Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun++ Layout 1

57

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

İnsan bədəni hansı kimyəvi

elementlərdən ibarətdir?

İnsan orqanizmini qeyri-ənənəvi sə 

hiy 

-

yənin gözü ilə nəzərdən keçirmək maraqlı və

həm də səhhətinə biganə qalmayanlar üçün

faydalıdır. D.İ.Mendeleyevin kimyəvi ele 

-

mentlərin dövri sistemi cədvəlinə 110 ele -

ment daxildir. Bədənimizdəki bütün ele 

-

mentlərin sayı 60-dan artıq olsa da, bunların

26-sı ən vacibidir və onları iki qrupa ayırırlar.

Birinci qrupa daxil olan 13 element bizim

ümumi kütləmizin 99,59 %-ni təşkil edir və

makroelementlər adlanır. Bunlar aşa 

ğı 

-

dakılardır:

İnsan orqanizminin 62%-ni oksigen,

20%-ni karbon,  10%-ni hidrogen,  3%-ni

azot, 2,5%-ni kalsium, 0,25%-ni kalium,

1%-ni fosfor, 0,25%-ni kükürd, 0,2%-ni

xlor, 0,01%-ni natrium, 0,07%-ni maq 

-

nezium, 0,01%-ni yod və 0,01%-ni dəmir

təşkil edir.

Oksigen bizim fiziki bədənimiz üçün ən

zəruri element sayılır. İnsan həyatı bu

elementin çatışmazlığından şam kimi sönə

bilər. Digər tərəfdən bədənin 63%-ni su təşkil

edir ki, hər su molekuluna iki oksigen atomu

daxildir. Məhz oksigenin hesabına or 

qa 

-

nizmdə həzm, bədənin normal tem 

pe 

-

raturunun saxlanılması və onun enerji ilə

təmin olunması kimi mühüm proseslər gedir.

Bu, o deməkdir ki, bizim əsas qidalarımız

oksigenlə zəngin olmalıdır. Bütün ərzaq

məhsulları, şirəli meyvələr, göyərti və tərə -

vəzlər oksigenlə zəngindir.

Bədənimizin 20%-i karbondan ibarətdir.

Yer kürəsində bütün üzvi həyatın kimyəvi

əsasını karbon birləşmələri təşkil edir. Bit -

kilər karbonu havadan alır, insan isə bitki və

canlı orqanizmlərdən. Məhz karbon bir ləş -

mələri bizim bədənimizdə sanki sobada

yanırmış kimi alışaraq, orqanizmi enerji ilə

tə min edir və funksional fəaliyyətimizi tən -

zim ləyir. Qidadan alınan karbona görə bizim

bədənimiz öz hüceyrələrini yaradır. Lakin

karbonun bədənə daxil olan miqdarı müəy -

yən həddi aşmalı deyil, əks halda tullantıların

artması ciddi funksional po zuntulara səbəb

ola bilər. Deməli, qida rasio numuzda kar -

bonla zəngin qidalar ikinci yeri tutmalıdır.

Karbonla zəngin qida mad 

də 

lə 

rinin si 

-

yahısına, əsasən, tərkibinə kar bo hidratlar və

piylər daxil olan ərzaqlar daxildir. Dənli,

paxlalı, nişastalı bitkilər, tərəvəzlər, ələlxüsus

kartof, banan və s. karbonla zən 

gindir.

Müəyyən xəstəliklər zamanı həkim tövsiyəsi

ilə bəzi karbon tərkibli qidalar rasiondan

çıxarıla bilər.

Növbəti element olan hidrogen bə 

də 

-

nimizin 10%-ni təşkil edir. Hər su molekulu-

nun tərkibinə iki hidrogen atomu daxildir.

Beləliklə, hidrogen bütün orqanizmin maye

mühitinin formalaşması üçün həyati vacib

olan elementdir. Yaşıl tərəvəzlərin, şirəli

mey vələrin, su və südün tərkibində hidrogen

var. Bu qida məhsulları həm də oksigenlə də

zəngindirlər.

