Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən

129

FƏSİL I. AZƏRBAYCANLI SAKİNLƏRİN ŞAHİD İFADƏLƏRİ

bizə bildirdilər ki, barışıq elan edilmişdir və onlar bizi əsir götürməlidirlər. Er-

mənilər məni, Mövsüm Səlimovu ailəsi ilə birlikdə, Xələf Mövlamovu ailəsi 

ilə birlikdə, mənim ailəmi, Əsədullayevin anasını, iyirmidən yuxarı qadın və 

uşaqların hamısını Birjevaya meydanına, “Rekord”

77

 teatrının binasına gətir-

dilər. Biz yolboyu küçələrin tinlərində duran və aralarında ziyalıların da oldu-

ğu xeyli silahlı erməni görürdük. Bizi gördükcə onlar bizə və bizim dinimizə 

söyürdülər. Bizim Peyğəmbərimizə söyür və rişxəndlə Peyğəmbərimizin niyə 

bizə kömək etmədiyini soruşurdular. Serkovnaya küçəsindən “Rekord” teat-

rına gedərkən yolda ermənilər bizə atəş açdılar və güllə mənim sağ qulağı-

ma dəydi. Atəşdən sonra qarşıdan gələn dənizçilər dərhal bizi əhatəyə aldılar 

və öz bədənləri ilə bizim həyatımızı təcavüzdən qorumağa başladılar. Barışıq 

ərəfəsində ermənilər müsəlmanların, məs. Hacı Hənifənin ailəsi ilə yaşadı-

ğı qonşu evə soxulmuş və onların hamısını qətlə yetirmişdilər. Bizim evə və 

qonşu evə Avakyanın başçılıq etdiyi ermənilər girmişdi. Ziyalı ermənilərdən 

mən Xristofor Sergeyeviç Tarayevi tanıdım. Mənim və Hacı Hənifənin mən-

zilini tamamilə qarət etmişdilər. Mənim 150.000 rubldan çox qiyməti olan 

əmlakımı və zinət əşyalarımı və 36.000 rubl nağd pulumu aparmışlar.

Bizim və Hacı Hənifənin mənzilinə İsaak Baqdasarov adlı erməni, 

çəkmə emalatxanasının sahibi girmişdi. Adı çəkilən Baqdasarovu mən 

kasıb adam kimi tanıyırdım, mart hadisələrindən sonra isə o varlandı 

və yaxşı bir ev aldı. 

Oxundu. İmza (ərəb hərfləri ilə). 

Komissiya üzvü: Məmməd Xan Təkinski (imza).

AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 25.

Sənəd № 36

Dindirmə protokolu

1918-ci il, 18 noyabr. Bakı şəhəri.

Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət 

Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-

mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:

Məşədi Məmməd Sadıq Talıbov, 55 yaşlı, Bakıda, Serkovnaya küçəsi, 

139 № li evdə yaşayıram. 

---

BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ

130

Bu ilin mart ayında, ermənilər tərəfindən törədilən qırğınlar zama-

nı, çərşənbə axşamı, ayın 20-də bizim hamımızı əsir götürdülər. Bu vaxt 

mənim keçmiş kirayənişinim Levon Vartanyan (andlı iclasçının qardaşı) 

mənim evimdən mənim bütün qiymətli əmlakımı: bütün kişi və qadın 

zinət əşyaları, özü də hələ yalnız 30 funtdan artıq qızıl, çoxlu brilyant və 

çoxlu mirvari - oğurlamışdır. Köhnə qiymətlə qarət edilmiş zinət əşyaları 

500.000 rubl dəyərində idi, indiki qiymətlərlə isə onları – 5.000.000 rubl 

məbləğində dəyərləndirirəm. Mən Bazarnaya küçəsində bina icarəyə gö-

türmüşdüm və bu binada 40 otağı olan “İsgəndəriyyə”

78

 mehmanxanası 

yerləşirdi. Ermənilər bu binanı yandırmışlar və yanğınla mənə 200.000 

rubldan artıq zərər vurulmuşdur. 

Oxundu. İmza. M.M.S.Talıbov.

Komissiya üzvləri: А.Kluge, M.Təkinski (imzalar).

AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 162-163.

Sənəd № 40

Dindirmə protokolu

1918-ci il, 11 dekabr. Bakı şəhəri.

Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət 

Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-

mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:

Məmməd Əli Məmməd Kazım oğlu, 22 yaşlı, Bakıda, Verxnya-

ya-Naqornaya küçəsi, 133 № li evdə yaşayıram.

Bakı hücuma məruz qaldığı zaman erməni Badxudayans mənim 

Vrangelevskaya küçəsi, 15 № li evdə yerləşən meyvə və yeyinti malla-

rı dükanımı qarət etmişdir. 24.700 rubl məbləğində meyvə və müxtəlif 

mallar oğurlanmışdır. Bu qarət haqqında 3-cü polis bölməsində istintaq 

aparılmışdır. Hazırda Badxudayants 5000 rubl ödəməklə mənə onunla 

barışmağı təklif edir. 

Oxundu. İmza. 

Komissiya üzvləri: А.Kluge, M.Təkinski (imzalar).

AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 14, v. 145.

---

131

FƏSİL I. AZƏRBAYCANLI SAKİNLƏRİN ŞAHİD İFADƏLƏRİ

Sənəd № 42

Dindirmə protokolu

1918-ci il, 11 noyabr. Bakı şəhəri.

Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət 

Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-

mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:

Mir Murtuza Mir Ağa oğlu, 58 yaşlı, Bakıda, Verxnyaya-Tazapirska-

ya küçəsində, 19 № li evdə yaşayıram.

Mart hadisələri zamanı ermənilər Kazar və Arutyun Kazarovlar avto-

mobildə mənim və şərikim Nağı Məmməd Hüseyn oğlunun Bazarnaya 

küçəsində yerləşən mağazamıza gəldilər və bizim 72.000 rubl məbləğində 

xırdavat mallarımızı qarət etdilər. Şəxsən mənim 40.000 rubl məbləğində 

malım oğurlanmışdır. Arutyun Kazarovun öz qardaşları ilə birgə əvvəllər 

bizim yanımızda dükanları var idi. Qarətdən sonra Kazarovlar bizim dü-

kanı yandırdılar. 

Oxundu. İmza (ərəb hərfləri ilə). 

Komissiya üzvü: А.Kluge (imza).

AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 142.

Sənəd № 44

Dindirmə protokolu

1918-ci il, 8 noyabr. Bakı şəhəri.

Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət 

Prosessual Məcəlləsinin 307 və 443-cü maddələrinə uyğun olaraq zərərçəkən qis-

mində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:

Nasir Kərbəlayı Əzim oğlu, 41 yaşlı, Bakı şəhərində, Tatarskaya 

küçəsində, 58 № li evdə yaşayıram. 

 Mart qırğınlarının üçüncü günü mənim evimə silahlı erməni əsgərləri 

gəldilər və mənim 7662 rubl məbləğində əmlakımı və 2000 rubl nağd pu-

lumu qarət etdilər. Qarətçilərin arasında mən Tatarskaya və Karantinna-

ya küçələrinin tinində yerləşən baqqal dükanının sahibi Yequşu, Şamaxı 

---