Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK; Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  !  BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s  

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F ish e s

Xəzər  dənizi  üçün  səciyyəvi  olan 

xüsusiyyətlərdən biri  də balıqların və 

xərçəngkimilərin  ümumi  faunaya 

nisbətidir.  Bu  nisbət  başqa  cənub 

dənizləri ilə müqayisədə Xəzərdə 19% 

təşkil  edir.  Bu  rəqəm  Qara  dəniz  və 

Aralıq dənizlərində uyğun olaraq 11% 

və  9%-ə  qədər  azalır.  Bu  da balıq  və 

xərçəngkimilərin  bədənlərinin  digər 

su  heyvanlarına  nisbətən  osmotik 

təsirlərdən  yaxşı  qorunması  ilə  izah 

edilir.  Xəzərdə  balıqların  növ  müxtə­

lifliyinin  Qara  və  Aralıq  dənizlərinə 

nisbətən  az  olması,  onların  ayrı-ayrı 

fərdlərinin sayının çox olması ilə  izah 

edilir.  Bu  da  Xəzəri  ixtiokütlənin 

miqdarına görə Cənubi Avropa dəniz­

ləri içərisində birinci yerə çıxarır.

Xəzər  ixtiofaunasının  formalaş­

ması  mürəkkəb geoloji  dövrlərə,  həm 

onun  Qara  dənizlə  əlaqəli,  həm  də 

qapalı hövzə olduğu vaxta təsadüf edir. 

Xəzərdə  ixtiofaunanın  ən  qədim 

nümayəndələri  5-7  milyon  il  bundan 

əvvəl,  zəif  duzlu  Pontik  gölünün 

mövcud  olduğu  dövrdə  formalaş­

mışdır.  Bu,  Xəzərin  zəif  duzluluğa 

malik sularında yaşamağa alışmış relikt 

balıqlardır.  Bunlara  siyənəklər  və 

xulkimilər aiddir.

Xəzər dənizi intensiv, idarə olunan 

balıq  təsərrüfatının  yaradılması  üçün 

perspektivli  şəraitə  malik  olmasına 

görə  həmişə  alimlərin  diqqət  mərkə­

zində olub. Buna dənizin əlverişli təbii 

xüsusiyyətlərinin:  duz  tərkibi  və 

duzluluğun  az,  bioloji  məhsuldarlığın 

yüksək,  Şimali  Xəzərdə  qida  ilə 

zəngin  geniş  dayaz  sahələrin  və 

dayazlıqların,  qiymətli  və  nadir  növ

the  number  of  species  decreases 

noticeably from west to east.  At  the 

same  time,  the  poverty  of  Caspian 

ichthyofauna  is  compensated,  to  a 

significant  extent,  by  the  large 

number  of  individual  species  and 

forms.  This  feature  is  characteristic 

of regions of an ecosystem where the 

habitat  of  individual  biocenoses  or 

certain groups of biocenoses, as in the 

Caspian,  differ  noticeably  from  the 

habitat  in  other  bodies  of  water. 

Therefore,  such fish as  sturgeon  and 

other  commercial  species  of  the 

Caspian  reach  quite  large  numbers 

(up  to  millions).  Another  charac­

teristic  feature  of the  Caspian  Sea  is 

that,  in  contrast  to  other  southern 

seas, the ratio of fish and crustaceans 

to all of the fauna is  19%, while in the 

Black  and  Mediterranean  Seas  it 

decreases to  11  and  9%,  respectively, 

which is explained by the fact that, in 

comparison to other aquatic animals, 

the  body  of  fish  and  crustaceans  is 

better protected from osmotic effects. 

At the same time, the low diversity of 

the  species  composition  of  Caspian 

fish in comparison with the Black and 

Mediterranean  Seas  is  accompanied 

by high numbers of individual forms, 

which puts the Caspian in first place 

among southern  European  seas  with 

respect to the amount of ichthyomass.

The  Caspian's  ichthyofauna  was 

formed  in  rather  complex geological 

epochs, during the period when it was 

connected to the Black Sea, as well as 

after it became a close body of water. 