Azot bədənimizin 3 %-ni təşkil edir. Zü -

lal lardan ibarət amin turşularının mo le kul -

larının əsasını azot təşkil edir. Azotsuz üzvi

varlıqların fiziki mövcudluğu sadəcə, müm -

kün deyil. Azotla zülallı ərzaq məh sulları

zəngindir. Bu sıraya ət, yumurta, süd, kəsmik,

paxlalı bitkilər, müxtəlif qoz  növləri  da -

xildir.

---

İnsanın ümumi kütləsinin 2,5%-i kalsium -

dur. Kalsium dişlərin, sümüklərin for 

-

malaşmasında, ürək-damar fəaliyyətinin

tənzimlənməsində və əsəb sisteminin fəaliy -

yətində ciddi rol oynayır. Bu element həm də

ana südünün tərkib hissəsinə daxildir. Kal-

sium qanın qatılaşmasını normal səviyyədə

saxlayır, immun sisteminin fəaliyyətini

tənzimləyir. Bu elementin çatışmazlığı or -

qanizmin xəstəliklərə qarşı müqavimətini

azaldır. Kalsium çatışmadıqda düşünmək

qabiliyyəti zəifləyir, yaddaş pozulur və insan

halsız və zəif düşür. Dişlər tez çürüməyə

başlayır, sümüklər möhkəmliyini itirir və

insanın normal həyat sürməsi çətinləşir.

Kalsi um toxumalarda böyük miqdarda olur

və onun izafi məsrəfi immun sistemini

dağıdır, əqli və fiziki sağlamlığa zərbə vurur.

Kalsiumla bütün tərəvəzlər – göyərti, is-

panaq, kərəviz, cəfəri,  şirəli sitrus meyvələri,

ar mud, manqo, ananas, nar, yemiş və üzüm

zəngindir.

Kalium insan orqanizminin 0,25 %-ni təş -

kil edir. Kalium duzları yumşaq toxumaların

normal vəziyyətinin qorunmasına xidmət

edir, onların elastikliyini mühafizə edir və

nat rium duzları ilə yanaşı, bir sıra proseslərdə

iştirak edir. Natrium və kaliumun xassələrinə

görə bir-birlərinə yaxın olmalarına baxma-

yaraq, qeyd etmək lazımdır ki, zərurilik

baxımından kalium natriumu üstələyir. Belə

ki, kaliumun orqanizmdə nəzərəçarpacaq də -

rəcədə çatışmaması insan boyunun inkişafını

ləngidir, orqanizmin ümumi müqavimət

qabiliyyətini zəiflədir. Bu elementin kəskin

çatışmazlığı, hətta ölümlə də nəticələnə bilir.

Natrium insan orqanizminin cəmi 0,1%-ni

təşkil edir. Qanın plazmasına natrium duzları

daxildir. Natrium mübadilə və digər pro ses -

lərdə vacib rol oynayır. Natriumla tərəvəzlər,

meyvələr, süd və karbohidratlı ərzaqlar və

canlı heyvan mənşəli olmayan bütün ərzaqlar

zəngindir.

Orqanizmin ümumi kütləsinin 0,1%-ni

fosfor təşkil edir. Bu kimyəvi element əsəb -

lərin, yumşaq toxumaların, sümüklərin

dişlərin formalaşmasında və bərpasında iş -

tirak edir. İstisnasız bütün ərzaq məh 

sul 

-

larının tərkibində müəyyən miqdarda fosfor

olur. Dəniz məhsulları fosforla daha zən -

gindir. Normal qidalandıqda fosforun or qa -

nizmdə çatışmazlığına çox nadir hallarda rast

gəlinir.

Orqanizmin ümumi kütləsinin 0,25 faizi

kükürdün payına düşür. Mübadilə pro ses -

lərində kükürd vacib rol oynadığından onun

ba lansının pozulması insanın ümumi

səh  hə tinə mənfi təsir göstərir: əsasən,

qaraciyər və sidik kisəsinin fəa liy yə -

tin də  prob lemlər  yaradır.

Xlor insan bədənində 0,2% həc -

min dədir.

İnsanın ümumi kütləsinin 0,07%- 

n 

i 

maqnezium təşkil edir.

Bədənimizin 0,01%-i yoddur. İn -

san orqanizmi üçün yodun az miqdar -

da tələb olunmasına baxmayaraq,

on un çatışmazlığı bütün endokrin sis -

te  minin fəaliyyətinə dağıdıcı təsir edir,

58

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

---