Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Bağıstan yazılarından)
Tiginin başına taxdığı 60-65 sm hündürlüyündəki börk onun milli mənsubiyyətini əks etdirir. Belə ki, bu börk bir sıra türk xalqlarına məxsus olan bir geyimdir və üzərindəki əşyalar da totem (onqon) xarakterlidir. Börkdəki əşyalar bunlardır: dağ qoyunu (arxar), iribuynuzlu dağ keçisi, qanadlı at, quş qanadı (4 ədəd), aslan (4 ədəd), aslan dağda, şir başı (6 ədəd), at (2 ədəd), dağ keçisi (5 ədəd), quş heykəlləri (5 ədəd), diadema (tacşəkilli başlıq), kiçik quş qanadı (2 ədəd), uzun quş qanadı (4 ədəd), yarpaq (5 ədəd), kiçik yarpaq (7 ədəd), ox (4 ədəd), dağ zirvəsi (4 ədəd), ağac (5ədəd) və s. Cəsədin sağ tərəfində qırmızı taxtadan bir qın içində qızıl qəbzəli dəmir qılınc mövcuddur. Bədəni ilə sol əli arasında taxta və dəri qını olan bir xəncər yerləşir. Sol dirsəyinin yanında ucu qızıldan olan bir ox, daha yuxarıda bir qamçı, içərisində tunc bir güzgü ilə qırmızı boya olan ipək çanta vardır. Bunlarla yanaşı məzardan tabaqlar, vazalar, güzgü və daraq qabları, gümüş qaşıqlar tapılır. Eyni zamanda məzardan içərisində yemək olan müxtəlif qablar aşkar edilir. Fəqət gümüş qablardan biri 4800 ədəd qızıl parçasını kölgədə qoyacaq qədər önəmli idi. Çünki onun üzərində qədim türk yazısından ibarət işarələr vardı. Tapılan yazı Moskva və Leninqrad universitetlərinə yollanılır, fəqət orada oxuya bilmədiklərindən geri qaytarılır. Sirli yazını oxuyan isə bütün ittifaqda tanınan Qazaxıstan Elmlər Akademiyasının bilginlərindən professor Qayneddin Əlioğlu Musabəy olur. Alim açıqlamasında Esik yazısının Orxon yazılarından 1000 il əvvəl olmasını və hər işarənin bir hərfi deyil, hecanı bildirməsini söyləyir. Geyimin türk xalqlarına məxsusluğunu isə mərhum professor, mifoloq Mirəli Seyidov türk inanc və mifləri çərçivəsində araşdıraraq sübut edir. Haşiyə: Burada maraqlı cəhətlərdən biri yazıların niyə adi bir gümüş qabın içərisinə yazılmasıdır. Çünki məzardakı əşyalara nəzər yetirdikdə yazının daha qiymətli və dəyərli bir əşyanın üzərinə yazılması düşünülə bilərdi. Bunun yeganə izahı digər türk xalqları kimi saqaların da Gök Tanrı inancında olmalarıdır. Belə ki, türk xalqlarında qab və ya bardaq göyün simvolu hesab edilirdi və magik təsir bağışladığına inanılırdı. Məhz buna görədir ki, ümumi rəy kimi qəbul edilən 25 əsr yaşı olan məktubun üzərində türk saqaların uzaq keçmişindən xəbər verən 26 hərfdən ibarət iki sətrlik yazıda deyilir: “Tigin 23 yaşında öldü. Esik xalqının başı sağ olsun”. Məhz buna görədir ki, Oljas Süleymenov bədii dillə gümüş qabın altun tigini həm bu dünyada, həm də axirətdə qoruduğunu bildirir. Sovetlər dönəmindən bu yana tarixçilər tapıntının miladdan öncə VI-V yüzilliyə aid olduğunu müdafiə etməyə çalışırlar. Fəqət bunun əksinə olduğunu isbatlamağa çalışanlar da (məs; Kazım Mirşan) vardır. Çünki ilk tədqiqatçılardan bu yana tiginin yalnız geyimi üzərində