Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________114________________________ 
 
 
 
Super elektron hesablama maşını 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________115________________________ 
 
KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİ 
 
KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİ HAQQINDA ÜMUMİ 
ANLAYIŞ VƏ ONLARIN TƏYİNATI 
 
Kompüter  şəbəkəsi  dedikdə,  rəqəm  ötürən  rabitə 
xətləri  ilə  birləşdirilmiş  və  bir-biri  ilə  informasiya 
mübadiləsi  edən  kompüterlər  qrupu  nəzərdə  tutulur. 
Şəbəkədə  birləşdirilmiş  kompüterlər  müxtəlif  coğrafi 
nöqtələrdə yerləşə bilər. Kompüter şəbəkəsi ilə çoxmaşınlı 
kompleksi  eyniləşdirmək  olmaz.  Çünki  çoxmaşınlı 
kompleksə  daxil  olan  hər  bir  maşın  vahid  hesablama 
prosesində ayrıca bir iş görür. İstənilən kompüter miniatür 
çoxmaşınlı  kompleksdir.  Çünki  kompüterin  tərkibinə 
müxtəlif kontrollerlər və adapterlər daxildir ki, bunların da 
hər  birinin  özünəməxsus  funksiyası,  prosessoru  və 
yaddaşı  vardır.  Çoxmaşınlı  kompleks  həm  də  özünü  iri 
maşın  (maynfreym)  kimi  aparır.  Çünki  onun  tərkibində 
xarıcı qurğuların idarə edilməsi kimi köməkçi funksiyalar 
icra  edən  köməkçi  kompüterlər  vardır.  Çoxmaşınlı 
kompleksdən  fərqli  olaraq  şəbəkədə  birləşdirilmiş 
maşınların  icra  etdikləri  funksiyalar  əvvəlcədən  məlum 
deyil,  şəbəkənin  quruluşu  dəyişə  biləndir  və  müxtəlif 
proseslərdə kompüterlərin qarşılıqlı fəaliyyəti müxtəlif ola 
bilir.  Şəbəkənin  işi  yalnız  kompüterlər  arasında 
informasiya mübadiləsini reallaşdırmaqdan ibarət olur.  
Kompüterlərin şəbəkədə birləşdirilməsi meyli bir sıra 
obyektiv  səbəblərlə,  o  cümlədən,  iqtisadiyyatın 
qloballaşdırılması,  işgüzar  fəaliyyətin  və  dövləti  işlərin 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________116________________________ 
 
idarə  edilməsi  səviyyəsinin    yüksəldilməsi,  informasiya 
xidmətinin yeni növlərinin meydana çıxması ilə bağlıdır.  
 
 
  
Yeni nəsil IBM maynfremi 
 
Müəssisədəki  kompüterlərin  birləşdirilməsi  və 
şəbəkə aşağıdakı üstünlüklərə malikdir: 
 İş  yerlərində  icra  edilən  idarəetmə  əməliyyatları  bir 
proqramla,  vahid  qayda  və  vahid  vasitələrlə  həyata 
keçirilir; 
 Şəbəkədən  istifadə  edilməsi  zamanı  müəssisənin  bütün 
verilənləri bir (bəzən bir neçə) kompüterdə yerləşdirilir ki, 
bu  da  həmin  verilənlərə  bütün  iş  yerlərindən  müraciət 
etmək imkanı verir; 
 Disk yaddaşına qənaət edilir; 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________117________________________ 
 
 Sistemə  daxil  edilən  informasiya  həmin  andan  etibarən 
bütün istifadəçılər üçün də əlçatan olur; 
 Çoxistifadəçili rejim təmin edilir; 
 Periferiya qurğularından (printerdən və maqnit diskindən) 
şərikli istifadə edilir. 
Sadalanan bu funksiyalar proqramların paylanması, 
verilənlərin  paylanması  və  kompüter  resurslarının 
paylanması  adlanır.  Şəbəkədə,  həmçinin  prosessor 
resursları  da  paylana  bilir.  Yəni,  zəif  kompüter  güclü 
kompüterin resurslarından istifadə edə bilir.  
Kompüter şəbəkələri lokal, regional və qlobal olur. 
Lokal  hesablayıcı  şəbəkələr  (LAN  -  Local  Area 
NetWork) məhdud  məkanda (1 km-lik radiusda) yerləşən 
bir müəssisəyə aid kompüterləri birləşdirir. 
   
 
 Local Area NetWork 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________118________________________ 
 
 Regional hesablayıcı şəbəkələr (WAN  – Wide Area 
NetWork) ərazi və ya tabeçilik əlaməti üzrə birləşdirilmiş 
bir neçə lokal şəbəkədən yaranır. 
 
Wide Area NetWork 
 
Qlobal  hesablayıcı  şəbəkələr  (GAN  –  Global  Area 
NetWork)  müxtəlif  ölkələrdə  və  müxtəlif  kontinentlərdə 
yerləşən  təşkilatların,  firmaların,  elmi  idarələrin  və  ya 
şəxslərin kompüterlərini birləşdirir. 
 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________119________________________ 
 
 
 
Global Area NetWork 
 
Şəbəkə  proqram  təminatının  təşkilinə  2  yanaşma 
mövcuddur: mərkəzləşdirilmiş idarəetmə ilə təşkil edilən 
şəbəkələr və birsəviyyəli şəbəkələr. 
Mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə  ilə  təşkil  edilən 
şəbəkələrdə  informasiya  mübadiləsini  idarə  etmək  üçün 
ayrıca  bir  və  ya  bir  neçə  kompüter  olur.  Buna  mərkəzi 
server deyilir. Serverdə şəbəkə dispetçeri vardır ki, bu da 
şəbəkənin  etibarlı  və  təhlükəsiz  işləməsini  təmin  edir. 
Qalan kompüterlər işçi stansiyalardır. 
Server 3 əsas funksiya icra edir: 
 Şəbəkənin  konfiqurasiyası  (quruluşu)  barədə  məlumatı, 
sistem  cədvəllərini  və  tez-tez  istifadə  edilən  proqramları 
saxlayır; 
 Bir işçi stansiyadan digərinə ötürüləcək informasiyanı qəbul 
edir; 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________120________________________ 
 
 Digər  şəbəkələr  üçün  şlüz  (ötürücü  qurğu)  xidməti 
göstərir. 
Server  ayrılmış  və  ayrılmamış  ola  bilir.  Ayrılmış 
server işçi stansiya kimi işləmir. Ayrılmamış server həm də 
işçi stansiya kimi işləyir. Bu halda şəbəkənin məhsuldarlığı 
və etibarlılığı aşağı düşür. 
Ümumi  təyinatlı  sistem  vasitələri  çox  hallarda 
serverdə saxlanır ki, bu da işçi stansiyaların yaddaşından 
səmərəli istifadə edilməsinə imkan verir.  
 
 
 
Server 
 
Birsəviyyəli  şəbəkələrdə  ayrıca  server  olmur. 
Şəbəkənin  idarə  edilməsi  funksiyaları  işçi  stansiyalar 
arasında paylanır. Lakin bu halda sistem cədvəlləri bütün 

---