D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 29,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
- Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya
34 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Eşq sevgidir, eşq həyatdır, eşq ölümdür! Eşq elə bir hiss, duyğudur ki, o bizimlə birgə doğulur. Bu eşq öncə yaradana, ilahi varlığa, “Tanrı”yadır. Sonra da onun yaratdıqlarına. Eşqlə doğulub, eşqlə də bu dünyadan köçürük. Eşq onda gözəldir ki, əzabsız, iztirabsız, şərbəti acı yox, şirin olur. Bu halda aşiqlik xoşbəxtlikdir. Böyük Nizami təsadüfi deməmişdir: “Eşqsiz bu dünya soyuq məzardır, Yalnız eşq evində rahatlıq vardır”. Aşiqliyin də tipləri var. Aşıq var (Məcnun) Füzuli eşqi yaşa- yır, çəkdiyi əzablardan, iztirablardan yorulmaq, usanmaq bilmir, əksinə: “Olduqca mən əl götürməm bəladan iradətim”, “Gəldikcə dərdinə betər et mübtəla məni?!...” Tanrıdan diləyir. Aşiq də var Nigarı ilə xoşbəxtdir. Eşqin bəlalarından uzaqdır. Onu üzən yal- nız Nigarının nazü-qəmzəsidir. Hicrandır. Yunus İmrədə hər iki aşiqlik var. Yenə seyr eylədi könlüm dostun cəmalın arzular, Hicrə qatlanmaz könül, dostun camalın arzular. Yunus İmrənin bir eşq fəlsəfəsi var. Bu fəlsəfəyə görə də dün- yanın dayaq nöqtəsi eşqdir. Bütün kainat onun ətrafında fırlanır. Ondan can alır. Onun üzərində dayanır, hər bir dərdin dərmanı yalnız eşqdir: Sevərsən dünyəyi möhnət bulasın, Ərənlər sirrini qaçan tuyasın . Yunus İmrə sufi şairdi. Onun “Divan”ına daxil olmuş şeirlərinin böyük əksəriyyəti aşiqliyin, eşqin təntənəsidir. Eşq şərqiləridir.. Bu nəğmələr insan şəxsiyyətini ucaldır. Ali səviyyəyə çatdırır. Aşiqlik yolu elə bir karvandır ki, bu yolda əql də, iradə də 35 Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya belə kara gəlmir. Aşiqin könlü, canı yalnız əqli ilə birgə qərar ve- rir. Eşq, əql, elm, əgər onlar arasında paralellər aparılsa qalibiyyət eşqindir. Bu Nizamiyə, Yunis İmrəyə, Nəsimiyə, Füzuliyə görə də belədir. Aşiqlərin hər bir halından ancaq aşiqlər anlar. Eşqin bəlasını ancaq onu yaşayanlar bilər. Xaqani, hər kəsin payı deyil eşq, Olmaz nakəslərdə ondan nişana!. Aşiqlik dünyasına qədəm qoymayan insan Ürəyinə gözündən axıtmamışdır al qan. Hər kəsə ki vurmayıb qəm oxunu məhəbbət. O, eşqin əhvalını biləcəkdir haradan? Ürəklərinə “qəm oxu” vurulan yuxarıda adları çəkilən mütəfəkkirlərin yaradıcılığında sufi görüşlərə baxmayaraq onla- rın şeirlərində, qəzəllərində yaşanmış hisslərin, duyğuların ifadəsi var. Hətta bu hisslər, duyğular ölməz Nəsimidə də özünü göstərir. Yunis İmrə də bundan istisna deyil. İki cahan zindan isə gərək bana büstan ola, Ayruq bana nə ğəm-ğüssə, çün inayət dostdan ola. Eşq yoxsa, əql?! - Yunus İmrə yazır: Ey dost, səni sevəndən əqlim getdi, qaldım bən. İrmaqları seyr edib dənizlərə taldım bən. Könlüm, canım, əqlim, bilim, sənin ilə qərar verər: Əvvəl dəxi bu əqli can sənin ilə əsli məkan Axır yenə sənsin məkan üz vuraram səndən yana. 36 DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Əql eşq ilə bir məkanda - vücudunda olsa da eşqə düşəndən əqli getmiş, yalnız bütün vücudu eşqdir. Eşq bütün varlığına hakim kəsilmişdir. Nəsimi də eşq mərəzinə tutulandan əqli ilə yad münasibətdə bulunmuşdu. Eşqi əqlinin əlindən hakimiyyəti alıb. “Eşq ilə mən aşinayəm, Əql ilə yad olmuşam”. Füzuli də əqlindən məşuqəsinə şikayət edir: “Əql yar olsaydı, tərki-eşqi yar etməzmidim? İxtiyar olsaydı, rahət ixtiyar etməzmiydim?”