Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

194 
 
asandır, onu başa çatdırmaq isə çox çətindir. Hitler SSRİ-yə müdaxilə etməmişdən 
əvvəl Almaniyanın böyük dövlət xadimi Otto fon Bismarkın Rusiya ilə müharibə 
etməmək  barədəki  ciddi  xəbərdarlığına  məhəl  qoymasa  da,  heç  olmazsa  dahi 
sərkərdə  Napoleonun  Rusiyaya  yürüşünün  fəlakətli  gedişindən  və  sonluğundan 
nəticə  çıxarmalı  idi.  Onun  bu  amneziyası  Avrasiya  xalqlarına  böyük  faciə  bəxş 
etməklə,  həm  də  öz  xalqına  çox  bqaha  başa  gəldi.  Napoleon  üçün  Vaterloodan 
əvvəl  Fontenblonun  olduğu  yada  salınırsa,  onların  bünövrəsi  kimi  Rusiyada 
üzləşdiyi fəlakətin xüsusi yer tutduğu qeyd edilməlidir. Rusiyadan biabırçı surətdə 
Napleonun  qaçması  və  Böyük  Ordunun  həmin  vaxt  demək  olar  ki,  bütünlüklə 
məhvi  Vaterloodakı  onun  son  məğlubiyyətinin  və    şəxsi  faciəsinin  yoluna  daş 
döşəmişdi. 
   Hitler  Napaleondan  sonra,  ondan  heç  də  az  miqdarda  olmayan  qaydada 
Avropanı  lərzəyə  salmışdı,  materikdəki  ölkələrin  çoxunu  işğal  etmiş  və  ya  öz 
nüfuz  dairəsinə  cəlb  etmişdi.  Lakin  Rusiyanın  payız  düşən  kimi  ara  verməyən 
yağışı, sərt qışı və şaxtası digər mühüm amillərlə birlikdə onun məğlubedilməzliyi 
barədəki  mifi  dağıtdı  və  üstəlik,  nəticədə  öz  ölkəsinin  də  üç  il  yarım  sonra 
Müttəfiqlərin işğal ərazilərinə çevrilməsinə yol açdı.  
Bütün  bunlar  onu  göstərir  ki,  təbiət  də  müharibə  adlanan  silahlı  rəqabətin 
hansı  sonluqla  nəticlənməsinə  müəyyən  mərhələdə  öz  təsirini  göstərməklə, 
məğlubların  vəziyyətini  ağırlaşdırmağa  xidmət  etməklə,  qaliblərə  öz  çox  vacib 
olan  himayəsini  əsirgəməyərək,  axırıncıları  bəzən  əvəzi  olmayan  bir  yardımla 
mükafatlandırır. Təbiət öz stixiyasını işə salmaqla, müharibənin gedişinə müəyyən 
düzəlişlər  edir  və  nə  qədər  qəribə  görünsə  də,  bəzən  hücum  edənlərin  qarşısını 
bütünlüklə yaratdığı çətinliklər hesabına kəsir, hətta dönüş nöqtəsinin yaranmasına 
şərait yaradır. Burada hansısa bir qeyri-adiliyi, sirri axtarmaq da düzgün deyildir. 
Axı  insan  özü  də  təbiətin  bir  hissəsidir  və  nə  edirsə  etsin,  özünü  təbiətdən,  onun 
qüvvələrinin təsirindən kənarda saxlaya, ayıra bilməz. 
Bunu  nəzərə  alaraq,  ən  qabiliyyətli  sərkərdələrin  və  ordularının  taleyinə 
təbiətin  etdiyi  düzəlişlər  barədə  bir  qədər  təfsilata  varmaqla  söhbət  aparmaq 
ehtiyacı  yaranır.  Bəlkə  də  elə  bir  sərkərdə  və  ya  ordu  yoxdur  ki,  onlar  təbii 
çətinliklərdən, onların yaratdıqları maneələrdən gileylənməsin. Onlar döyüşdə hər 
cür  ağıl  və  fəaliyyət  igidliyi  göstərə  bilərlər.  Lakin  ən  böyük  ağıl  da,  ən  nadir 
qəhrəmanlıq da təbiətlə mübarizədə çox hallarda öz zəifliyinin şahidi olur.  
                     
                      Böyük Aleksandr 
   
Dünyanın və  tarixin ən  böyük sərkərdəsi  kimi  tanınan,  bircə  dəfə  də  olsun 
məğlubiyyətin  nə  olduğunu  bilməyən  Makedoniyalı  Aleksandr  işğalları  hesabına 
öz  böyük  imperiyasını  yaratsa  da,  təbii  şəraiti  nəzərə  almayanda,  bunun  yaratdığı 
ağır  sınaqla  üzləşməli  oldu.  Aleksandrın  Hindistan  yürüşündə  əvvəllər  heç  vaxt 
rastlaşmadığı  bir  hadisə  onun  sonrakı  planlarını,  yürüşü  davam  etdirmək  cəhdini 
pozdu. Axı Aleksandr o vaxtlar məlum olan dünyanın sonuna, indiki Yaponiyaya 
çatmağı  planlaşdırırdı.  Makedoniya  qoşunları  qiyam  qaldırıb,  vuruşmağı  davam 
etdirməkdən  imtina  etdilər  və  vətənlərinə  qayıtmaqlarını  tələb  etdilər.  On  ilin 