tədqiqat aparılıb. Digər tərəfdən qazıntı zamanı məzardan tiginin skeleti əldə edilsə də, üzərində heç bir karbon təhlili edilmədiyindən həqiqi nəticəyə gəlindiyi bir qədər şübhəlidir. Tədqiqatçıların tapıntının yaşını miladdan 5 əsr əvvələ aid etmələrinin bir səbəbi də onun belindəki kiçik qılıncın yunan qılıncına bənzəməsidir. Çünki bu cür qılıncların istehsalın miladdan 500 il əvvələ aid edilir və bu yanlış məntiqlə Esik tapıntısını da bu dövrə məxsusluğu iddia edilir. Alimlər tərəfindən qəbul olunmuş digər bir ortaq nəticə skeletin saqa türklərinə məxsusluğudur. Onların fikrincə, saqalar bu əraziyə Çinin təzyiqi nəticəsində Altay dağlarını keçərək gəliblər. Altun tiginin hun türklərinə aid olması barədə də fərziyyələr mövcuddur. Professor Firudin Ağasıoğlu Cəlilov “Saqa qamər boyları” kitabında tigini Altın geyimli saqa kimi qeyd edir. Hər halda yazıdan da anlaşıldığı kimi, altun tigin türk boylarından birinə məxsusdur. 1993-cü ildə Qazaxıstanın şimal şərqində Altay dağlarında ikinci altın geyimli cəsəd tapılır. Üçüncü altun tigin məzarı isə yenə də Qazaxıstanda Atıray ərazisində aşkara çıxarılır. Esiklə yanaşı Türküstanın Talgar, Böyük və Kiçik Almatı, Kaskelen, Kurtı, İli, Karakemer, Çilik, Çarın, Kegen, Karkara, Karatal, Ağsu, Lepsı ərazilərində zəngin məzarlara rast gəlinir. Hazırda Esikdən tapılmış altun tiginin geyimi və digər tapıntılar Almatı muzeyində qorunur. Paytaxtın Cumhuriyyət meydanında isə bağımsızlıq abidəsi olaraq Altun tiginin heykəli ucalmaqdadır. IV yarpaq: Asiyanın ədalət simvolu Qam Ata "Qumata adlı bir mağ vardı. Payşiyauvada baş qaldırdı. Arakaatri adlı dağdan qalxdılar, ...ayının on dördüncü günü. O belə yalan danışırdı: "Mən Barziyayam, Kambisin qardaşı. Sonra bütün xalq: Parsa və Madaylılar, başqa torpaqlar da Kambisdən üz döndərib ona sarı döndülər. Hamapada ayının doqquzunda onlar hakimiyyəti ələ keçirdi. Sonra Kambis özünü öldürdü". (Bağıstan yazılarından) Bağıstan mixi yazılarında və Herodotun “Tarix”ində qeyd olunan Qam Ata olayı İran-Turan ziddiyyətinin ən maraqlı mərhələlərindəndir. Bu gün mixi yazılar oxunsa da, Herodotun “Tarixi” müxtəlif dillərə tərcümə olunsa da, bu ilk mənbələr də Qam Ata üsyanını yetərincə işıqlandıra bilmir. Qaya yazılarının fars mətnində qamın adının bilərəkdən səhv yazılması və onun qayaüstü təsvirinin Daranın ayaqları altında verilməsi hadisənin nə qədər əhəmiyyətli olmasını əks etdirir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan ərazisində ən qədim etnoslardan əsası mağ və ya muğ adlanan tayfalardır ki, hazırda ölkə ərazisində bir sıra toponimlər onların adını daşıyır. Herodot mağları Madayın altı əsas tayfasından biri, digər yunan bilginləri isə fəlsəfənin yaradıcıları hesab edirlər. Mağ və ya qam adlanan şəxslər Madayda dini ayinləri yerinə yetirir, inancın qorunub saxlanılmasına səy göstərirlər. Bu baxımdan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|