DahiveDindar indd

•39•

menlik Tanrı’nın Dünya’nın ruhu olduğunu sanan-

ların düşündüğü gibi kendi vücudu üzerinde değil, 

hizmetkârları üzerindedir. Yüce Tanrı ezeli ve ebe-

di,  sonsuz  ve  kesinlikle  mükemmel  bir  varlıktır; 

fakat  bir  varlık  ne  kadar  mükemmel  olursa  olsun, 

hâkimiyetsiz Rab, Tanrı olamaz. Çünkü biz benim 

Tanrım,  senin  Tanrın,  İsrail’in  Tanrısı,  Tanrı’ların 

Tanrısı, Rab’lerin Rabbi deriz, fakat biz benim eze-

li ve ebedim, senin ezeli ve ebedin, İsrail’in ezeli ve 

ebedisi,  tanrıların  ebedi  ve  ezelisi  demeyiz;  ya  da 

benim sonsuzum, benim mükemmelim de demeyiz. 

Bu  unvanlar  (ezeli  ve  ebedi,  sonsuz,  mükemmel) 

hizmetkârlarla  ilişkili  değillerdir.  “Tanrı”  kelimesi 

her tarafta “rab” anlamında kullanılır, fakat her rab, 

tanrı değildir. Bir ruhani varlığın egemenliği tanrıyı 

teşkil eder, gerçek bir egemenlik gerçek bir tanrıyı 

teşkil eder, yüce bir egemenlik yüce bir tanrıyı, ha-

yali bir egemenlik hayali bir tanrıyı. Ve gerçek ege-

menlikten, gerçek Tanrı’nın yaşayan, zeki ve güç-

lü  olduğu;  diğer  mükemmelliklerinden  de  O’nun 

yüce ya da mümkün olan en mükemmel olduğu so-

nucu çıkar. O ebedi ve ezelidir, her şeye kadir ve her 

şeyi bilendir, diğer bir deyişle sonsuzdan, ezelilik-

ten ebediliğe sürmektedir, sonsuzdan sonsuza uza-

nır, her şeyi yönetir, olan ve olabilecek her şeyi bilir. 

O, ebedilik ve ezelilik ile sonsuzluk değildir, O ebe-

di, ezeli ve sonsuzdur, O zaman ya da uzay değildir, 

---

•40•

fakat O süreklidir ve hâlihazırdır. O her zaman dai-

midir ve her yerde hâlihazırdır. Mekândaki herhan-

gi bir parçacık daim ve her bölünmez zaman anı her 

yerde olduğundan, kesinlikle her şeyin yaratıcısı ve 

rabbi hiçbir zaman ve hiçbir yer’de olamaz. 

Her  bilinçli  ruh,  değişik  zamanlarda  ve  deği-

şik duyu organları ve hareketlerde, aynı bölünme-

yen kişidir. Zamanda ardışık olan ve uzayda bir ara-

da bulunan parçalar vardır, fakat Tanrı’nın düşünen 

özü  şöyle  dursun,  bunlardan  hiçbiri  insanın  kişili-

ğinde ya da onun düşünen ilkesinde yoktur. Her in-

san, duyuları olan bir varlık olduğu sürece, tüm ha-

yatı boyunca tüm duyu organları ile bir ve aynı ki-

şidir. Tanrı  birdir  ve  her  zaman  ve  her  yerde  aynı 

Tanrı’dır.  O  her  yerde  ve  her  zamanda  sadece  sa-

nal olarak değil aynı zamanda öz olarak var olan-

dır; zira etki özü gerektirir. O’nda her şey O’ndadır 

ve O’nda hareket eder, fakat Tanrı cisimlerin devi-

niminden etkilenmez, cisimler Tanrı’nın her yerde 

bulunuşundan hiçbir direnç görmezler.  

