Biz dünyanın bioloji müxtəlifliyinə real, ölçülə bilən

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  / 

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

yaşayır,  orada  qidalanır,  böyüyür, 

sonra çoxalmaq üçün Kürə və ya digər 

çaylara  keçir.  Bölgə  Xəzərin  hər 

yerində,  xüsusilə yem ehtiyatı  zəngin 

olan sahələrdə geniş yayılmışdır.

The  beluga  is  a  typical  diadromous 

fish.  After  being  born  and  migrating 

downstream at an early age,  it spends 

the rest of its life until maturity in the 

Caspian Sea.

Bölgə  yırtıcı  balıqdır.  Nərə-kimi- 

lərin  digər  növlərinə  nisbətən  bölgə­

nin  qidalanma arealı  daha  böyük əra­

zini  əhatə edir.  Yaşlı  bölgələr əsasən 

xırda  balıqlarla  (kilkə,  siyənək,  xul, 

karp) qidalanırlar.

Dəniz  suyunun  temperaturundan 

və  mövsümdən  asılı  olaraq  bölgələr 

dənizdə şaquli və üfüqü yerdəyişmələr 

edirlər.

Bu  balıqlar  yazda  sahilə  yaxın 

zonada, yayda isə suyun temperaturu­

nun  yüksəlməsi  ilə  əlaqədar  2-30  m 

dərinlikdə,  qışda  isə  əsasən  10-60  m 

və daha çox dərinliklərdə (130-180 m) 

toplanırlar.  Bölgə  yaz  (mart-aprel) və 

payız  aylarında  (sentyabr-oktyabr) 

çoxalmaq üçün  Kür çayına daxil  olur. 

Bölgə  çox  sürətlə  böyüyən  balıqdır. 

Lakin  onlar  cinsi  yetişkənliyə  gec 

(erkəklər  13,  dişilər  isə  18  yaşında)

The beluga is common throughout the 

Caspian Sea, but prefers places rich in 

food organisms.

The beluga is a predator, which puts it 

in  a  unique  ecological  niche  among 

sturgeons.  As  compared  to  the  other 

sturgeon species,  it feeds over a much 

more extensive area. Adults feed in the 

sea,  predominantly  on  fish  (gobies, 

shads, kilkas and carps).

Depending  on  the  water  temperature 

and season of the year,  belugas move 

along vertical and horizontal paths.

In winter,  belugas are  encountered  at 

depths down to 130 m and even  180 m, 

most of them however, preferring the 

10 m to 60 m depth interval. In spring, 

belugas  enter  the  littoral.  As  littoral 

waters  warm  up  in  summer,  belugas 

occupy  the 2 m  to  30  m  interval.  The

76

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları  /  BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

çatırlar.  Bölgə  ən  çox  kürü  verən 

balıqlardandır.  Yaşından  və  ölçü­

sündən  asılı  olaraq bir dişi  bölgə  150 

mindən  2550  min  ədədə  qədər  kürü 

verə bilər.

Bölgə  qiymətli  vətəgə  balığıdır. 

Bu  balıq  Azərbaycanda,  eləcə  də 

Xəzərdə nərə balıqları ovunda mühüm 

rol oynayır. Dünya bazarında bölgənin 

əti,  xüsusilə  kürüsü  çox  qiymət­

ləndirilir.  Yaxşı  emal  olunmuş  1  kq 

bölgə  kürüsünün  dünya  bazarında 

qiyməti  1200  amerika  dolları,  bəzi 

vaxtlarda isə daha baha olur.

Son illər dənizdə intensiv ovlandığı 

üçün bölgənin ehtiyatı  kəskin sürətdə 

azalmışdır.  Hazırda  onun  ehtiyatı 

əsasən  sün'i  üsulla  balıqartırma 

zavodlarında  yetişdirilərək  dənizə 

buraxılan  balıq  körpələri  hesabına 

bərpa olunur.

species  enters  the  Kura  River  for 

spawning in spring (March-April) and 

in autumn (October-November).

The  beluga  is  a fast  growing  species. 

Males reach maturity at the age of 13 

years, and females, at the age of 18. It 

is also the most fertile of all sturgeons. 

Depending  on  size  and  age,  each 

female  may  yield  anywhere  between 

150 and 2,550 thousand eggs.

The beluga plays an important role in 

what  is  known  as  the  “premium 

species”  (sturgeon,  salmon)  fishery, 

its  caviar and meat  being sold  at  top 

prices in the world market.  The price 

of a  kilogram  of properly  processed 

beluga  caviar  exceeds  $1,200.  In 

recent years, uncontrolled fishing has 

led  to  sharp  decreases  in  beluga 

populations.  They  are  being  main­

tained mainly by breeding the young 

in  commercial  hatcheries  and  then 

letting  them  loose  into  the  sea  for 

subsequent growth and development.

---

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK:  Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

 /  

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a s p ia n   F is h e s

Qaya  balığı  -  Barbel  Sturgeon

Acipenser nudiventris

Qaya  balığı  Xəzərin  hər  yerində 

təsadüf  edilsə  də,  onun  ən  çox 

yayıldığı  ərazi  dənizin  cənub  his­

səsidir.

Keçici  balıqdır.  Ömrünün  çox 

hissəsini dənizdə yaşayır, qidalanır və 

böyüyür, cinsi yetşkənliyə çatdıqda isə 

çoxalmaq  üçün  Kür  çayına  keçir. 

