Dərslik layiHƏ 4 Mündəricat I. Həyatın yaranması

51
 
Çir kab  su la rı,  adətən,  zə-
rər siz ləş di ril dik dən  son ra  də-
niz və çay la ra axı dı lır. Bu sular 
höv zə lə rin  çirk lən mə  mən bə yi 
ola bi lir. Ona gö rə də mü əy yən 
hal lar da sa ni tar-bak te ri olo ji mü a -
yi nə ob yek ti olur.
 
Mər kəz ləş di ril miş  su  kə mər lə rinə  ötü-
rülən  su   mü əy yən  hövzələr dən  gö tü rü lür  və 
zə rər siz ləş di ri lir (xlor laş dı rı lır və s.). Bu ra da mik-
ro bi o lo ji nə za rət möv cud dur, tənzimləmə sani-
tariya normalarına əsasən həyata keçirilir.
 
Açıq su höv zə ləri – çay lar, 
göl lər, də niz lər – in san və hey-
van  if ra za tı  ilə  zən gin  tor paq 
va si tə si lə çirk lən di ri lir. 
 
Qrunt  su la rı  tor-
paq qat la rın dan sü zü lə rək 
top lan dı ğın dan tərkibində 
mik ro or qa nizm lərin  miq-
darı az olur.
Su  hövzələri  və  onların 
çirklənmə mənbələri
Su  höv zə lə rin də  öz-özü nə  ge dən  tən zim lə mə  pro se si nə  bax ma ya raq,  su  bə zi 
yo lu xu cu xəs tə lik lə rin mən bə yi he sab olu nur. Bu xəs tə lik lər içə ri sin də ba ğır saq in-
fek si ya la rı xü su si yer tu tur. Su va si tə si lə yoluxan xəs tə lik lə rə qa rın ya ta lağı, dizen-
te ri ya, və ba, sal mo nel loz və s. aid dir. Ta rix dən də mə lum dur ki, vaxtilə və ba xəs tə-
li yi su ilə ya yı la raq pan de mi yalara səbəb olmuşdur.
Ölkəmizdə  su  təc hi za tı  üzə rin də  da imi  nə za rət  hə ya ta  ke çi ri lir.  Su yun  sa ni tar 
gös tə ri ci si ba ğır saq çöp lə ri dir. Bir ml su da olan ba ğır saq çöp lə ri nin sa yı (mik rob 
ədə di) 100-dən ar tıq ol ma ma lı dır.
Su da olan mik ro or qa nizm lə rin zə rər siz ləş di ril mə si üçün ste ri li za si ya və dezin-
fek si ya üsul la rın dan is ti fa də olu nur. Su yun qay na dıl ma sı ora da kı mik ro or qa nizm-
ləri və on la rın spor la rı nı, əsa sən, məhv edir. İri ya şa yış mən tə qə lə ri nin su təc hi za tı 
üçün is ti fa də olu nan mən bə lər də su, əsa sən, xlor laş dı rıl maq la zə rər siz ləş di ri lir. Bu 
məq səd lə bə zən ozon laş dır ma da tət biq edi lir.
İstehlakçılara  verilən  içməli  su  Dövlətlərarası  Standartlara  (DÜİST 
2874-82 standartına) uyğun olaraq, orqanoleptik (iy, dad, rəng, bulanıqlıq 
və s.), fiziki-kimyəvi, sanitar-bakterioloji normalara cavab verməlidir. Bu 
gün  mənbələrdə  təmizləndikdən  sonra  paylayıcı  şəbəkələrə  ötürülən  iç-
məli suyun orqanoleptik və sanitar-bakterioloji (bağırsaq çöplərinin sayı, 
ümumi  bakteriyalar,  sistidlər,  viruslar  və  s.)  göstəriciləri  Dövlətlərarası 
Standartlara tam uyğundur.
MARAQ
LID
IR!
  LAYİHƏ

---

52
3.  X, Y və Z ilə işarələnmiş su mənbələri və onların mikroflorası haqqında təq-
dimat hazırlayın. 
Bağırsaq mikroorqa-
nizmləri ilə zəngindir.
y
Mikroorqanizmlərin 
miqdarı ən azdır.
x
Daha çox torpaq 
mikroorqanizmlərinə 
rast gəlinir.
z
4.  Qeyd olunan su mənbələrini suyunun tərkibində mikroorqanizmlərin miqda-
rının artma sırası ilə düzün. Seçiminizi əsaslandıraraq təqdim edin.
Samur-Abşeron  
suvarma kanalı 
1
Kür çayı
2
Xəzər dənizi
3
Su quyusu
4
Təbii bulaq 
5
Ceyranbatan su 
anbarı
6
1.  Müxtəlif mənbələrdən istifadə edərək “Suyun sanitar göstəriciləri – mikro-
orqanizmlər” mövzusunda məruzə hazırlayın.
2.  Yeni  salınmış  böyük  bir  yaşayış  məntəqəsi  ərazisindən  keçən  çay  suyunda 
mikroorqanizmlərin miqdarının zamandan asılılıq qrafikini tərtib edin.
çay suyunda mikroorqanizmlərin sayı
zaman
 
