Cübran X?lil Cübran
Yüklə 3,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
289 Fərz etmək olardı ki, bu birlik maddi maraq üzərində qurula bilər, amma o qədər xalqlar var ki, maddi maraqlar onların arasında rəqabət və düşmənçəlikdən başqa bir şey yaratmayıb. Onda bəs bu ictimai əlaqələr nədir və millətlərin pöhrələri hansı zəmində yetişir? Milli birlik haqqında mənim öz fikrim var. Ola bilsin ki, bəzi filosoflar bunu qeyri-adi saysınlar. Belə ki, mənim mühakimələrimin və nəticələrimin məğzinə nüfuz etmək asan deyil. Mənim nöqteyi-nəzərim bundan ibarətdir. Hər bir xalq öz əsasına və təbiətinə görə ayrıca insanın mahiyyəti ilə uyğun olan ümumi mahiyyətə malikdir. Bununla belə, bu ağac susuz, torpaqsız, işıqsız, istisiz yaşaya bilmədiyi kimi, bu ümumi mahiyyət də öz mövcudluğu üçün qidanı fərdlərdən alır. Eyni zamanda, bu mahiyyətin məxsusi həyatı, əlahiddə iradəsi vardır və o, xalqdan asılı deyil. Ayrıca adamın mahiyyətinin nə vaxt yetişdiyini müəyyənləşdirmək çətin olduğu kimi, ümumi mahiyyətin də yaranma tarixini müəyyənləşdirmək çətindir. Hər halda mən düşünürəm ki, məsələn, misirli mahiyyəti Nil sahillərində ilk dövlətin meydana gəlməsindən təqribən 500 il əvvəl formalaşmışdır. Misir öz ictimai dayaqlarını, dinini və incəsənətini bu ümumi mahiyyətdən əxz etmişdir. Misir 290 haqqında deyilənlər Assuriyaya, Persiyaya, Yunanıstana, Romaya, ərəblərə və orta əsrlərin sonlarında formalaşmış müasir millətlərə də aiddir. Mən dedim ki, ümumi mahiyyətin öz xüsusi həyatı var. Bəli, bu belədir. Əgər hər bir canlının öz dövrü vardırsa, ümumi mahiyyətin də qabaqcadan müəyyənləşmiş zəruri hüdudu vardır. Hər bir insanın varlığı uşaqlıq, gənclik, yetkinlik və qocalıqdan keçir. Ümumi mahiyyət də həmin pillələri keçir: yuxunun gözəl örpəyini qaldıran sübh şəfəqindən günəşin qızmarında işləməyə, ondan da yorğunluqdan yoğrulan axşam məşğuliyyətinə, bunlardan da gecə mürgüsünə və nəhayət, dərin sükuta. Belə ki, ellin mahiyyəti miladdan əvvəl onuncu əsrdə oyandı, eramızdan əvvəl beşinci əsrdə inamla addımlamağa başladı. Xristianlıq dövründə isə ayaqüstü yuxulardan bezən mahiyyət nəhayətsiz xəyalların ağuşunda yatmaq üçün əbədiyyət yatağına endi. Ərəb mahiyyəti islamdan 3 əsr əvvəl formalaşmış və öz fərdi varlığını dərk etmiş olsa da, ancaq Məhəmməd peyğəmbərlə doğuldu və qarşısındakı maneələri qasırğa kimi dəf edən möhtəşəm bir əzəmətlə yüksəldi. Abbasilər dövründən başlayaraq isə bu mahiyyət Hindistandan Əndəlusa qədər saysız-hesabsız sütunlar üzərində 291 qərar tutan taxt-taca sahib oldu. O, öz qürub çağında Şərqdən Qərbə doğru genişlənən monqol mahiyyətinin təsirinə qapılaraq gümrahlığını itirdi və yuxuya getdi; amma yuxu çox sayıq oldu. Mümkündür ki, o, ruhunun gizli məqamlarının təzahürü ilə yenidən oyanacaq. Necə ki, italyan İntibahı dövründə Roma mahiyyəti yenidən dirçəlmişdi. Venesiyada, Florensiyada, Milanda tənəzzül zamanının başlanğıcında german xalqlarının istilasına qədər o, öz fəaliyyətini