. Yunus İmrənin görüşlərində elm də eşq ilə bir araya gəlmir. Eşq elə bir sirdir ki, elm də bu sirri açmaqda acizdir. Elm ilə, hikmət ilə kimsə irməz bu sirrə Bu bir əcaib sirdür elmə, kitaba sığmaz. Böyük Nizami demişdir: Bu dünya eşqdir, qalan fırıldaq, Eşqdən başqa şey boş bir oyuncaq. Ölməz Məhəmməd Füzuliyə görə: Eşq imiş hər nə varsa aləmdə, Elm bir qilü-qal imiş ancaq. Cəlal Bəydili (Məmmədov) (“Həqq didarın görən şair” ön söz. 1. s. 5) yazır: “Füzuli kimi dərviş Yunus da elm ilə eşq ara- sındakı çarpışmanı eşqin xeyrinə həll edir”. Eşqin, aşiqliyin bü- tün hallarını göstərən Yunus İmrənin divanı haqqında F.Köprülü yazır: “Divan”ının böyük qismi eşq fəryadlarıyla doludur”. Yunis İmrənin eşq fəryadları hakim ideologiyaya qarşi üsyandır. Eşq onlarla müharibədə qalibiyyətdir. Ancaq onu da etiraf edək ki, bəşər ədəbiyyatında bəşər tarixində bu yolda Füzuli fəryadına 37 Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya heç bir aşiqin fəryadı çatmaz. Bu fəryad aşiqliyi, eşqi buxovla- yan bütün qayda-qanunlara, zəncirlərə qarşı ahu-fəğandır. Füzuli eşqi insanın-insana olan ilahi bir eşqidir. Bu eşq ali mərtəbələrin mərtəbəsidir. Bundan o tərəfi yoxdur, desək yanılmarıq. Elmi ədəbiyyatdan elmindən məlumdur ki, Füzuli “Leyli və Məcnun“ əsərini nəzmə çəkərkən Nizamini özünə müəllim bilmiş, müəllim isə bu əsəri yazmaq sifarişini alanda tərəddüd etmiş, onun ağırlı- ğından şikayətlənmişdir. Rəvayət: Hz. Peyğəmbər bir gün namaz qılmağa hazırla- şırmış, dəstəmaz aldığı yerdə gənc bir oğlan bir əlində siyrilmiş qılınc bir əlilədə gənc bir qızın qolundan tutmuş halda hövlank içəri daxil olur,Hz.Peyğəmbər halını pozmur. Dəstəmaz aldıqdan sonra gəncdən soruşur: Nə olub,səni qovanmı var? Belə qan-tərin içindəsən. Gənc: - Sənin başını kəsməyə gəlmişəm. Hz. Peyğəmbər gülür,niyə günahım nədir? Gənc oğlan qızı göstərir: - Bu mənim sevgilimdir. Atası-kafir qarşıma şərt qoyub ki, sənin başını ona aparmasam qızını mənə vermiyəcək, indi gəlmişəm sənin başını kəsib ona aparım,sevgilimlə toy edim. Hz. Peyğəmbər gülümsəyir.Əli ilə başını göstərib deyir: - Əgər bu baş sızın eşqinizə mane olursa onu bu bədənin üstündə gəzdirməyə dəyməz.Mən başı verdim getdi. Aşiqliyin tipləri olduğu kimi, eşqin də müxtəlifliyi var (Biz bu barədə yuxarıda bəhs etmişik). Böyük nasir Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Ağ buxaqda qara xal” hekayəsinin qəhrəmanı mərsiyəxan eşqi yolunda əqidəsindən üz döndərir, dini, məscidi atır, ağ buxaqlı, qara xallı gözəlin – ilahi eşqin əsiri olur. “Cənnətin qəbzi”ndə Usta Ağabala məşuqəsinin – “cənnətin” əsiridir. Bu aşiqlik onun əqlini əlindən alır və o, “aşiqliyinin” qurbanı olur. Yüklə 29,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|