Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

196 
 
çəkən  döyüşçülər  anbarın  qapısındakı  möhürü  qoparıb,  bu  ərzağın  istehlakına 
girişdilər. Aleksandr əsgərlərinin bu xətasına əhəmiyyət də vermədi.  
Aclıq  və  çətinliklər  donanmaya  (qoşunların  bir  hissəsi  Nearxın  başçılığı 
altında Babilə dəniz yolu ilə qayıdırdılar) ərzaqla kömək göstərmək kimi vacib bir 
məsələni  də  yaddan  çıxartdırmışdı.  Dünyanı  fəth  edən  ordu  artıq  heç  bir  fayda 
vermirdi.  
Aleksandr  bu  son  yürüşün  bütün  çətinliklərini  döyüşdə  olduğu  kimi, 
əsgərləri ilə bölüşürdü, gücü çatan hədlərdə onların ruhunu yüksəltməyə çalışırdı. 
Rəvayətə  görə,  bir  dəfə  ona  verilən  suyun  hamıya  çatmayacağını  bildiyinə  görə, 
onu qumun üstünə tökmüşdü.  
Döyüşçülər  iki  ay  ərzində  bu  əzablı  cəhənnəmdən  keçdilər  və  nəhayət, 
onların  əziyyətləri  başa  çatdı.  Sağ  qalan  əsgərlər  Gedrosiyanın  varlı,  münbit 
torpağında  yerləşən  paytaxtına  gəlib  çatdıqda,  burada  istirahət  etdilər.  Döyüş 
bacarığını  saxlayan  qoşunların  çox  hissəsi,  deyilənlərə  görə,  dörddə  üçü  məhv 
olmuşdu.  Aleksandr  heç  bir  döyüşdə  belə  ağır  itki  verməmişdi.  Təbiət  bu  dahi 
sərkərdəni  sınağa  çəkəndə,  o  da  öz  gücsüzlüyünün  şahidi  oldu.  Qızmar  günəş  və 
qumlu  səhra  Aleksandra  o  vaxtkı  dünyanın  ən  böyük  imperiyası  olan  Persiyanın 
qoşunlarından da daha güclü olduğunu nümayiş etdirmişdi.  
Bizim  eradan  əvvəl  325-ci  ilin  noyabrında  qoşunlar  heç  bir  müqavimətlə 
üzləşmədən Qərbə doğru hərəkətini davam etdirirdi. Ordu artıq özünün işğal etdii 
Persiya  torpaqlarına  qədəm  qoymuşdu.  Dənizlə  geri  dönənlər  üçün  də  aclıq  və 
susuczluq ən dəhşətli problem olaraq qalmışdı. Donanmanın və dostlarının salamat 
qaldıqlarını  eşidən  Aleksandr  bunu  özü  üçün  taleyin  hədiyyəsi  kimi 
qiymətləndirmişdi  və  bu  xəbər  onu  bütün  Asiyaya  hökmran  olmaqdan  daha  çox 
sevindirmişdi.  Ağır  sınaqdan  xilas  olunma  hətta  böyük  sərkərdəyə  də  öz 
qələbələrindən daha qiymətli görünmüşdü.  
   Hindistan  yürüşündə  Aleksandr  üçün  iki  böyük  uğursuzluqlardan  biri, 
könülsüz  geri  dönmə  ilə  yanaşı  Gedrosiya  səhrasındakı  fəlakət  idi.  Perslərlə 
müharibə  aparanda  Aleksandr  arası  kəsilməyən  qələbələr  çalırdı,  belə  ki,  hətta 
mümkün  omlayanı  da  həyata  keçirməyə  cəhd  edəndə  də,  nə  qədər  olmasa  da,  bu 
vaxt  öz  arzularının  real  çərçivələrində  qalırdı.  Lakin  Hindistanda  döyüşçüləri 
tropik  leysan  yağışı  altında  hərəkət  etməyə  məcbur  etmək  və  Gedrosiya 
səhrasından keçməklə geri qayıtmaq coğrafi və iqlim imkanlarına zidd idi və hətta 
Aleksandr kimi bir adamın özü üçün də bu, olduqca çətin bir işə çevrildi. Əgər çar 
öz  qoşunlarına  tropik  leysanı  vaxtı  istirahət  etmək  imkanı  versəydi,  payızda  ordu 
çətinlik  çəkmədən  şərqə  tərəf  hərəkət  edə  bilərdi  və  Aleksandr  öz  böyük 
məqsədinə  çatmaq  şansından  vaz  keçməzdi.  Geri  dönmə  ərəfəsində  isə 
Gedrosiyaya  kəşfiyyatçılar  göndərsəydi,  ordunu  başqa,  nisbətən  asan  və  əlverişli 
yolla apara bilərdi.  
   Hindistan  yürüşü  vaxtı  Aleksandr  artıq  ağıllı  hərəkət  etmək  sərhədini 
keçmişdi.  Əvvəlki  dövrlərdə  uğurlar  çarın  şəxsiyyətinin  parlaqlığından  irəli 
gəlmişdisə,  bu  vaxt  onun  davranışı  daha  çox  ağılsız  qumar  oyununu  xatırladırdı. 
Onun  iradəsi  dəyişilməz  qalsa  da,  inadkarlığı  onu  həmin  qumar  oyununu  davam 
etdirməyə  məcbur  edirdi.  Əgər  digər  bir  diqqətli,  qayğıkeş  Aleksandr  mövcud 

