Çap üçün deyil

27
26
A  və  B  məntəqələri  arasında  həqiqi  məsafə 
4000 km-dir. Bu məntəqələr arasında olan mə-
safəni xəritə üzərində müəyyən edib xəritənin   
miqyasını tapın.
1. Ədədi miqyas:
2. İzahlı miqyas:
3. Xətti miqyas:
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
A
B
__ coğrafi obyektlərin kiçilmə dərəcəsini göstərən yuvarlaq 
ədəddən  ibarət  kəsrdir.    Surəti  vahid,  məxrəci  isə  coğrafi 
obyektlərin  kiçilmə  dərəcəsini  göstərən  yuvarlaq  kəsr  __ 
adlanır. __ ədədi miqyası izah edir. Ədədi və izahlı miqyasın 
qrafik  ifadəsinə  __  deyilir.  __  Yer  üzərində  istənilən 
məntəqələr arasında olan məsafədir.
Nä öyrändìnìz
AÇAR  SÖZLÄR
Həqiqi məsafə
Miqyas
Ədədi miqyas
İzahlı miqyas
Xətti miqyas
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
isə  m  və  ya  km-lə  ifadə  edilir.  Məsələn,  1:500  ədədi  miqyası  1  sm  =  5  m, 
1:100000 isə 1 sm = 1 km kimi göstərilir.
Ədədi və izahlı miqyas qrafik şəkildə təsvir oluna bilər. Bu, xətti miqyas 
adlanır. 
9. 
RELYEFİN TƏSVİRİ
Coğrafi obyektlər hündürlüklərinə görə bir-birindən fərqlənir. Obyektlərin 
hündürlüyü nisbi və mütləq ola bilər. Əgər nöqtənin hündürlüyü okean və ya 
dəniz  səviyyəsindən  hesablanırsa,  bu,  mütləq  hündürlük  adlanır.  Plan  və 
xəritədə verilmiş hündürlüklər relyefin mütləq hündürlüklərini göstərir.
Yer səthində bir nöqtənin digər nöqtəyə şaquli xətt üzrə hündürlük fərqinə 
nisbi hündürlük deyilir. Nisbi hündürlüyü nivelir vasitəsilə ölçürlər. 
Planda relyef horizontalların köməyi ilə təsvir olunur. Fiziki xəritələrdə isə 
bu məqsədlə rənglərdən istifadə olunur.
Horizontal (izohipslər) – eyni mütləq hündürlüyə malik nöqtələri birləşdirən 
qapalı əyri xətlərdir. İki qonşu horizontal arasındakı hündürlük fərqinə kəsmə 
yüksəklik  deyilir.  Planın  hər  yerində  horizontallar  arasında  kəsmə  yüksəklik 
 
 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Müxtəlif  relyef  formaları  fotoşəkil  və  əyri  xətlərlə  təsvir  edilmişdir.  Uyğunluğu                         
müəyyən edin.         
Müzakirə edək: Yer səthinin nahamarlıqlarını müstəvi üzərində necə təsvir 
etmək olar?
d
c
b
a
1:500000
1 sm = 5 km
5 
0
15 
20 
25 km
5
10 
· Dağlardan hansı daha hündür 
görünür?
· Hündürlükləri eyni olan dağ-
ların yüksəklikləri fərqli görü-
nür. Buna səbəb nədir? 
5000 m
Cədvəli tamamlayın.
Xətti miqyasa əsasən planda və xəritədə məsafələri pərgarla ölçüb həqiqi 
məsafəni təyin etmək olar.
1:40000
1 sm = 250 km
Xətti miqyas
Ədədi miqyas
İzahlı miqyas
1 
0
3 
4 
5 km
1
2 
Mütləq 
hündürlük
Dəniz    
Nisbi
hündürlük
0 m
4
3
2
1
Çap üçün deyil

