Buxoro davlat universiteti turobova hulkar rustamovna agrobiznesni tashkil etish va boshqarish
Yüklə 2,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 9.2. Ixtisoslashuv omillari
Qishloq xo’jaligi korxonasini ixtisoslashtirishdan maqsad- daromadni ko’paytirish uchun sharoit yaratish, mahsulot ishlab chiqarishni kengaytirish, chiqimlarni kamaytirish, mehnat samaradorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilashdan iboratdir. Ko’p tarmoqli xo’jalikdan ishlab chiqarish resurslarining yuksak darajada markazlashgan ixtisoslashgan xo’ja-likka o’tishi qishloq xo’jaligi sohasida samaradorlik va sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash vazifalari turganda alohida ahamiyat kasb etadi. Ixtisoslashuv qishloq xo’ja-ligining barqarorligini ta’minlovchi, ishlab chiqarish-ning yuksak samaradorligida mahsulot ishlab chiqarishni ko’-paytiruvchi, qishloqda 185 ijtimoiy muammolarni hal qilishni ta’minlovchi tashkiliy omil sifatida yuzaga chiqadi. Mehnat taqsimoti va uning o’ziga xos shakli bo’lgan - ixtisoslashuv ishlab chiqarishning tovar formasi bilan birga paydo bo’lgan. U tovar ishlab chiqarish rivoji, tashkilotlar hamda tovar ishlab chiqaruvchilararo mahsulot va xizmat ayirboshlashga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Qishloq xo’jaligi korxonalari ixtisoslashuvi murakkab iqtisodiy jarayon sifatida ko’pincha qarama-qarshi yo’nalishlarda, ya’ni goh tezlashtiruvchi, goh sekinlashtiruvchi ko’pgina omillarning ta’sirida rivojlanadi. Har qanday sharoitda ham u ishlab chiqarishni tashkillashtirishga katta ta’sir ko’rsatadi. Xo’jaliklarda ixtisoslashuvning tezlashuvi, xususan qishloq xo’jaligi mashinasozligida ilmiy-texnik taraqqiyotga imkon yaratadi. Qishloq xo’jaligini yirik mashinali ishlab chiqarish tarmog’iga aylantirish, asosiy texnologik jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, tizimga mashinalarni kiritishga imkon beradi. U yoki bu tarmoqda, masalan g’alla yig’imi, paxta yig’imi va h.z.larda nisbatan mahsuldor va tor ixtisosdagi ishlab chiqarish texnikasini yaratish tarmoq ixtisoslashuvini talab qiladi. Sermashaqqat mehnat talab qiladigan sohalar-ni mexanizatsiyalash bir operatsiyali mashinalar, shunindek aniq bir mahsulot uchun bir necha texnologik operatsiyalarni uyg’unlashtirgan mashinalar majmuasini, namunali binolarni talab qiladi. Ixtisoslashuv jarayoni tezlashuviga tabiiy sharoitlar (tuproq, iqlim, joy rel’efi) ham ta’sir ko’rsatadi. Bu va shu kabi boshqa omillarni, alohida nazarda tutish lozim. Yaxshi yo’llar va etarlicha transport vositalarining mavjudligida yuksak tabiiy unumdor joylarda qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi kontsentratsiyasi keskin kuchayadi. Yirik industrial markazlarni yaratish, sotuv bozorining mavjudligi, qishloq xo’jaligi mahsulotlarining amaldagi baholari ham qishloq xo’jaligi korxonalarining ixtisoslashuvini tezlashtiradi. Ixtisoslashuvga imkon yaratadigan omillarning harakati birgalikda, har bir korxonaning ijtimoiy mehnat taqsimoti tizimida o’z vazifasi bo’lishiga olib keladi. 186 Qarama-qarshi yo’nalishda o’z-o’zini ta’minlash, yil davomida ishning bir tekis taqsimlanishi, qo’shimcha mahsulotdan foydalanish kabi ixtisoslashuvga to’siq bo’ladigan omillar amal qiladi. Universalligi bilan farqlanadigan ko’p tarmoqli xo’jaligi bo’lgan tumanlarda shunday holatlar mavjud bo’ladi. Ular bir xil nisbatlarda bir xil mahsulotlarga ishlov beradilar, almashlab ekishda bir xillikga egalar, bir xil turdagi jonivorlarni boqadilar. Ixtisoslashuvning chuqurlashuvi turli tarmoq-lar va ishlab chiqarishda universal ishlab chiqarish kuchlarining yaratilishidan foydalanishga to’sqinlik qiladi. Zamonaviy shudgorlash traktori, traktorchiga paxta, kartoshka, ozuqa mahsulotlariga ishlov berish imkonini beradi. Xo’jalikda bir necha tarmoqlarning mavjudligida tuproq unumdorligini oshirishning vositasi sifatida almashlab ekish juda muhim ahamiyatga ega. Ixtisoslashuvning chuqurlashuvi bilan bir xo’jalik doirasidagi turli tarmoqlarning o’zaro aloqasi barcha qo’shimcha mahsulotdan foydalanish hisobiga kuchsizlanib boradi. Mehnat taqsi-moti darajasiga qarab sohalararo muvozanat bir-birini to’ldiruvchi ixtisoslashgan xo’jalik tizimiga yaqinlashadi. Yüklə 2,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|