Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

10  dekabr  1992-cı  d. 
Namərd  ermənilər  zəngilanlı ttlyas  Qurbanovu 
işgəncə  verərək  bu  vəziyyətə  salmışlar.
Mart  1919-cu  il.  Naxçıvan.
Erməni  quldur  və  terror  birləşmələri  Naxçıvana  hücuma 
başlarrıışlar.  Faşistlər  qarşılarma  çıxan  bir  neçə  Azərbaycan 
kəndini  yer  üzündən  silmişlər.  Ordubad  tərəflərdə  Aşot  Mo- 
sesyantsın  quldur  dəstəsi  azğmlıqlar törədirdi.  O,  özünü  qəza 
rəisi  təyin  etmişdi.  Arxiv  sənədlərinə  görə  hər  gün  beş-on 
adam  erməni  qaniçənlərinin  qurbanı  olurdu.
6  aprel  1919-cu  Ü.
18 
evdən  ibarət  Cavanşir  Azərbaycan  kəndində  erməni 
quldurlann basqmı nəticəsində bir riəfər azərbaycanlı  sağ  qal- 
mamışdı.  25  kişi,  20  qadm  və  10  uşaq  öldürülmüşdür.
12  aprei  1919-cu  il.
60  evdən  ibarət  Mucu  Azərbaycan  kəndində  erməni  qul- 
durlar  bir  gündə  150  kişi,  55  qadm,  25  uşaq  öldürmüşlər.  35 
ev  yandırılmışdır.  Uşaqların  gözlərini  çıxarmış,  sonra  da  ton- 
qala  atmışlar.
13  aprel  1919-cu  il.
5-ci sahənin Dağlıq zolağının mävəkkiü İsmayıl  Sultano- 
vun  qəza  rəisinin  adma  21.04.1919-cu  il  tarixli  raportun- 
dan:  «...Ararat  Respublikası  qoşunlarınm  Yeni  Bayazid  qəza- 
smm  Göyçə  rayonunun  dinc  kəndlərinə  basqım  başlamışdır. 
Bundan  məqsəd  ərazini  Göyçə  gölünün  şərq  və  şimal  həndə- 
vərində  məskunlaşmış  müsəlmanlardan  təmizləməkdi.  Bir 
həftədə  60  000  əhalisi  olan  22  kənd  darmadağın  edilmişdir. 
Bədbəxt  müsəlmanlar  Göyçə  müsəlmanlarmı  qırıb-çatmaq 
məqsədi  güdən  erməni  birləşmələrinin töp-tüfəng  atəşləri  al- 
tmda  tələf olurdular.  Ermənilərin  və  Ermənistan  hökumətinin 
Öz  keçmiş  qonşularma  bu  cür  insanlıqdan  kənär  münasibətlə- 
rini  görəndə  adamı  dəhşət  bürüyür.  Erməni  qoşunlarmın  əli- 
nə  keçən  müsəlmanlara  görünməmiş  və  eşidilməmiş  əziyyət- 
lərlə  işgəncələr verirlər,  çox  az  sayda  gənc  qadm  və  yeniyet- 
rnə  qızlar  istisna  olmaqla  qalan  bütün  qadmları,  uşaqları,  kişi- 
ləri,  qocalan  öldürürlər.  Erməni  quldurlarm  təqib  etdikləri 
azərbaycanlı  və  kürd  qaçqınlan  sığınacaq  tapmaq  ümidilə  üz 
tutduqları  Gəricə  mahalmm  5-ci  sahəsi  ilə  həmsərhəd  qarlı 
dağ  aşırımlannda  həlak  olmuşlar».