---

29
28
 
eyni olur. Horizontalların bir-birinə yaxın çə-
kilməsi yamacın dikliyini, aralı çəkilməsi isə 
relyefin hamar və ya az meyilli olduğunu gös-
tərir. Yamacın meyilliliyi berqştrix vasitəsi ilə 
müəyyən edilir. Berqştrix horizontala perpen-
dikulyar çəkilmiş, səth sularının axım istiqa-
mətini göstərən qısa xətlərdir. Berqştrixin isti-
qaməti relyefin qabarıq (təpə, dağ və s.) və ya 
çökəklik  olmasını  müəyyən  etməyə  imkan 
verir. Qabarıq relyef formalarında berqştrixin 
istiqaməti – kənara, çökək relyef formalarında 
isə, əksinə – mərkəzə doğru çəkilir. Relyefin 
formasını  horizontallar  üzərində  yazılan  rə-
qəmlərə əsasən də müəyyən etmək mümkün-
dür.  Çünki  horizontal  üzərində  yazılan  hün-
__iki məntəqə arasındakı hündürlük fərqidir. Okean səviyyə-
sindən ölçülən hündürlük __ adlanır. __ mütləq hündürlük-
ləri eyni olan  nöqtələri birləşdirən səlis əyri xətlərdir. Qonşu 
horizontallar arasındakı hündürlük fərqi __ adlanır. Plan və 
xəritələrdə relyefin formasını __ əsasən təyin etmək müm-
kündür.
Plana əsasən suallara cavab verin:
1. Təpənin mütləq hündürlüyü nə qə-
dərdir? 2. Horizontallar arasında kəs-
mə yüksəklik nə qədərdir? 3. Təpənin 
hansı yamacı daha çox meyilli, hansı 
yamacı isə daha az meyillidir?
4. Velosipedçi Gülüstandan Alagölə 
gedib qayıtmışdır. Hansı istiqamətdə 
o, daha rahat hərəkət edər?
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
 
Təpəni horizontallarla təsvir edin:
.
a) 
; 
c) Şərq yamacı dik; d) Qərb yamacı hamar
Mütləq hündürlüyü 25 m b) Kəsmə yüksəkliyi 5 m; 
Nä öyrändìnìz
AÇAR  SÖZLÄR
Berqştrix
Horizontal
Kəsmə yüksəklik   
Nisbi hündürlük
Mütləq hündürlük
Təpənin horizontallarla təsviri
Şm
C
ALAGÖL
GÜLÜSTAN
155
155
160
160
160.7
160.7
150
150
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
10. 
PLANAALMA VƏ ONUN NÖVLƏRİ
Təqdim edilən şəkillərə diqqət yetirin. 
· Hansı 
 aerofotoşəkildə və planda müəyyən edə bilərsiniz? 
· Yer üzərindəki obyektləri plana necə köçürmək olar?
obyektləri
Müzakirə edək: 
1. Bir nöqtədə dayanmaqla 
məktəbin arxasındakı ob-
yektləri plana qeyd etmək 
mümkündürmü? 
2. Həmin nöqtədən geniş 
ərazilərin planını çəkmək 
olarmı?
Yada salın. 
Yada salın. 
Plan – ərazinin kiçildilmiş, sadələşdirilmiş və şərti işarələrlə təsviridir.
Məhəllin planında Yer səthinin kiçik sahələri təsvir olunur. Planaalma za-
manı  bütün  obyektlər  dəqiq  və  dolğun  əks  olunmalıdır.  Onun  miqyası                                     
1:10 000-ə qədər olur. 
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Şərti işarələrdən istifadə etməklə verilmiş ərazinin planını çəkin. 
dürlüklərin yuxarı hissəsi mütləq yüksəkliyin artma istiqamətinə yönəlmiş olur.
 
5
4
3
2
1
4
3
2
1
159
159
Berqştrix
Horizontal
Kəsmə yüksəklik
Çap üçün deyil

---