Coğrafiya 8

§28. İqlim və onun yaranması
Nə öyrəndik
Mövzuya aid suallar
Tapşırıq
Özünüzü yoxlayın
Meteoroloji göstəricilərin çoxillik orta vəziyyətinə ..... deyilir. ..... ....., ..... ..... ..... və
..... ..... əsas iqlim əmələ gətirən amillərdir. İqlim göstəriciləri ..... ..... təsvir olunur.
İqlim diaqramlarına əsasən ..... və ..... ..... illik gedişi müəyyən edilir.
1.  İqlimin formalaşmasına təsir edən amilləri hansı əlamətlərinə görə
qruplaşdırmaq olar?
2.  İqlim əmələ gətirən amillərin təsirini izah edin.
3.  Xəzər dənizi və Qafqaz dağları Azərbaycanda iqlimin formalaşmasına necə
təsir göstərir? Səbəbini izah etməyə çalışın.
1.  “Dünyanın iqlim xəritəsi”ndən istifadə edərək okean sahillərindən
materiklərin daxilinə doğru iqlimin hansı göstəricilərinin dəyişməsini
müəyyən edin. Eyni coğrafi enlikdə temperatur və yağıntıların miqdarı necə
dəyişir?
2.  İqlim xəritəsində yanvar və iyul izotermlərinin paylanmasını izləyin. Onların
quruda və okeanlarda paylanmasında olan fərqlərini izah edin. Nə üçün
quruda izotermlərin meyil etməsi çoxdur?
Şimal yarımkürəsində aşağıdakı məntəqələrdə yağıntıların illik gedişinə əsasən
iqlim diaqramı qurun:
 
Aylar
İllik
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1 7
26
29
39
142
280
313
322
264
98
16
8
1544
2 269 217 245 283 272
225
165
219
219
374
409
333
3233

---

Ev tapşırığı
Yaşadığınız ərazidə iqlimin formalaşmasına təsir edən amillər haqqında
məlumat toplayın və esse yazın.

---

Atmosfer

---

§29. Ümumiləşdirici tapşırıqlar
§29. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Temperatur və 
                                                                   yağıntıların
illik gedişi
1. Yağıntıların paylanmasına təsir göstərən amilləri müəyyən edin:
1) Okean cərəyanları 
2) Süxurların mənşəyi 
3) Ərazinin mütləq hündürlüyü 
4) Atmosfer təzyiqi sahələri 
5) Çayların bolsulu olması 
6) Meşələrin geniş sahə tutması 
A) 2, 4. 6; B) 1, 2, 5; C) 1, 3, 4; D) 2, 3, 4; E) 3, 4, 5
2. İqlim diaqramına aid olan əlamətləri müəyyən edin:
a) Tropik hava kütlələri hakim olur 
b) Çayların sıx şəbəkəsi yaranır 
c) Səhralar üçün səciyyəvidir 
d) Ekvatorial enliklərə aiddir 
e) İyulda orta temperatur 30°C-dən yuxarıdır
3. Musson küləklərinin təsiri altında olan əraziləri ayırın:
1. Cənub-Qərbi Asiya 
2. Mərkəzi Asiya 
3. Cənub-Şərqi Asiya 
4. Qərbi Asiya 
5. Cənubi Asiya 
6. Şərqi Asiya
4. Daimi küləklərin adları düzgün verilən sıranı müəyyən edin:

---

A) Passatlar, xəzri, mussonlar 
B) Mussonlar, giləvar, cənub-şərq küləkləri 
C) Tayfunlar, xəzri, qərb küləkləri 
D) Qərb küləkləri, xəzri, şimal-şərq küləkləri 
E) Passatlar, qərb küləkləri, şimal-şərq küləkləri

---

Atmosfer
5. Azərbaycanın iqlim xəritəsindən istifadə edərək kontur xəritədə 200-400
mm, 
400-600 mm, 600-1000 mm yağıntı düşən məntəqələri qeyd edin. Verilən
yağıntıların miqdarına əsasən ərazilərdən izogiyetlər keçirin.
6. Havanın şaquli axınlarının hansı enliklərə uyğun gəldiyini müəyyən edin. Bu
hava axınları yağıntıların paylanmasına necə təsir göstərir?
7. Azərbaycanda hava şəraitinin dəyişməsinə təsir göstərən hava kütlələrinin
adlarını müəyyən edin:
1) mülayim-dəniz hava kütlələri 
2) ekvatorial hava kütlələri 
3) tropik hava kütlələri 
4) tropik siklonlar 
5) mülayim-kontinental hava kütlələri
8. Verilən iqlim diaqramının Azərbaycanın hansı məntəqəsinə uyğun
olduğunu müəyyən edin:
A) Bakı 
B) Lənkəran 
C) Şuşa 
D) Şirvan 
E) Naxçıvan
9. “Azərbaycanın iqlim xəritəsi”nə əsasən Bakı şəhərində iqlim göstəricilərinə
aid olan əlamətləri müəyyən edin:
1) Şimal istiqamətindən əsən küləklər üstünlük təşkil edir 
2) Xəzər dənizindən əsən küləklər bol yağıntılar gətirir 
3) İl ərzində 150-200 mm yağıntı düşür 
4) Cənubdan əsən küləklər soyuq və quru hava gətirir 
5) Havanın mütləq maksimum temperaturu 40°C-yə çatır

---

§29. Ümumiləşdirici tapşırıqlar

---

Yerin su təbəqəsi
Yerin su təbəqəsi
§30. Dünya okeanının yaranması
Yer Günəş sisteminin digər planetlərindən fərqli olaraq çox zəngin su ehtiyatlarına
malikdir. Eyni zamanda temperaturun müxtəlif olması ilə əlaqədar suyun hər üç halı
təbiətdə mövcuddur. Digər planetlərdə su ehtiyatları hələlik müəyyən edilmədiyinə
görə onun Yer planetinin özündə yarandığını söyləmək olar.
Təhlil edək:
1.  Okeanlarda suyun toplanmasında hansı proseslər iştirak etmişdir?
2.  Dünya okeanı Yerdə həyatın yaranması və inkişafına necə təsir etmişdir?
3.  Dünya okeanı sularının əhəmiyyəti nədir?
Açar
sözlər
Dünya okeanının
əmələ gəlməsi.
Hidrosferdə toplanan suların yaranmasında vulkanizm prosesi nəticəsində Yerin
daxilindən qalxan su buxarı mühüm rol oynamışdır. Sonralar baş verən soyuma
nəticəsində uzunmüddətli yağışlar yağmış, hidrosfer yaranmışdır. Su buxarı maye
hala keçərkən digər uçucu maddələri həll etmiş və mineral məhlula çevrilmişdir.
Həm su, həm də onun tərkibində olan duzlar mantiyadan ayrılmışdır.
Müasir materiklər ilkin
mərhələdə nəhəng bir quru
sahəsi kimi mövcud olmuşdur.
Bu quru sahəsi Pangeya
adlanır. Yer kürəsinin qalan

---