarily,  the  meat  of dead  and  live 

fish.  The  Kura  lamprey  sometimes 

attaches  to  fish  but  cannot  feed  on 

their blood.

The  fertility of the lamprey  is  low,  as 

compared to other commercial species 

of Azerbaijan.  The number of eggs  in 

most  females  varies  from  23  to  25 

thousand.

arasında  toplanır.  Bu  dövrdə  onların 

fəallığı  azalır,  səsə  və  digər  xarici 

təsirlərə çox zəif reaksiya göstərirlər, 

onları  hətta  ələ  götürmək  də  olur. 

Çoxalma  ərəfəsində  erkək  və  dişi 

ilanbalıqlarında ciddi dəyişikliklər baş 

verir.  Erkəklər rəngini  dəyişir,  üzgəc 

və bədənləri uzanır, daha fəal olurlar. 

Suda temperatur 16-20°C olduqda kürü 

tökməyə  başlayırlar.  Kürüdən  çıxmış

When  in  the  river  during  the  winter­

spring  period,  lampreys  live  a  very 

secretive  life,  hiding  among  stones 

with  several  individuals  coiled  into  a 

ball.  They  may  also  burrow  into  the 

bottom sediments.

During this period, lampreys are very 

inactive  and  barely  respond  to  being 

taken  by  hands,  noise  and  other

72

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a sp ia n   F ish e s

sürfələr xırda  qurda bənzəyir,  onların 

bədəni  o  qədər  şəffaf olur  ki,  daxili 

orqanları aydın görünür. Bədənin aşağı 

hissəsində  yerləşən  sarılıq  kisəsi 

sürfələrin  ilk  dövrdə  qidalanmasını 

tə'minedir.

İlanbalığı  Xəzərin  digər  balıq­

larından qidalılıq keyfiyyətinə, dadma, 

bədənində  olan  yağın  miqdarına  (31- 

34%)  görə  fərqlənir.  Ümumi  Xəzər 

balıq ovunda ilanbalığı həmişə mühüm 

yer tutmuşdur.

Kür çayının axını tənzim olunduq­

dan  sonra  ilanbalığı  ehtiyatı  kəskin 

surətdə  azalmış  və  bu balıq  Azərbay­

canın  qırmızı  kitabına  düşmüşdür. 

İlanbalığının  ehtiyatının  artırılması 

üçün  bu  balığın  qeyri  -  qanuni  ovu 

üzərində, xüsusilə çoxalmaq üçün Kür 

çayına  girən  dövrdə,  daim  ciddi 

nəzarətin  tə'm in  olunması,  süni 

artırılma  işlərinin  həyata  keçirilməsi 

vacibdir.

stimuli.  Prior  to  breeding,  male  and 

female  lampreys  undergo  a  transfor­

mation.  Males  change  their  color, 

somewhat  increase  in  size,  grow  fins 

and become hyperactive.  The normal 

temperature  for  breeding  is  16  to 

20°C.

Hatchlings resemble tiny worms. They 

are  transparent,  and  their viscera  are 

clearly  visible.  The  lower  part  of the 

body contains  a special  yolk sac that 

serves  as  a  source  of  nourishment 

during  the  larval  stage.  The  lamprey 

has the highest fat content among the 

Caspian  fish  (31-34%)  and  is  marked 

by  exquisite  taste,  which  makes  it  a 

choice  target  species  for  the  fishing 

industry in the Caspian Sea.

In  recent years,  lamprey  populations 

have  dwindled  substantially  because 

of runoff control activities in the Kura 

River.  For  this  species  to  survive, 

stringent  protective  measures  are 

required  during  its  spawning  migra­

tion  along  with  artificial  breeding 

techniques.

73

---

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  / BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

NƏRƏKİMİLƏR - STURGEONS

Acipenseridae

Nərəkimilər  balıqlar  sinfinin  ən 

qədim nümayəndələrindən olub Xəzər 

dənizinin  iftixarı  və  Xəzərdə  balıq 

ovunun əsas obyekti sayılır.

Nərəkimilər  təxminən  300-350 

milyon  il  bundan  qabaq  meydana 

gəlmişlər.  Xəzərdə  əsas  ov  obyekti 

olan nərəkimilərin qiymətli təsərrüfat 

əhəmiyyəti  heç  kəsdə  şübhə  doğur­

mur.  Başqa  balıq  fəsilələri  təsərrüfat 

əhəmiyyətinə  görə  nərələrlə  müqa­

yisə edilə  bilməz.  Yüksək keyfiyyətli 

əti,  qiymətli  qara  kürüsü  və  eləcə  də 

bədən  orqanlarının  bir  sıra  təsərrüfat 

və dərman məhsullarının  istehsalında 

istifadə edilməsi nərə balıqlarını balıq 

təsərrüfatının  ən  vacib  elmi-tədqiqat 

obyektinə çevirmişdir.

Nərəkimilərin  əti  və  ondan  alman 

qara  kürü  dünya  bazarında  yüksək 

qiymətləndirilir.  Onların üzmə  qovu- 

ğundan  alınan  yapışqan  üzümdən 

hazırlanan  şərabın  duruldulmasında 

istifadə  olunan  ən  əhəmiyyətli  məh­

suldur.  Balığın  xordasından  (onurğa 

sutununda  yerləşən  yapışqanlı  mad­

dədən)  alman  məhsul  isə  rəsm  əsər­

lərinin bərpa işlərində istifadə olunur. 