---

195 
 
vuruşları  itkilərlə  yanaşı,  əzabları  ilə  döüşçüləri  cana  doydurmuşdu  və  onlar  öz 
çarlarına tabe olmağa da son qoymağı qərara almışdılar. Aleksandr döyüşçülrinin 
iradəsini  qırmagın  mümkün  olmadığını  görüb,  geri,  Babilə  qayıtmağı  qərara  aldı. 
Lakin geri dönmə yolu da düzgün seçilməmişdi, şimaldan keçən daha əlverişli yol 
əvəzinə  cənub  istiqamətində  hərəkət  etmək  qərara  alınmışdı,  bu  isə  olduqca 
təhlükəli bir marşrut idi, Gedrosiya səhrasından keçirdi. 
 Makedoniyalılar  Gedrosiyaya  gəlib  çatanda,  orada  böyük  çətinliklərlə 
üzləşməli oldular. Kiçik qruplar yol olmasa da, dəniz sahili ilə irəliləyə bilirdilər, 
böyük ordu üçün içə bu mümkün deyildi. Dəhşətli isti, gözlənilən aclıq və susuzluq 
döyüşçülərə tam ağır sınaq vəd edirdi. Elə bil ki, digər mühüm cəhətlər də yaddan 
çıxarılmışdı.  Logistika  (  maddi-  texniki  təchizat,  o  vaxtlarda  əsasən  ordunun 
ərzaqla  və  atların  ayaqaltı  otla  təmin  olunması)  müharibənin  qan  damarı  hesab 
olunur.  Aleksandr yürüşləri vaxtı daim logistikaya  böyük əhəmiyyət verirdi. Orta 
Asiya  ərazilərinə  keçmək  üçün  bu  məqsədlə  Xəzər  dənizinin  cənubundakı  bol 
ərzağı olan Qirkaniyanı seçmişdi. Babilə geri qayıdan vaxt isə Aleksandr  elə bil 
ki,  bu  mühüm  məsələni  yaddan  çıxarmışdı.  Yol  təkcə  aclıq  deyil,həm  də  qum 
təpələrini  əvəz  edən  öz  şoranlıqları  ilə  bir  kədər,  qüssə  bəxş  edirdi.  Bütün  bunlar 
isə nəhayətsiz ölüm dənizinə bənzəyirdi. Çayların məcraları və vahələr bir-birindən 
uzaqda idi, rəhmsiz  günəşin istisindən qorxuya görə yalnız  gecələr hərəkət etmək 
olurdu.  Döyüşçülər  büdrəyə-büdrəyə  günəşdən  bərkimiş  torpağın  üstü  ilə  və 
nəhayətsiz  qumluqlardan  keçməklə  dolaşırdılar.  Onlar  tələsirdilər  ki,  Günəş  hələ 
çıxmamış hansısa su tapa biləcəkləri bir yerə çatsınlar. Lakin bunu əldə etmək də 
həmişə  mümkün  olmurdu.  Çox  vaxt  tapılan  su  da  ya  şor,  ya  da  acı  olurdu. 
Döyüşçülər  xəstələnirdilər.  Zəhərli  bitkilər  və  ilan  sancmaları  bədbəxtlikləri  daha 
da  artırırdı.  Arabalar  qumda  batır,  yük  atlarının  nəfəsləri  kəsilirdi  və  onları 
öldürməkdən savayı bir çarə qalmırdı.  
   Dəstənin arxasında  gedənlər, bir qayda olaraq, ölümə məhkum olurdular, 
onları gəmidən dənizə atılan adamların taleyi gözləyirdi. Qum səhrası, əslində qum 
dənizi özlüyündə heç də adəti dənizdən az qəddar deyildi.  
   Bir  dəfə  məlum  oldu  ki,  onlar  yolu  itirmişlər  və  qoşun  qum  təpələrinin 
arasında  azdı.  Başqa  bir  vaxt  isə  su  onlarla  məkrli  zarafat  etməyini  də  işə  saldı. 
Döyüşçülər kiçik çay axan bir vadidə düşərgə salmışdılar. Gözlənilmədən, görünür 
şimal tərəfdəki dağlarda yağan yağışdan yaranan sel bu kiçik çayı coşğun, qəzəbli 
axına  çevirdi  və  vadini  basdı.  Su  qab-qacağı  və  silahı  aparırdı.  Kim  üzüb  çıxa 
bilirdisə,  ancaq  heç  nəyi  xilas  edə  bilmirdi.  Atlar  və  arabalar  sıradan  çıxdı.  Bu 
bədbəxtlik  hesabına  döyüşçülərin  də  sayı  xeyli  azaldı.  Bütün  məşəqqətlərə 
baxmayaraq,  Aleksandrı  müşayiət  edən  alimlər  öz  müşahidələrini  aparmaqda  və 
qələmə almaqda davam edirdilər. Həqiqi elm adamları heç vaxt bekar dayanmırlar, 
ən çətin anlarda belə öz işlərindən uzaqlaşmırlar. Finikiyadan olan tacirlər isə səhra 
bitkilərindən  ətirli  maddələr    əldə  edib,  fürsət  düşən  kimi  onları  ticarət  yolları 
keçən şimala göndərirdilər.  
    Aleksandr  əvvəlcə  dəniz  sahili  ilə  əlaqə  saxlamağa  cəhd  etdi.  Bir  həftə 
ərzində  o,  sahil  boyu  ilə  irəlilədi.  Bir  dəfə  çar  ölkənin  içərilərində  taxıl  ehtiyatı 
olduğunu  üzə  çıxardı  və  onu  sahildəki  anbarlara  daşımağı  əmr  etdi.  Lakin  aclıq 

---