---

197 
 
olsaydı belə, onun özü də qalibiyyətli sərkərdənin inadcıl iradəsi qarşısında gücsüz 
olardı. 
Aleksandr öz srəkərdəlik məharəti ilə çox sayda düşmənlərə qalib gəlmişdi. 
Lakin  təbiətlə  döyüşdə  o,  özünün  xeyli  gücsüz  olduğu  qənaətinə  gəlməli  idi.  O, 
dəhşətli  ambitsiyaları  hesabına  təbiətin  etdiyi  xəbərdarlıqlardan  lazımi  nəticə 
çıxarmırdı  və  Gedrosiyadan  da  daha  heybətli  və  qorxulu  olan  Ərəbistana  yürüş 
etmək planlarını cızırdı. Vaxtsız ölüm, bu vaxt onun 32 yaşı var idi, həmin ehtiyatlı 
olmayan və təhlükəli yürüşün baş tutmasına imkan vermədi. Təəssüf ki, Aleksandr 
təbiətin  daha  nəhəng  və  sarsılmaz  gücə  malik  olduğunu  lazımınca  etiraf  etmədən 
həyatdan  getdi.  Bütün  bəşəri  qüvvələrin  onun  srəkərdəlik  dühası  qarşısında  baş 
əydiyi  Aleksandr  ancaq  özünə  çox  baha  başa  gələn  Hindistan  yürüşündə  və 
xüsusən Gedrosiya səhrası ilə geri çəkiləndə təbiətin hansı qüdrətə malik olduğunu 
bütünlüklə dərk etməsə də, hiss etməmiş deyildi.  
  
                  Hannibal 
 
Tarixin digər böyük sərkərdəsi Hannibalın da əhvalatları ibrətamizdir. Onun 
taleyinə da təbiətin ciddi müdaxiləsi öz zərbəsini vurmuşdu. Onda sərkərdəyə xas 
olan  hər  şey  –  zəfərləri  dövründə  gəncliyi,  yürüş  həyatı  şəraitində  əsgər 
təmənnasızlığı,  soyuqqanlılıq  və  fiziki  möhkəmlik,  döyüşçü  sənətinin  sirlərinə 
yiyələnməsi,  inadkarlıq,  hədsiz  qaydada  məqsədə  çatmaq  istəyi,  eyni  zamanda 
ümumi  əxlaq  normalarına  məhəl  qoymaması,  qəddarlıq  və  məkrlilik  var  idi. 
Makedoniyalı  Aleksandr  kimi  Hannibal  da  müasirlərinin  təxəyyülündə  döyüşçü 
igidliyinin  rəmzi  idi.  Ona  görə  də  onu  öz  dövrünün  böyük  sərkərdəsi  kimi 
qiymətləndirirdilər, Böyük Aleksandrla bir sırada qoyurdular. 
Hannibal  özünü  təhlükəyə  atanda  daha  böyük  cəsarət  göstərməklə  yanaşı, 
təhlükənin  özündə  də  eyni  qaydada  müdriklik  nümayiş  etdirirdi.  Heç  bir  çətinlik 
onun  bədənini  yora  və  ya  ruhuna  qalib  gələ  bilmirdi.  O,  istiyə  və  soyuğa  eyni 
qaydada  dözürdü,  yeməkdə  və  içməkdə  isə  ölçünü  həzzlə  deyil,  təbii  tələbat  ilə 
müəyyən  edirdi.  Gecə  və  ya  gündüz  olmasından  asılı  olmayaraq  özü  üçün 
gümrahlıq  və  yuxu  vaxtını  seçirdi,  yalnız  işindən  sərbəst  qalanda  istirahətə  vaxt 
ayırırdı, onu da heç də yumşaq yorğan-döşəkdə və sakitlikdə aramırdı.  Çox vaxt 
onun  hərbi plaşına bürünüb, döyüşçüləri arasında  quru yerdə yatdığını, postda və 
qaravulda  dayandığını  görmüşdülər.  Paltarı  ilə  o,  öz  həmyaşıdlarından  seçilmirdi, 
onu  ancaq  silahına  və  atına  görə  tanımaq  olardı.  O,  döyüşə  birinci  girib,  vuruşu 
axırıncı  olaraq  tərk  edirdi.  Tarixçi  Tit  Livi  onun  ciddi  qüsurlarını  göstərməklə 
yanaşı, sərkərdəni belə qeyri-adi xüsusiyyətlərlə xarakterizə edir.  
   Hannibal  çox  sayda  tayfalardan  olan  və  çox  dilli  əsgərlərdən  ibarət 
qoşunlara  rəhbərlik  edirdi.  Qalibiyyətli  sərkərdə  olmaqla  yanaşı  o,  həm  də 
ədəbiyyatçı kimi tanınırdı, yunan dilində bir neçə kitab yazmışdı. Hannibalın şəxsi 
ləyaqətlərinə  həmçinin  məişət  şirnikləndirilmələri  mühitindəki  möhkəmliyi  əlavə 
olunurdu.  Çox  sayda  əsir  qadınların  arasındakı  davranışına  görə  onun  afrikalı 
mənşəyinə tam qaydada şübhə etmək olardı. 

---