Çinqiz İsmayılov Xəzər dənizinin və
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yarımsəhra ərazilərində qoyunçuluq inkişaf etdiyi üçün burada antropogen səhralaşma prosesi daim güclənməkdədir. Türkmənbaşı şəhərində gilli səhra yayılmışdır. Burada sahil boyunca salınmış neft kəmərləri və mə dən avadanlığı suyun altında qalaraq ətraf mühit üçün ciddi təhlükə yaradır. Qısamüddətli istirahət üçün Türkmənistan sahilində yararlı yer Türkmən başı şəhəri yaxınlığındakı Avaza qəsəbəsidir. Təbii ki, bu istirahət mərkəzi yalnız yerli əhəmiyyət daşıyır. Burada aşkar edilmiş balneoloji əhəmiyyətli mineral sular hələ ki genişmiqyaslı istifadəsini tapmamışdır. Çələkən yarımadasındakı müalicə əhəmiyyətli palçıq ehtiyatları da eyni vəziyyətdədir. Xəzər dənizinin bütövlükdə şərq sahillərində ol- .duğu kimi, burada da ərazinin mənimsənilməsi yo lunda həllini tələb edən ən vacib məsələlərdən biri bölgənin şirin su problemidir. Bu sahədə uğurlu irəli ləyiş kimi dəniz suyundan şirin su alınması üçün lazı mi avadanlığın quraşdırılması və istismarını göstər mək olar. Xəzərsahili ərazilərdə rekreasiya təsərrüfatının in kişaf səviyyəsi göstərir ki, müalicə əhəmiyyətli zən gin mineral və termal suların Xəzər boyunca geniş şə kildə yayılmasına və bütövlükdə əlverişli təbii iqlim şəraitinin olmasına baxmayaraq, regionda bu sahənin potensial imkanlarından çox aşağı səviyyədə istifadə edilir. Eyni zamanda, təbii mühitin mühafizəsi məsə lələrinə də lazımi diqqət verilmir. İnanmaq istəyirik ki, neft sektoruna ayrılan investisiyalar gələcəkdə tə biətin mühafizəsi məsələlərinin yoluna qoyulması üçün şərait yaradacaq, Xəzər dənizində və onu əhatə edən ərazilərdə ekoloji gərginlik azalacaq, bu isə öz növbəsində regionda rekreasiya təsərrüfatının inkişa fına müsbət təsir götərəcək.
Xəzər dənizi və onu əhatə edən ərazilər nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına görə, demək olar, “yeni renessans” dövrünü keçirir. Regional çərçivədən kə nara çıxan iri beynəlxalq layihələrin həyata keçirilmə si nəqliyyatın da müvafiq səviyyədə inkişafını tələb edir. Buna görə müxtəlif beynəlxalq qurumlar nəqliy yatla bağlı layihələrə həvəslə dəstək verirlər. Məlumdur ki, Xəzər dənizinin coğrafi mövqeyi, Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrinin geosiyasi ə h ə miyyəti və regionda aşkar edilmiş zəngin neft-qaz e h tiyatları iri dövlətlərin marağına səbəb olmuşdur. N ə ticədə transmilli şirkətlər regionda fəaliyyətə başla mış və iri maliyyə qurumlarının dəstəyi ilə böyük nəqliyyat layihələrini həyata keçirməyə nail olmuşlar. Xəzər dənizində əsas nəqliyyat növü, aydın məsə lədir ki, dəniz nəqliyyatıdır. Limanların rekonstruksiyası nəqliyyat əlaqələri nin coğrafiyasının genişlənməsinə birbaşa təsir edir. Bununla yanaşı, ticarət əlaqələrinin həcmi sahilyanı dövlətlərin təsərrüfatlarının ixtisaslaşmasından asılı dır. Belə ki, Xəzərin şimal limanlarından cənub isti qamətinə (Aktau - Ənzəli, Türkmənbaşı - Neka, Ma- haçqala - Neka) əsasən neft məhsulları və xam neft daşınılır. Şərq - qərb istiqamətində isə karbohidrogen xammalı ilə yanaşı, pambıq və digər kənd təsərrüfatı məhsulları da nəql edilir. Xəzər dənizinin Qərblə Şərq arasında yerləşməsi regiondan keçən nəhəng Avropa - Qafqaz - Mərkəzi Asiya nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasına səbəb ol muşdur. 1993-cü ilin may ayında Avropa İttifaqının mənzil-qərargahı Brüsseldə TRASEKA (Transport Corridor Europe Caucaus Asia) beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə Avropaya çıxışı təmin edən Böyük İpək yolu layihəsi özünün inkişafı üçün lazımi bey nəlxalq dəstək əldə etmişdir. Xəzər dənizinin liman ları vasitəsilə daşınan yüklərin həcmi ildən-ilə artmaqdadır. Belə ki, TRASEKA beynəlxalq nəqliy yat dəhlizi üzrə Asiyadan Avropaya 1995-ci ildə əgər 355 min ton yük daşınmışdısa, artıq 1999-cu ildə bu rəqəm 4,8 mln. tona, 2002-ci ildə isə 12 mln. tona çat mışdır. Təbii ki, yükdaşımaların bu istiqamətdə in tensiv artımı Xəzərin əsas limanları olan Bakı, Türkmənbaşı və Aktau hesabına mümkün olmuşdur. Kommersiya cazibədarlığı ilə fərqlənən TRASEKA layihəsinə müxtəlif iri maliyyə qurumları dəstək ver mişlər. Onlardan Avropa Yenidənqurma və inkişaf Bankını, Dünya Bankını xüsusi qeyd etməyə dəyər. Xəzər dənizi sahilində yerləşmiş dəniz limanları nın əksəriyyəti çoxfunksiyalı nəqliyyat qovşağı kimi bir neçə nəqliyyat növünü özündə birləşdirmişdir. Nəqliyyat qovşağında müxtəlif nəqliyyat növlərinin cəmləşməsi yiikdaşımalarda yüksək iqtisadi səmərə versə də, ərazidə ekoloji gərginliyin yaranmasına sə bəb ola bilər. Odur ki nəqliyyatın sahil ərazilərində fəaliyyəti ilə bağlı ətraf mühitin mühafizəsi məsələlə rinin həllinə xüsusi nəzər yetirilməsi tələb olunur. Li manda dəmiryol bərəsinin fəaliyyəti bu məsələni da ha da aktuallaşdırır. Son on il ərzində Xəzər dənizin də olan dəmiryol bərəli limanların sayı 2 dəfə artaraq 6-ya çatmışdır. Təxminən bir o qədər də sahildə neft terminallarının sayı artmışdır. Dəniz akvatoriyasında yük dövriyyəsinin artması isə ətraf mühitə neqativ tə sirin də xeyli güclənməsinə səbəb olmuşdur. Nəqliyyat əlaqələrinin genişləndirilməsi məqsədi ilə hələ 1997-ci ildə Azərbaycan, Türkmənistan, Özbə kistan və Gürcüstan arasında dəmir yollarının istismarı na dair əməkdaşlıq haqqında razılaşma imzalanmışdır. Sonralar buna Qırğızıstan, Qazaxıstan, Ukrayna, Bolqa rıstan və Rumıniya da qoşuldular. Razılaşmaya əsasən, gömrük tariflərinin 50% azalması nəzərdə tutulurdu. Eyni zamanda, iştirakçı-ölkələrin yükləri üçün nəqliy yat xidmətlərində müxtəlif imtiyazlar veriləcəkdir. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|