Yüce  Tanrı’nın  zorunlu  olarak  var  olduğu  ka-

bul edilmiştir ve bu zorunluluktan dolayı O her za-

mandadır ve her yerdedir. Bundan O’nun tamamı-

nın  O’nun  gibi  olduğu  sonucu  çıkar,  O  bütünüyle 

gözdür, bütünüyle kulaktır, bütünüyle beyindir, bü-

tünüyle  koldur,  bütünüyle  duyunun,  anlamanın  ve 

etkilemenin  gücüdür,  fakat  insani  olmayan  bir  şe-

---

•41•

kilde, bedeni olmayan bir şekilde, tamamıyla bizim 

bilmediğimiz bir şekilde. Kör adamın renkler hak-

kında hiçbir fikri olmadığı gibi, aynı şekilde bizim 

de en bilge Tanrı’nın her şeyi nasıl algılayıp anladı-

ğı hakkında fikrimiz yoktur. O tamamen bedenden 

ve bedeni şekillerden yoksundur ve bundan dolayı 

O görülemez, duyulamaz ve dokunulamazdır, aynı 

şekilde ona bedeni bir varlıkmış gibi tapılmamalı-

dır. O’nun nitelikleri hakkında bilgimiz vardır, ama 

bizim  herhangi  bir  şeyin  özü  hakkında  kesinlikle 

hiçbir fikrimiz yoktur. Biz cisimlerin sadece renk ve 

şekillerini görürüz, biz onların sadece sesini duya-

rız,  biz  sadece  onların  dış  yüzeylerine  dokunuruz, 

biz sadece onların kokusunu koklarız ve sadece ta-

dını tadarız. Tanrı’nın özü hakkında bir fikrimiz ol-

ması şöyle dursun, en içteki maddeyi bilebilmemi-

zi sağlayacak ne direkt bir algımız ne de dolaylı bir 

etkimiz vardır. Biz O’nu sadece özellikleri ve sıfat-

ları ve cisimlerin en mükemmel yapıları ve onların 

nihai nedenleri ile biliriz ve mükemmelliklerinden 

dolayı O’na gıpta ederiz; fakat biz O’na hâkimiyeti 

yüzünden  saygı  duyarız  ve  taparız.  Zira  biz  O’na 

kullar gibi taparız ve hâkimiyeti, takdir-i ilahisi ve 

nihai  nedenleri  olmayan  tanrı,  kader  ve  doğadan 

başka bir şey değildir. Her zaman ve her yerde aynı 

olan kör metafiziksel mecburiyetten cisimlerin hiç-

bir değişimi doğamaz. Yaratılan cisimler arasındaki 

---

•42•

tüm çeşitlilik, hepsinin yeri ve zamanı, ancak mec-

buri olarak var olan bir varlığın iradesi ve düşüncesi 

sonucu ortaya çıkmış olabilir. Fakat Tanrı’nın gör-

düğü,  duyduğu,  konuştuğu,  güldüğü,  sevdiği,  nef-

ret ettiği, istediği, verdiği, aldığı, kızdığı, kavga et-

tiği, inşa ettiği, şekillendirdiği, kurduğu mecazi ola-

rak söylenir. Zira Tanrı hakkındaki tüm konuşmala-

rımız insani benzetmelerden türetiliyor, bu da mü-

kemmel  olmamakla  birlikte  yine  de  bir  çeşit  ben-

zetmedir.  Bu  bizim  Tanrı  hakkındaki  tartışmamızı 

tamamlıyor ve Tanrı’yı fenomenlerden çıkarsamak 

şüphesiz doğa felsefesinin işlerinden biridir. 

Buraya  kadar  göklerdeki  ve  denizlerimizdeki 

görüngüleri  yer  çekimi  kuvveti  yoluyla  açıkladık, 

ancak  henüz  bu  gücün  nedenini  belirtmedik.  Bu-

nun,  kuvvetinde  en  ufak  bir  azalmaya  uğramaksı-

zın,  Güneş’in  ve  gezegenlerin  merkezlerinin  içine 

nüfuz eden bir nedenden ileri gelmesi gerektiği ke-

sindir;  bu  kuvvet  üzerinde  etkili  olduğu  parçacık-

ların  yüzeylerinin  niceliğine  göre  değil  (mekanik 

nedenlerin  yaptıkları  gibi),  fakat  kapsadıkları  katı 

madde niceliğine göre işler ve bu etkisini her yöne, 

engin  uzaklıklara,  uzaklığın  karesi  ile  ters  orantı-

lı olarak azalarak yayar. Güneş’e doğru yer çekimi 

Güneş’in  cismini  oluşturan  bağımsız  parçacıklara 

doğru yerçekimlerinden oluşur ve Güneş’ten uzak-

laştıkça, Satürn’ün yörüngesine kadar uzanan geze-

---