---

13  aprel  1919-cu  il.
70  evden- ibarət  Haşman  kəndində  erməni  quldurlar  120 
adam  öldürmüşlər.  Onların  40-ı  qadın,  20-si  uşaq,  60-ı  kişi 
idi.  Haşman  kəndində  ermənilərin  törətdikləri  soyqırımm 
bütün  qurbanları  tanmmaz  dərəcədə  eybəcər hala  salmmışdır.
14  aprel  1919-cu  il.
«Daşnaksütyun» terror təşkilatının  göstərişini  yerinə  yetirən 
erməni  saqqallılar  30  evdən  ibarət Zeyvə  Azərbaycan  kəndin- 
də  30  kişini,  20  qadını  və  32  uşağı  diri-diri  yandırmışlar.
4  iyul  1919-cu  il.
Erməni  quldur  birləşmələri  Böyük  Vedi  kəndinə  yaxmlaş- 
mışlar.  Müsəlman  ağsaqqallan  ilə görüş üçün rəsmi  səbəb da- 
nışıqlar aparılması  idi.  Gözlənilmədən ermənilər tərəfdən  atə- 
şlər  açılmışdır.  Böyük  Vedi  kəndinin  iki  nümayəndəsi  -  Zey- 
nalabdin  Şıxəli  oğlu  və  Nəsrulla  bəy  Bəşirbəy  oğlu 
öldürülmüşdür...
19 sentyabr  1919-cu  il.
I 
piyada  alaymın  çavuşu  Karaşarovun  raportuna  görə,  Cəb- 
rayıl  rayonu  kəndlərindən  birinin  yaxınlığmda  erməni  quldur- 
lar  üç  çobanı  öldürmüşlər.  Onlardan  birinin  başmı  kəsmişlər.
6  noyabr  1919-cu  il.
Keçəldədə  aşırımmda  sığınacaq tapan  kürd qaçqmlarmı  tə- 
qib  eden  erməni  quldurlar  onlan  qaubitsalardan  atəşe  tutmuş- 
lar.  Qaçqınlar  arasmda  öldürülənlər  ve  yaralananlar  çox  ol- 
muşdur.
3  dekabr  1919-cu  il.  Cəbrayıl  qəzası.
Erməni  saqqallılar  Cəbrayıl  qəzasınm  Qoqa  kəndini  müha- 
sirəye  alaraq  10  müselmam  öldürmüşlər.  Onlar  ağsaqqal  Əsə- 
dağa Cavanşirə  və  ailəsinə  xüsusi  qəddarlıqla  divan  tutmuşlar.
20 dekabr  1919-cu  il.
Silahlı  erməni  dəstələri  Xələfli,  Aşıq  Məlikli,  Tatar  və 
Şıxlar kəndlərinə  basqın  etmiş,  10  evi  yağmalamış  və  yandır- 
mış,  2  qadım,  6  kişini  öldürmüş,  mal-qaranı  sürüb  aparmışlar.
1919-cu  il.  İrəvan.
İrəvan  qubemiyası  müselman  ehalisinin  Amerika  xalqına 
müraciətində  yerli  azerbaycanlı  əhalinin  qəsdən  məhv  edil- 
diyi  göstərilir:  88  kənd  viran  qoyulmuş,  1920  ev  yandırılmış, 
131  970  kişi  öldürülmüşdür.
19 yanvar  1920-ci  il.  Şuşa.
İri  ermeni  quldur  birləşmələri  Şuşa  istiqamətində  hücuma 
keçərek yolları  üstündəki bütün  kəndləri  darmadağm  etmişler. 
Uşaqlar,  qadmlar,  əlillər  de  öldürülmüşdür.
22  yanvar  1920-ci  ii.
Ermeni  quldur  birləşmələri  Hacı  Qərib,  Məkrə  müsəlman 
kəndlərini  var-yoxdan  çıxarmışlar.  Ölüm-dirim  mübarizəsi 
aparan  kəndlərin  qəhrəmancasına  vuruşmasına  baxmayaraq, 
müasir  silahları  olan  erməni  quldurlar  dinc  əhaliyə  divan tuta 
bilmişlər.  Sağ  qalanlar  Burcanarlı  kəndinə  qaçmışlar.
23  mart  1920-ci  il.  Əsgəran.
Ermenistan  hökumet  qoşunları  barışığı  növbəti  defe  poza- 
raq,  Azərbaycanm  Əsgeran  şəhərini  qesb  etmişler.  Qırğın

---

Füzuli.  1992-ci il. 
Dağıdılmış kəndlör.  ,
əməliyyatında  əsasən  «tayqulaq  Andranik»in  quldur  dəstələri 
iştirak  edirdilər.  Bundan  əvvəl  onlar dinc  əhaliyə  xüşusilə  da- 
ha  çox  qəddarcasma  cinayətlər  törətmişlər,
23  mart  1920-ci  il.  Şuşa.  Xankəndi.
Ermənistan  qoşunları  quldur  birləşmələrinin  köməyilə 
Xankəndi  və  Şuşa  şəhərlərinə  basqm  etmiş,  bununla  da  23 
noyabr  1919-cu  il  tarixli  barışıq  sazişini  pözmuşlar.  Hər  iki 
şəhərdə  qadınlar,  uşaqlar,  qocalar  qətlə  yetirilmişlər.
24  mart  1920-ci  il.  Tərtər.
Erməni  quldur  birləşmələri  «Daşnaksütyun»  terror  təşkila- 
tının  göstərişini  yerinə  yetirərək,  Tərtər  şəhəri  yaxınlığındakı 
kəndlərə  basqm  etmiş  və  1919-cu  il  23  noyabr  tarixli  barışıq 
sazişini  növbəti  dəfə  pozmuşlar.
25 mart  1920-ci  il.  Cəbrayıl.
Erməni  quldur birləşmələri  Cəbrayıl  şəhərinə  basqına  baş- 
lamışlar.  1919-cu  il  23  noyabr  tarixli  banşxq  sazişinə  aldanan 
dinc  əhali  döyüşə  hazır deyildi  və  tarla  işləri  ilə  məşğul  olur- 
dular.  Mülki  əhali  arasında  tələfat  olmuşdur.
25 mart  1920-ci  U.
Erməni  quldur  birləşmələri  Xudərə,  Dankeyrə,  Davalı 
müsəlman  kəndlərini  qarət  etmiş  və  yandırmışlar.  Dinc  əhali 
arasında  çoxlu  tələfat  olmuşdur.  Sağ  qalanlar  qonşu  kəndlərə 
qaçmışlar.
30 mart  1920-ci  ü.
Erməni  quldur birləşmələri  qəfıl  basqın  nəticəsində  Bağır- 
bəyli,  Müsəlmanlar  kəndlərini  ələ  keçirmişlər.  Sağ  qalanlar 
həmçinin  qəsb  edilmək təhlükəsi  qarşısında  olan  Şuşa  şəhəri- 
nə  qaçmışlar.  Arxiv  sənədlərinə  görə  əhalinin  bütün  kişi  qis- 
mi  özünümüdafiə  dəstələri  yaradaraq,  son  nəfəsədək  vuruş- 
mağa  hazır  olmuşlar.
5  aprel  1920-ci  U.  Qazax.
«Daşnaksütyun»  terror  təşkilatmın  erməni  quldur  dəstələri 
Qazax  rayonunun  Tatlı  kəndi  yaxmlığmdakı  kiçik  bir  Azər- 
baycan  kəndini  ələ  keçirərək,  onun  bütün  sakinlərinə  qəd- 
darcasına  divan  tutmuşlar.
5  aprel  1920-ci  il.
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  Xarici  İİşlər  naziri 
F.Xoyskinin  Ermənistan  Respublikasm ın  xarici  işlər 
nazirinə  notasında  deyilir  ki,  aprelin  5-də  səhər  saat  5-də

---