Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xə z ər in   əsr arəngiz  balıqları

  /  

BI O D I V E R S IT Y : A m a z i n g   C a s p i a n   F i s h e s

larinin  vəziyyəti  bütün  xəzəryanı 

dövlətlər  tərəfindən  dənizdə  və 

çaylarda  qeyri-qanuni  balıq  ovunun 

geniş  vüsət  alması,  sahil  zonasında 

yerləşən  sənaye  müəssisələri  tərəfin­

dən  dəniz  sahillərinin,  Volqa,  Ural, 

Kür  çaylarının  sənaye  və  məişət 

tullantıları ilə çirkləndirilməsi fonunda 

tədqiq edilməyib.

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  hal- 

hazırda  əməliyyatçısı  BP  şirkəti  olan 

ABƏŞ  neft  konsorsiumu  bu  məsələ­

lərə ciddi münasibət bəsləyir. Konsor­

sium  Xəzərin  flora  və  faunasına, 

dənizdə neft və qazçıxarmanın spesifik 

xüsusiyyətlərinə  yaxşı  bələd  olan 

yüksək  ixtisaslı  Azərbaycan mütəxəs­

sislərindən ibarət ətraf mühitin müha­

fizəsi  üzrə  Komitə,  Elmi-Tədqiqat və 

Monitorinq qrupu təşkil edib.

Bu mütəxəssislər Azərbaycan Milli 

Elmlər  Akademiyası,  ARDNŞ,  Azər­

baycan  Respublikasının  Ekologiya  və 

Təbii  Sərvətlər Nazirliyi,  «Dənizneft-

qazlayihə»  DETLİ  (ARDNŞ)-dən 

dəvət  olunublar.  Elmi  Tədqiqatlar  və 

Monitorinq  üzrə  işçi  qrup  hər  il 

müqavilə sahələrində, boru kəmərləri-

times  over  their  lifetime  (sturgeons, 

carps,  etc.),  whereas  salmons  do  it 

only once. After spawning, they die.

The Caspian  fish  also  vary widely  in 

size  -  from  tiny  to  rather  large.  The 

tiniest  species  are  among  the  gobies. 

The  body  length  of  one  of  them, 

Hyrcanogobius,  does  not  exceed  45 

mm at a weight of 3 g. On the opposite 

side  of the  scale  we  have  the  beluga 

which may weigh over a ton. In recent 

years, however, individuals 360 to 380 

cm  long  and  weighing  250  kg  have 

become  common.  The  kilka  is  the 

smallest  among  the  commercial 

species, its length not exceeding 13 cm  

and weight, 8 to  lOg.

The  Caspian  fish  play  an  important 

role  in  the  life  of the  populations  o f 

the Caspian countries. Their amazing 

life cycles are yet to be fully explored. 

Many  aspects  of their  behavior  and 

adaptability  to  environmental  chan­

ges remain obscure.

Today,  everyone  wants  to  preserve 

the  unique  ichthyofauna  of  the 

Caspian.  However, unfortunately, in 

recent  years  (since  1990)  there  have 

been  almost  no  investigations  of the 

condition  of  fish  stocks  against  the 

background of heavy poaching in  all 

of  the  countries  bordering  the 

Caspian and pollution with industrial 

wastes from coastal zones,  as well  as 

by such rivers as the Volga, Ural, and 

Kura.

68

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  / BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

nin  keçdiyi  yerlərdə  və  terminalda 

görüləcək ekoloji  monitorinq və elmi- 

tədqiqat  işləri  üzrə  illik  proqram 

hazırlayır.

Ekoloji  tədqiqatlar Şirkətin  fəaliy­

yətə  başladığı  ilk  gündən  əsasən 

dənizdə  aparılıb.  Burada  əməliyyat 

sahələrində ətraf mühitin vəziyyəti və 

dibdə  yaşayan  canlıların  öyrənilməsi 

məqsədilə ekoloji tədqiqatlar aparılıb. 

1997-ci  ildən  başlayaraq  dənizin 

Səngəçal  hissəsində  neft  terminalı

We  should  note  that  AlOC  oil 

consortium ,  which  is  presently 

operated  by  the  BP  Company,  has 

taken  a  very  serious  attitude  toward 

these  questions. 

The  consortium 

formed  the  Environmental  Sub­

committee  and  the  Research  and 

Monitoring  Group  of  highly  quali­

fied  Azerbaijan  specialists,  who  are 

well  acquainted  with  the  Caspian 

flora  and  fauna  and  the  specific 

nature  o f  offshore  oil  and  gas

rayonunda  balıqların monitorinqi  üzrə 

işlər  aparılıb.  Tədqiqatlar  göstərir  ki, 

bu  rayonun  mühüm  balıq-təsərrüfatı 

əhəmiyyəti var.

Xəzər dənizinin  bioloji  müxtəlifli­

yinin  qorunması  BP  şirkətinin  ekoloji 

fəaliyyətində  üstün  məsələlərdən 

olduğu üçün şirkət öz şərikləri ilə birgə 

bu  işə  ciddi  diqqət  yetirir.  Bütün  bu

production.  The  members  of  these 

groups  are  independent  experts. 