Balıqların  çaya  girməsi  il  ərzində  iki 

dəfə maksimal həddə çatır: mart-aprel 

aylarında,  suyun  temperaturu  7,4- 

16,4°  C  olduqda  və  oktyabr-noyabr 

ayla-rında,  suyun  temperaturu  12,1- 

17,9" C olduqda. Çoxalmaq üçün qaya 

balığı  suyun  axınına  qarşı  üzərək 

Varvara su anbarının ön bəndinə qədər 

qalxır.  Kür  çayına  miqrasiya  edən

This is yet another sturgeon species. It 

is ubiquitous in the Caspian Sea, most 

schools  inhabiting  primarily  the 

southern part of the sea.

The  barbel  sturgeon  is  a  diadromous 

fish.  It  enters  the  Kura  River  for 

breeding  in  relatively  large  numbers. 

The migration takes place throughout 

the  year  with  two  peaks,  the  highest 

peak  coinciding  with  March-April 

when  the  water  temperature  is  7.4  to 

16.4°C and the other peak occurring in 

October-November  when  the  water 

temperature  varies  from  12.1  to 

17.9°C.  The  species  migrates  for 

breeding  upstream  all  the way  to  the

yetkinlik  yaşına  çatmış  balıqların 

uzunluğu 104-221  sm, kütləsi 5,4-78,4 

kq-a qədər olur.

Qaya  balığı  sürətlə  böyüyən 

balıqdır.  Çayda  kürüdən  çıxmış 

körpələrin  əksəriyyəti  dənizə  keçir.

Varvarinskoye  Reservoir.  The  size 

range  of  mature  barbel  sturgeons 

migrating  into  the  Kura  River  for 

spawning  is  104  to  221  cm,  and  the 

weight ranges from 5.4 to 78.4 kg.

78

BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin  əsrarəngiz  balıqları

  /  

BIODIVERSITY: A m a z in g   C a sp ia n   F is h e s

Onların  yalnız  bir  qismi  yetkinlik 

dövrünə  çatana  qədər  çayda  qalır  və 

şirin su populyasiyası əmələ gətirirlər. 

Qaya  balığının  bu  xüsusiyyətindən 

istifadə  edən  mütəxəssis  -  alimlər 

onları  su  anbarlarında  və  süni 

hovuzlarda  yetişdirmək  məqsədilə 

təcrübələr  aparmış  və  müsbət  nəti­

cələr əldə etmişlər.

Qaya balıqlarında cinsi yetişkənlik 

9-19  (dişilərdə  14-19,  erkəklərdə  isə 

9-16)  yaşında  başlayır. 

Nərə  və 

uzunburun  balıqlarına  nisbətən  qaya- 

balığı  daha  çox  kürü  verir.  Balığın 

ölçüsündən  və  yaşından  asılı  olaraq 

hər  bir  dişi  qaya  balığı  280  mindən 

1290  min  ədədə  qədər  kürü  töküz. 

Kürüləri xırda olur,  1 q-da onların sayı 

80,  daha  iri  balıqlarda  isə  70  ədədə 

qədər olur.

Qaya  balığı  qiym ətli  vətəgə 

balığıdır.  İntensiv  ovlandığına  görə 

onun  ehtiyatının  kəskin  surətdə 

azalması  və  nəslinin  kəsilm ək 

təhlükəsi  yaranmışdır.  Yalnız  süni 

üsulla  artırmaq  məqsədilə  ovlan- 

masına  icazə  verilir.  Odur  ki,  qaya 

balığı Azərbaycanın Qırmızı Kitabına 

daxil edilmişdir.

The barbel sturgeon  is a fast growing 

species.  After  hatching,  some  indivi­

duals stay in the fresh river water until 

maturity. This valuable trait is used by 

scientists  in  creating  fresh-water 

varieties that would lend themselves to 

breeding in reservoirs and ponds.

The barbel sturgeon reaches maturity 

at the age of 9 to  19 years (females at 

the age of 14 to  19 years and males, at 

the  age  of 9  to  16  years).  It  is  more 

fertile  than  the  sturgeon  and  starred 

sturgeon. Depending on body size, the 

fertility  varies  from  280  to  1,290 

thousand eggs. The eggs are smaller: a 

gram contains up to 80 eggs or, in the 

case of larger individuals - up to 70.

The barbel sturgeon populations have 

dwindled considerably in recent years 

because of poor regulation of catches. 

At  present,  fish  farms  cannot  find 

enough producers for breeding. This is 

why the species has been entered in the 

Red  Book  of  Azerbaijan  as  endan­

gered.

Nərə -  Russian  Surgeon

Acipenser güldenstädti

Xəzər dənizində nərə  üç  müstəqil 

populyasiya  əmələ  gətirir:  a)  Şimali 

Xəzər  və  ya  Volqa;  b)  İran;  v)  Kür 

nərəsi.

Onlar  bir-birindən  xarici  görünü­

şünə,  həyat tərzinə  və bir çox bioloji 

xüsusiyyətlərinə  görə  fərqlənir.  Kür

There are three independent sturgeon 

populations  in  the  Caspian  Sea:  (a) 

North  Caspian  or Volga;  (b)  Persian; 

and (c) Kura. All three forms differ in 

abundance  as well  as external  appea­

rance  and  habits  of  life.  The  Kura 

sturgeon is gray and large, as opposed

79

---