T
Son  zamanlara  qədər  alimlər  belə  düşünürdülər  ki,  qaynadılmış  suda  hətta  ən 
dözümlü mikroorqanizmlər belə məhv olurlar. Lakin bu düşüncə Sakit okeanın təd-
qiqi  zamanı  müəyyən  ərazilərdə  suyun  temperaturunun  250-400 
o
 C  olduğu  aşkar 
edilənə qədər davam etdi. Belə ki, bu ərazinin yaxınlığında olan 105 
o
 C-li suyun içə-
risində canlı bakteriyalar var idi. Adətən, bir çox bakteriyalar 70 
o
 C-də məhv olur. 
Lakin bakteriyaları okeanın dibindən çıxardıqdan və suyu 80 
o
 C-yə qədər soyutduq-
dan sonra onların çoxalması dayanmış və bakteriyalar sanki “üşüməyə” başlamışdır. 
Bəs nəyə görə bəzi orqanizmlərə 40-50 
o
 C-də çox isti olduğu halda, Sakit okeanın 
dibindən çıxarılmış bakteriyalar çox qaynar suda yaşaya bilirlər? Bu təbiətin bizə 
verdiyi növbəti tapmacadır. Beləliklə, mikroskopsuz görünməyən orqanizmlər alim-
lərin fikrini dəyişməyə məcbur etdilər. Bu, çox vacib elmi tapıntıdır.
  LAYİHƏ

---

53
Biosferdə  çox  böyük  sahə  tutan  atmosfer  də  mikroorqanizmlərlə  zəngindir. 
Atmosferin müxtəlif təbəqələrində bu canlıların miqdarı dəyişir.
►
  
Sizcə,  bunun  səbəbi  nədir,  atmosferin  mikroflorası  hansı  xüsusiyyətlərə 
malikdir? 
►
  
Atmosferin  mikroflorası  hidrosfer  və  litosferin  mikroflorasından  nə  ilə 
fərqlənir?
Havadakı mikroorqanizmlərin öyrənilməsi ilə mikrobiologiyanın aeromikrobio-
logiya
*
  şöbəsi  məşğul  olur.  Biosferin  bu  sahəsində  mikroorqanizmlər  say  və  növ 
tərkibinə görə xeyli fərqlidirlər. Hava onların yaşaması üçün əlverişli mühit olma-
dığından burada onlar müvəqqəti mövcud olurlar. Lakin göbələk və bakteriya spor-
ları, vərəm çöpləri havada uzun müddət həyatilik qabiliyyətini saxlayırlar.
Havada aktinomisetlər, kif göbələkləri və koklara daha çox rast gəlinir. 
Metereoloji şəraitdən asılı olaraq havanın mikroflorası dəyişir. Küləkli havada 
mikroorqanizmlərin sayı artır və torpaq mikroflorasına yaxın olur. Yağışlı havada 
isə mikroorqanizmlər azalır. Səbəbini əsaslandırın.
Verilmiş  qrafik  havanın  tərkibində  mikroorqanizmlərin 
miqdarının  dəyişməsini  əks  etdirir.  Hansı  şəraitdən  asılı 
olaraq  bu  cür  dəyişiklik  baş  verə  bilər?  Seçimlərinizi 
əsaslandıraraq təqdim edin.
 
13. Atmosfer havasının mikroflorası
F
F
Atmosferin əsas təbii çirklənmə mənbəyi torpaqdır.
Qapalı yerlərdə hava mikroflorası onun təmizliyindən, oradakı insanların sa-
yından, Günəş şüası ilə işıqlanma dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir. Belə şəraitdə 
yuxarı tənəffüs yolları mikroorqanizmləri daha çox olur. Günəş şüası ilə normal 
təchiz olunmayan rütubətli yaşayış yerlərinin havasında mikroorqanizmlər uzun 
müddət mövcud olaraq insan sağlamlığına zərər vururlar. 
Bəzi xəstəliklərin yoluxma mənbəyi havadır. Bu xəstəliklər toz və damcı va-
sitəsilə ötürülür. Damcı vasitəsilə qrip, qızılca, göyöskürək, difteriya, vərəm və s. 
xəstəliklərin törədiciləri xəstə insanın yuxarı tənəffüs yollarından danışarkən, ös-
kürmə və asqırma zamanı havaya, buradan da sağlam insana keçir. 
1
2
3
4
hava
mikroorqanizmlərin sayı
M
  LAYİHƏ

---