191
Almaniyasının və yapon militarizminin qeyd-şərtsiz təslim edilməsində mühüm rol
oynamışlar və ümumilikdə qələbəni polad kimi döyüb meydana gətirənlər layiq
olduqları minnətdarlıqla yad edilməlidirlər. Burada azacıq səhv və ya ədalətsizlik
halı, həmçinin mövcudluğuna şübhə edilməyən böyük xidmətin qəsdən azacıq da
olsa kiçildilməsi meyli yolverilməzdir. Bütün nöqsanlarına, günahsız insanların
qan çayının axıdılmasındakı dəhşətlərinə baxmayaraq (axı, hansı yeni cəmiyyətin
doğulub, meydana gəlməsi qansız, əzabsız ötüşmüşdür), Sovet quruluşunu,
dünyanı öz əsarəti altına almaq istəyən, 50 milyon insanın həyatının qurban
getməsinin əsas baiskarı olan alman faşizmi ilə bir müstəviyə qoymağın özü böyük
haqsızlıqdır. Axı indi bəyənilmyən sovet ideologiyasında natsistlərə xas olan
irqçilik, başqa xalqlara nifrət, düşmənçilik hissi aşılamaq cəhdi yox idi. Alman
natsizmi isə yəhudiləri yer üzündən silmək, slavyan xalqlarını qul mövcudluğuna
çevirmək məqsədlərini gizlətmirdilər. Bu ilin noyabrının 10-da 75 illiyi qeyd
edilən faşist Almaniyasında 1938-ci ildə keçirilən «Billur gecə», yəhudiləri məhv
etmək sahəsində Hitler siyasətinin ilk nümunəsi, Holokostun başlanğıc addımı
hesab edilə bilər. SSRİ-də isə yəhudilər elm, mədəniyyət, texnologiya və idarəetmə
sahəsində mühüm rol oynayırdılar, xırda istisnalar nəzərə alınmasa, onlara qarşı
heç bir ayrı-seçkilyə yol verilməmişdi.
2. Müharibənin nəticəsnə təsir
edən faktorlar
Müharibənin son nətcəsinə, məğlubiyyətə xidmət edən, ona köməklik
göstərən faktorlar saysız-hesabsızdır. Bunlardan biri əks tərəfin iqtisadi imkanlarını
və böyük resurslara malik olmasını düzgün qiymətləndirməməkdir. İstər böyük
sərkərdə Hannibal, istərsə də çürük məqsədlər güdən Hitler və ya yapon militarist
hökuməti bunu duymaqda toyuq korluğu nümayiş etdirmişdilər. Təəssüf ki, iyrənc
məqsədləri həyata keçirmək istəyənlərin bu günkü ardıcılları da həmin xəstəliyə
sirayətlənməkdən yayına bilməmişlər. Nəticə etibarilə, iqtisadi cəhətdən daha
yüksək qüdrət çox asanlıqla daha mükəmməl hərbi qüdrətə çevrlir və bu,
müharibənin taleyinin həll olunmasına yol açır. 1868-ci ildəki Meyci inqilabından
az sonra Yaponiya dünyadan izolyasiyasına son qoymaqla, Qərbə yaxınlaşmaqla
yanaşı həm də militarist inkişaf yolunu tutmuş, qısa müddət ərzində hərbi-dəniz və
sonralar hərbi hava qüvvələrini böyük inkişaf səviyyəsinə çatdırmış, güclü və yaxşı
silahlanmış orduya yiyələnmişdi. 1894-5- ci illərdə Çinlə, 1904- 5-ci illərdə Rusiya
ilə apardığı uğurlu müharibələr,1910-cu ildə Koreyanı özünə anneksiya etməsi,
1931-2- ci illərdə Mancuriyanı işğal etməsi, 1937-ci ildə Çinə bilavasitə müdaxilə
etməsi Yaponiyanın militarist ambitsiyalarini daha da alovlandırmış, onu Sakit
okean müharibəsinə başlamağa həvəsləndirmişdi. Lakin müharibədən əvvəlki
onillikdə Yaponiya bir çox həyati əhəmiyyəti olan mallarla təchizatda xeyli
çətinliklərlə üzləşirdi, burada dəri qıtlığı üzündən siçovulların, siçanların
dərisindən də istifadə edilirdi. Axı Yaponiyanıvn feodalizmdən kapitalizm istehsal
üsuluna keçməsindən də vur-tut altı-yeddi onillik keçmişdi. Vaxtilə kəndlərdə artıq
ağız kimi qoca valideynlərini tənhalıqda ölümün pəncəsinə atan yaponlar XX əsrin
30-cu illərində də yaxşı ərzaq ratsionuna malik olmaları ilə öyünə bilməzdilər.