Nərəkimilərin  erkəklərinin  toxum­

larından  antigeparin  adlı çox  qiymətli 

dərman  preparatı  hazırlanır ki,  ondan 

da  ürək  -  damar cərrahiyyəsi  zamanı 

istifadə  olunur.  Nərəkimilərin  digər 

əhəmiyyətli  xüsusiyyətləri  hələ  tam 

tədqiq olunmayıb.

Əsrin 

əvvəlində  nərəkimilər 

planetin  bir  çox  dənizlərində  geniş 

yayılmışdılar.  Lakin  onların  kütləvi 

şəkildə  ovlanması,  mühafizəsinin

The sturgeons, one of the most ancient 

fish  families,  hold  a  place  of pride  in 

the Caspian ichthyofauna and are the 

most valued objects of fishing.

It  is  appeared  about  300-350  million 

years  ago.  Their  antiquity  and  high 

commercial  value  require  no  proof. 

No other fish family is prized so highly 

for  caviar,  the  quality  of meat  and  a 

number  of  important  industrial  and 

medicinal  substances  extracted  from 

the internal organs.

The  caviar  and  meat  of  sturgeons 

command  top  prices  in  the  world 

market.  Isinglass  extracted  from  the 

swim  bladder  is  the  best  clarifier  for 

grape  wines  and  a  product  extracted 

from  the  dried  spinal  cord  is  instru­

mental  in  art  restoration  work.  The 

testes of male sturgeons are a source of 

an  extremely  valuable  medicinal 

preparation  -  antiheparin  -  used  in 

cardiovascular surgery. There are still 

quite  a  few  commercially  valuable 

aspects in sturgeons,  which  are yet  to 

be fully investigated.

At  the  turn  of the century,  sturgeons 

inhabited  many  seas  on  our  planet. 

However,  as  a  result  of  heavy  over­

fishing, lack of regulation and protec­

tive  measures,  their  numbers  have 

dwindled  drastically  all  the  way  to 

complete disappearance.

At  present,  the  world’s  largest  stur­

geon  population  (up  to  70-80%)  is  in

74

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

lazımi  səviyyədə  təşkil  olunmaması 

nəticəsində ehtiyatları kəskin surətdə 

azalmış və ya tamamilə tükənmişdir.

Hal-hazırda  dünyada  ən  böyük 

nərə  sürüləri  Xəzər  dənizində  olub, 

dünya  nərə  ehtiyatının  70-80%-ni 

təşkil  edir.  Burada  nərəkimilərin  6 

növü  yaşayır:  bölgə,  uzunburun,  rus 

nərəsi,  iran  və  ya  kür  nərəsi,  qaya 

balığı,  cökə  balığı.  Xəzərdə  sayma 

görə birinci  yeri rus nərəsi  (50-60%), 

sonra  uzunburun  (25-30%)  və  bölgə 

(təxminən  10%)  tutur.  İran  (Kür) 

nərəsinin,  qaya  və  cökə  balığının 

ehtiyatı çox azdır.

Nərələrin  müxtəlif  növləri  bir- 

birindən  dad  və  bioloji  xüsusiy­

yətlərinə  görə  fərqlənir.  Xəzərdə  bu 

balıq ehtiyatının qorunub saxlanılması 

üçün  nərələrin  həyat  tərzinin  öyrə­

nilməsini,  ovlanmalarının  tənzimlən­

məsini  və  süni  çoxaldılmasan  təmin 

etmək lazımdır.

the  Caspian  Sea,  where  it  is  repre­

sented  by  six  species:  beluga,  barbel 

sturgeon,  Russian  sturgeon,  Persian 

sturgeon, starred sturgeon, and sterlet.

The most abundant Caspian species is 

the  Russian  sturgeon  (50-60%), 

followed by starred sturgeon (25-30%) 

and beluga (ca.  10%). The populations 

of  the  Persian  sturgeon,  barbel 

sturgeon and sterlet are insignificant. 

The  different  sturgeon  species  are 

distinguished  by  taste  and  biological 

traits.

Knowledge  of  the  latter  is  a  prere­

quisite  for  proper  regulation  of their 

catches  and  establishment  of  the 

breeding  industry,  which  will  ensure 

survival  of sturgeons  in  the  Caspian 

Sea.

Bölgə -  Beluga

Huso huso

Bölgə Xəzər dənizində üç müstəqil 

populyasiya əmələ gətirir:  volqa, ural 

və  kür  populyasiyaları.  Bölgə  Xəzər 

dənizində  yaşayan  balıqların  ən 

irisidir.  Keçmişdə  Xəzərdə  uzunluğu 

4-5  metrə,  kütləsi  isə  841-1004  kq-a 

çatan  bölgələr  ovlanmışdır.  Belə 

balıqların  yaşı  100  -  120-ilə  çatırdı. 

H al-hazırda  ovlanan  bölgələrin 

uzunluğu  425  sm-ə,  kütləsi  520  kq-a, 

yaşı 50-55-ilə çatır.

Bölgə  keçici  balıqdır.  O,  cinsi 

yetişkənliyə  çatana  qədər  dənizdə

The  beluga  is  represented  in  the 

Caspian  Sea  by  three  populations 

associated  with  the  Volga,  Ural  and 

Kura  Rivers,  respectively.  It  is  the 

largest  species  in  the  Caspian.  In  the 

past, some individuals caught were up 

to 4-5 m in length and 841  to  1,004 kg 

in  weight.  The  age  of  such  fishes 

ranged  from  100  to  120  years.  At 

present,  catches  more  typically 

contain individuals up to 425 cm long, 

weighing  up  to  520  kg  and  not  older 

than 50 to 55 years.

75

---