The  more  ancient  representatives  of

balıqların  (nərə,  qızılbahq,  siyənək, 

karp və s.) olması imkan yaradır. Bütün 

bunlar  Xəzərin  su  hövzəsini  balıq 

təsərrüfatının  inkişafı  üçün  əlverişli 

edir.

Xəzərin  balıqlar  aləminin  əsas 

xüsusiyyəti,  burada  ancaq  Xəzər 

hövzəsində  yaşayan,  çoxlu  endemik 

növlərin olmasıdır.  Xəzərdə balıqların 

yayılması,  onun  bütün  faunasında 

olduğu  kimi,  şaquli  zonal  xüsusiyyət 

daşıyır. Əsas balıq kütləsi sahilə yaxın 

yerlərdə, dənizin 50-70 m dərinliyində 

yayılmışdır.  Lakin  siyənəklərin  bəzi 

növləri  100 m, kilkələr isə hətta 200 m 

dərinlikdə  də  yayılmışlar.  Xulki- 

milərin  bəzi  növlərinə  daha  dərin 

qatlarda  təsadüf  olunur.  Məsələn, 

dərinlik  xuluna  215  m,  ördəkburun 

xula  isə  290  m  dərinlikdə  təsadüf 

olunub. Bəzi alimlər ördəkburun xulun 

540-600 m, kilkə süfrələrinin  isə 300- 

450 m dərinlikdə də təsadüf edildiyini 

göstəriblər.

Yaşadıqları  mühitdən  asılı  olaraq 

Xəzər balıqları pelagik və dib balıqları 

olmaqla  iki  yerə  bölünürlər.  Pelagik 

balıqlara  -  siyənək,  kilkə,  aterina, 

kefal, bölgə, xəşəm; dib balıqlarına isə 

nərə,  qaya balığı,  külmə,  çapaq,  çəki, 

sıf,  naqqa,  xulkimilərin  hamısı  və 

uzunbu-runlar  aid  edilirlər.  Bu  bölgü 

şərti  xarakter  daşıyır,  çünki  elə  balıq 

növləri  var  ki,  onları  bu  və  ya  digər 

qrupa  aid  etmək  çətindir.  Məsələn, 

Xəzərin  cənubunda  dərin  hissədə 

qışlayan  adi  kilkə  və  xəzər  şişqarm 

siyənəyi  yazda  dənizin  dayaz  şimal 

hissəsinə kürü tökmək üçün miqrasiya 

edir.

the  ichthyofauna  in  it  were  formed 

during  the  existence  of  the  slightly 

salty Pontian  Lake,  5-7 million years 

ago.  These are relict fish adapted  to 

the  living  conditions  in  the  slightly 

salty  Caspian  water.  They  include 

herrings  and gobies.

The Caspian Sea has always attracted 

scientists'  attention  as  a  promising 

location  for  intensive,  controlled 

fisheries.  This  promise  stems  from  a 

number  of  favorable  factors  pre­

vailing in the Caspian, such as its salt 

composition  and  low  salinity,  high 

biological  productivity,  broad extent 

of  the  shallow-water  zone  in  the 

northern  part  of the sea with  its  rich 

food resources, and presence of extre­

mely  valuable  species  (stur-geons, 

salmons,  shad,  carps,  etc.).  All  these 

factors  taken  together  are conducive 

to  a  prosperous  fishing  industry  in 

this water body.

What  sets  the  fish  population  of the 

Caspian  Sea  apart  is  abundance  of 

endemic  species  or,  in  other  words, 

forms  inhabiting  only  this  water 

body.  The  distribution  of  the  fish 

population  of the Caspian, just as all 

of its fauna, is marked by pronounced 

vertical zonality.  Most of fish inhabit 

the  littoral  down  to a depth  of 50-70 

m.  Some  shad  species,  however, 

descend  to a depth of up to  100 m  in 

small  numbers,  and  kilkas  (sprats) 

may be encountered as deep as 200 m. 

Some  gobies  inhabit  even  deeper 

water  layers.  For  instance,  deep-

64

65

---