They were invited  from  the National 

Academy  of Sciences  of Azerbaijan, 

SOCAR,  Azerbaijan  Ministry  of 

Ecology and  Natural  Resources, and 

the Gipromorneftegaz Institute.  The 

Research  and  Monitoring  Group 

draws  up  an  annual  program  each

69

---

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

 /  

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F i s h e s

tədqiqatlar Xəzəri yaxşı tanıyan, onun 

və  ümumiyyətlə  bütün  regionun 

spesifik  xüsusiyyətlərinə  yaxşı  bələd 

olan  həm  yerli,  həm  də  xarici 

m ütəxəssislər  tərəfindən  həyata 

keçirilir.  Bu  ictimaiyyəti narahat edən 

məsələlərin  müvəffəqiyyətlə  həll 

olunmasına imkan yaradır.

year  for  research  and  monitoring  in 

the  contract  zone,  along  pipeline 

routes,  and  around  the  term inal. 

Since the beginning of the company's 

operations,  environmental  investi­

gations  have  been  conducted  m ostly 

offshore,  where  the  state  o f  the 

environment  and  bottom  organisms 

have  been  investigated.  Since  1997, 

investigations  have  been  conducted 

on  monitoring  of fish  in  the  Sanga- 

chal  area  of  the  sea,  where  the  oil 

terminal  is  located.  These  investi­

gations  have  demonstrated  once 

again  that  this  zone  is  an  im portant 

fishery.

The  BP  Company  together  with  its 

partners  is  paying  close  attention  to 

all of these questions,  particularly  to 

keeping  the  Caspian  Sea's  biodi­

versity  healthy,  which  is  one  of  the 

priority  directions  of the  company's 

environmental  activity.  All  of these 

investigations are conducted with the 

participation  of  local,  as  well  as 

foreign  specialists  who  have  a  good 

knowledge of the Caspian, its specific 

characteristics,  and  the  specific 

characteristics  of  the  region  as  a 

whole. 

All  of  this  contributes  to 

successful resolution of the questions 

of public concern.

70

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  j BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

İLANBALIĞIKİMİLƏR - LAMPREY  PETROMYZONES 

Petromyzonidae 

Xəzər ilanbalığı - Caspian Lamprey

Caspiomyzon  wagneri

İlanbalığı  -  ən  qədim  balıq 

növlərindən biri hesab olunur. Çoxları 

onu  su  ilanı  ilə  qarışdırırlar.  Lakin 

diqqətlə baxdıqda onda bel və quyruq 

üzgəclərinin  olduğunu  görmək  olar. 

Bədənin üzərində pulcuq yoxdur. Eyni 

zamanda  onların  başlarının  arxasında 

və yanlarında 7 ədəd qəlsəmə dəlikləri 

var.  İlanbalığında  döş,  qarın  və  anal 

üzgəclər yoxdur, ancaq iki ədəd bel və 

quyruq  üzgəcləri  var.  Ağzı  girdə, 

sorucu qıf şəklindədir,  Ağızın  içində, 

dodaqların  və  dilin  üzərində  çoxlu 

miqdarda  xırda  dişlər  yerləşmişdir. 

İlanbalığı  əsasən  Xəzər  dənizinin 

Azərbaycan  sahillərində  (şimalda 

Yalamadan  başlamış  cənubda  Asta­

rayadək) yayılmışdır.

Xəzər  ilanbalığı  keçici  balıqdır, 

çoxalmaq  üçün  əsasən  Kür  çayına 

girir.  Sürfələrin inkişafı şəkildəyişmə 

yolu ilə gedir və bir neçə il davam edir. 

Yaşlı  ilanbalığının  formasını  almış 

sürfələr  dənizə  qayıdırlar.  Onlar 

dənizdə  cinsi  yetişkənliyə  çatdıqdan 

sonra  yenidən  çoxalmaq  üçün  Kür 

çayına girirlər.

İlanbalığı  adətən  payız-qış  (no­

yabr-fevral)  aylarında  suda  tempe­

ratur  6-11°  C  olduqda  çaya  girir  və 

çayda hərəkəti gecə vaxtı baş verir.

The lamprey is one of the most ancient 

fish  species.  Many  people  mistake  it 

for  water  snakes.  At  a  closer  glance, 

however,  one  may  notice  that  it  has 

fins and the body is free of scale. There 

is a single nostril on the top of the head 

and seven gill openings on each side of 

the body. The lamprey lacks pectoral, 

ventral and anal fins and has only two 

dorsal fins and a tail fin. The mouth is 

a round  sucking aperture surrounded 

by an annular lip. There are numerous 

horny  teeth  inside  the  mouth,  on  the 

lip and on the tongue.

The Caspian lamprey is spread all over 

the coast of Azerbaijan (from Yalama 

all  the  way  south  to  Astara).  It  is  a 

diadromous  species  breeding  prima­

rily  in  the  Kura  River.  This  is  also 

where the species goes through its lar­

val  phase  (metamorphosis),  which 

takes several years. After transforming 

into adults, lampreys move into the sea 

where they live until maturity and then 

they migrate back into fresh water for 

spawning.

Lampreys migrate into the Kura River 

during  the  autumn-winter  months 

(November-February)  at  a  water

71

---