tamamlamış oldu. Tarixdə ən heyrətamiz mahiyyət – fransız mahiyyətdir. O, iki min il gün işığında mövcud olmuş və hələ də öz çiçəklənmə dövründədir; bu gün o, öz tarixinin daha incə təfəkkürə, daha kəskin baxışa, daha mükəmməl elm və sənətə malik olan mərhələsindədir. Roden, Karrier, Püvi de Şavann, Hüqo, Renan, de Sasi, Sen Simon; onlar hamısı XIX əsrdə yaşayırdılar və hamısı dünyanın böyük sənətkarları, alimləri, xəyalpərəstləri idilər. Bu, onu sübut edir ki, bəzi ümumi mahiyyətlər başqalarına nisbətən daha uzunömürlü olurlar. Misir mahiyyəti 3 min il, ellin mahiyyəti isə min ildən də az yaşadı. Mümkündür ki, ayrı- ayrı adamların uzunömürlülüyü və həyatdan erkən getməsinin səbəbi olduğu kimi, bunun da bir səbəbi vardır. 292 Hər halda ümumi mahiyyətlər varlıq səhnəsində öz rolunu oynadıqdan sonra nə baş verir? Onlar da öz növbəsində sonrakı nəsillərə xatirələrdən başqa heç nə buraxmadan ölüb gedirlərmi? Sanki heç vaxt belə bir mahiyyət olmamışdır?! Mən əminəm ki, ruhani təbiət zahirən dəyişsə də, tamamilə itmir və heçliyə çevrilə bilməz. Maddi təbiət kimi o da bir formadan başqasına, bir növdən digərinə keçərək dəyişilir, amma onu təşkil edən hissələr, atomlar saxlanılır. Millətin ümumi mahiyyəti yata bilər, amma öz toxumlarını torpağa tapşırmış çiçəklərin yuxusu ilə! Onların ətri isə əbədiyyət dünyasına yüksələcəkdir. Mən düşünürəm ki, çiçəyin ətri millətin ətri kimi mütləq substansiya, mücərrəd həqiqətdir. Fivin, Babilin, Nineviyanın, Afinanın, Bağdadın ətri indi də Yeri əhatə edən efir təbəqəsində mövcuddur. Üstəlik, o, bizim hər birimizin və hamımızın – ümumi mahiyyət varislərinin qəlbinin dərinliyində mövcuddur. Lakin bu irs elə yüksəkdir ki, hələ öz xüsusi həyatı ilə yaşayan və öz məxsusi iradəsi olan bir mahiyyətin təməlini qoyan millət formalaşmadan o, bu millətə aid ayrıca adamlardakı hissi formaları qəbul etmir. 293 MUSİQİ Sevgilimin yanında əyləşib onun söhbətinə qulaq asırdım. Onu diqqətlə dinləyir, özüm isə bir kəlmə də danışmırdım. Birdən onun səsində elə bir qüvvət duydum ki, o qüvvət qəlbimi elektrik cərəyanı vurmuş kimi ehtizaza gətirdi və məni özümdən ayırdı. Ruhum qanadlanıb ucsuz-bucaqsız səmaya uçdu, ona kainat bir yuxu, bədən dar bir zindan kimi göründü. Qəribə bir sehr sevgilimin səsinə qarışıb duyğularımı alt- üst etdi. Məni nəsə onun sözlərini dinləməkdən yayındırdı. Sözlər mənə mənasız göründü. Ey insanlar! Bu, musiqi idi. Mən onu hər dəfə sevgilim bəzi sözlərdən deyəndən sonra ah çəkəndə, bəzi sözləri deyəndən sonra gülümsəyəndə eşidirdim. Mən o musiqini sevgilim kəsik-kəsik sözlərlə danışanda da, bütöv cümlələr deyəndə də, sözün yarısını deyib, yarısı onun dodaqları arasında qalanda da eşidirdim. Bunlar sevgilimin ürəyinin döyüntüləri idi. Mən onları qulağımın gözü ilə görür, onlar məni sevgilimin söhbətinin məğzindən uzaqlaşdırıb onun duyğularının musiqidə təcəssüm edən məğzinə bağlayırdı. Bu, ruhun səsi idi. Yüklə 3,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|