Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3. Ekologiya, müasir qlobal ekoloji problemlər və onların həlli yolları
müxtəlif amillərinin müxtəlif tarixi dövrlərində cəmiyyətin inkişafına təsir səviyyəsi eyni deyildi. Məsələn, məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə ölkənin təbii sərvətlərdən asılılığı xeyli azalmışdır. Lakin tarix göstərir ki, müəyyən münasibətlərdə asılılığın zəifləməsi digər münasibətlərdə cəmiyyətin təbiətdən olan asılılığını gücləndirir. Hər halda coğrafi mühit və cəmiyyətin harmoniyasının qayğısına qalmaq bəşəri}^ətin sabahı üçün, hər bir fərdin rahat yaşaması üçün vacib olan amillərdən biridir.
İnsanın təbiətdən, təbii ətraf mühitdən asılılığı bəşər tarixinin bütün mərhələlərində olmuşdur, lakin o heç vaxt daimi olmamış dialektik ziddiyyət şəklində dəyişmişdir. Bir tərəfdən, eəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafı ilə, insanın təbii yaşayış mühiti ilə qarşılıqlı münasibətinin neeə olması ilə onların yaratdıqları «ikinci təbiət» daha sıx istifadə olunurdu, insan özünü təbiətdə kortəbii baş verən hadisələrdən qorumalı olurdu. Geyimin təkmilləşdirilməsi, istiləşdirilən və süni şəkildə soyudulan mənzillərin yaradılması, seldən qoruyan torpaq bəndlərin, seysmik cəhətdən dözümlü binaların tikilməsi - bütün bunlar və bir çox digər tikililər yalnız yaşayış üçün əlverişli şərait yaratmır, həm də Yer kürəsində yeni ərazilərin, indi isə hətta kosmosun mənimsənilməsi sahəsində xeyli işlər görülməsinə gətirib çıxardı. İnsanın təbiətdən asılılığını zəiflədən bu proseslərlə yanaşı məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə digər meyllər də sıx bağlı idi. İnsanın fəaliyyət 137 orbitinə durmadan artan yeni proseslər cəlb olunur, insanın təbiətdən istifadəsi genişlənir, onun ətraf təbiətlə əlaqələri daha da rəngarəng olur. Tutaq ki, dəmirdən istifadə etməyi öyrənən insanlar təbiətlə qarşılıqlı münasibətlərində öz qüdrətlərini kəskin şəkildə artırmışdırlar. Bununla yanaşı vaxt keçdikcə sivilizasiyanın öz inkişafı planetdə olan dəmir filizi ehtiyatlarından, onların axtarışından və istifadəsindən asılı vəziyyətə düşür. Digər bir nümunəyə nəzər salaq. Kömür və neft uzun illər yalnız sırf yanacaq-enerji ehtiyatı kimi istifadə olunmuşdur, yəni sadə dillə desək onları yandırmışlar. Lakin sonralar insanlar kömür və nefti yandırmaqla yanaşı, həm də onlarda xeyli sayda istifadə olunan məhsullar əldə etməyə başladılar. - belə ki, müasir neft kimyası səkkiz mindən çox müxtəlif təyinatlı məhsul növü əldə edir. Bu cür nümunəni sonsuz sayda artırmaq olar və onların hər biri insanın təbiətdən getdikcə artan asılılığını göstərəcəkdir. Bizim günlərdə bu asılılıq çox vaxt olduqca dramatik şəkildə aşkar olunur, belə ki, təsərrüfat fəaliyyəti üçün zəruri olan bir çox ehtiyat növlərinin tətbiq olunma miqyası, eyni zamanda bəşəriyyətin yaşaması rçün ondan istifadə olunması planetdə olan bu ehtiyatların tükənməsinə gətirib
çıxartmışdır. Mütəxəssislərin hesablamaları göstərir ki, iqtisadi inkişafın bu gün mövcud olan meylinin saxlanılması, bu ehtiyatlardan istifadənin artması ona gətirib çıxardacaq ki, yaxın on il ərzində onların əksəriyyətinin ehtiyatı tükənəcəkdir. Deməli, yalnız insan təbiətdən asılı deyildir, həm də təbiət insandan, onun fəaliyyətinin miqyasından, forma və istiqamətindən asılıdır. İnsan ətraf mühitə olduqca mənfi təsir göstərir. Bütün dünyada sənaye istehsalının genişlənməsi, eyni zamanda mövcud çox tullantıh texnologiyaya əsaslanan
istehsalın artımı insan və təbiət, cəmiyyət və onun yaşayış mühiti arasındakı qarşılıqlı münasibəti olduqca böhranı bir səviyyəyə çıxarmışdır. Bəşəriyyətin mövcudluğunun özü üçün təhlükə ilə bağlı məsələ tam kəskinliyi ilə qarşıya çıxmışdır - təbii ehtiyatların tükənməsi və insan həyatı üçün təhlükə yaradan yaşayış mühitinin çirklənməsi qorxusu hamını narahat edir. İnsan və cəmiyyət arasındakı münasibətdə yaranan məhz bu ziddiyətlə ekoloji problemin mahiyyəti müəyyən olunur. Təbii ehtiyatlardan öz gücünü getdikcə artıran texniki vasitələrdən istifadə etməklə geniş istifadə edən insan öz sivilizasiyasının inkişaf şəraitini və bioloji növ kimi öz inkişafını xeyli yaxşılaşdırmışdır. Ancaq təbiəti «fəth edən» bəşəriyyət öz həyat fəaliyyətinin təbii əsaslarını əhəmiyyətli dərəcədə laxlatmışdır. Məlumdur ki, məsələn, son 500 il ərzində insanın iştirakı ilə Yer kürəsini örtən meşələrin 2/3 hissəsi məhv edilmişdir. Biosferaya ən güclü təsir XIX əsrin sonlarından başlayaraq, xüsusən də, XX əsrdə vurulmuşdur - sənaye istehsalının genişlənməsi təbiətə vurulan zərbə hesabına aparılmışdır. Bir tərəfdən bunlar əhəmiyyətli dərəcədə xeyir gətirmişdir. Son 100 ildə bəşəriyyət enerji ehtiyatlarını min dəfə artırmışdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə məhsul və xidmətin həcmi hər 15 ildən bir iki dəfə artır və bu vaxtın aşağı düşməsi meyli özünü göstərməkdədir. Lakin bununla yanaşı təsərrüfat fəaliyyətinin tullantıları da müvafiq olaraq iki dəfə çoxalır, bu da ətraf mühiti, atmosferi, su mənbələrini, torpağı korlayır. Müasir istehsal təbiətdən 100 ədəd mal götürüb onun yalnız 3-4 dənəsini istifadə edir, yerdə qalan 96 ədəd tullantı şəklində yenidən təbiətə atılır. Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin hər bir sakini il ərzində təbiətdən təqribən 30 ton mal götürür. 139 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|