E. M. Hacizadə

 
 
Əlavə 3 
 
AYRI-AYRI DÖ
MBAŞINA VƏ 
MÜVAFİQ ƏRAZİ VAHİDİNƏ DÜŞƏN 
NEFT HASİLATI 
/1901-1930-cu illər/ 
VLƏTLƏRDƏ ADA
Ərazi vahidinə düşən 
Adambaşına düşən neft hasilat 
neft hasilatı 
(ton) 
(min ton/min km
2 
) 
ÖLKƏLƏR 
1901 
1920 
1930 
1901 
1920 
1930 
Azə
1,35  4,120 94,25 33,33 118,39 
rbaycan 
3,944 
ABŞ 
0,121 0,539  0,975  3,14 
6,09  12,78 
Meksika 
0 
3,515 
0,423 
0,33 
13,08 
2,69 
Venesuella 
0 
0,125 
6,815 
- 
0,08 
20,18 
Kolumbiya 
0,498 
- - - - - 
Peru 
0,045 0,245  0,459  0,19 
0,06  1,25 
İndoneziya 
0,017 
0,076 
0,116 
0,17 
1,89 
3,41 
İran 
0 
0,510 
0,813 
- 
1,33 
3,64 
Polşa 
0,103 0,061  0,039  4,47 
2,24  1,92 
Ru
  0,06 
4,62  23,11 
mıniya 
0,085 0,158  0,585
Kanada 
0,038 
0,003 
0,019 
- 
- 
0,02 
Argentina 
0 
0,024 
0,087 
- 
0,008 
0,43 
E
 -  - 0,70 
kvador 
0 0 0,129
Misir 
0,3 0  0  0,026  -  0,25 
Yaponiya 
0,004 
0,005 
0,005 
0,01 
0,02 
0,81 
 
185

---

 
 
Əlavə 4 
 
QLOBAL NEFT SİVİLİZASİYASININ ƏN MÜHÜM TARİXİ MƏQAMLAR 
 
Bizim eradan əvvəl IV-II miilliklər: 
Fə
ntü və istehlak; 
 
Bizim eradan əvvəl III miillik: 
Asfaltdan Mesopotamiya və Misirdə inşaat materialı kimi istifadə; 
 
Bizim eradan əvvəl V-I
atların antik
odotun, 
Plu
ə və Bibliya yazı
a əks sədası; 
 
Bizim eradan əvvəl 
:
  Makidoniyalı  İs
rin  Şə
şündə
 Azə
n 
əraz
 yanan
n ona t
 olunm
 
Bizim
vvəl IV-II 
ər:
 Çi
ı
lakı; 
 
Bizi
əvvəl III- əsrlər:
 döyüş
«yunan a
i» adlanan neftli mə
n 
istif
 
Bizim eradan  vvəl II
əşp
rin təb
ar qazla
erin tək
 özbaşın
ış 
area
canda 
oğrafi kontekstli toponium yaranı
 
X-XII 
 Ərəb və f
imləri 
 Həsən
di, İbn 
əveyh, Ə
ulaf əsə
də 
Azər
zisində
üsullı 
an
nsiv mö
uğu qey
 
 
XIII 
an səyy
Mark
a, İosa
rbaronun ərq səyahə rində Ab
da 
neftç
 mövcudl
 bir da
iqi və x
ması; 
 
XIII-
ər:
  Azərbaycanda  neft quyularının qazılması 
tismarının peşə  səvi
nə 
yüks
ən geniş
aterial ə fiskal m
ə; 
 
1594-cü il:
 Balaxanılı usta Allahyar Məhəmmədnur oğlunun inşa etdiyi quyunun 64 metrlik 
dəyrinliyə malikliyi faktı; 
 
1629-cu il:
 misyoner Delya Roşdalonun Azərbaycanda təbii neft fontanı haqqında qeydləri; 
 
1719-cu il:
 Rus çarı I Pyotrun Bakı və Şirvan neft mədənlərinin ələ keçirilməsinin məqsədlərinin 
Şərq yürüşü planlarına daxil etməsi; 
 
1723-cü il:
  Bakı  mədənlərinin Rusiyanın  ələ keçirməsi ilə dünyada ilk neft uğrunda dövləti 
mübarizə; 
 
1729-cu il:
 Bakı neftinin geniş çeşiddə Peterburq apteklərində satışı; 
 
1729-cu il:
 Abşeronda neft quyularının xəritəsinin tərtib olunması; 
 
1733-cü il:
 Peterburq EA-nın akademiki S.Q.Qemelin qeydlərində Bakıda 52 neft quyusunun 
mövcudluq təəssüratları;  
 
1804-cü il:
 Xəzərin Bibi-Heybət sahilində neft quyusunun inşaa edilməsi; 
 
1806-cı il:
 Bakıda neftçıxarmanın intensivləşməsi və onun hasilatının uçot-hesabat göstəricisinə 
çevrilməsi; 
 
XRONOLOGİYASI 
rat çayı ətrafında görü
II əsrlər:
 neft haqqında ilk xatir
 yunan tarixçiləri Her
traxın əsərlərind
larınd
IV əsr
gəndə
rq yürü
  qədim
rbayca
isində neftlə
 çırağı
əqdim
ası; 
 eradan ə
əsrl
ndə təbii qaz n isteh
m eradan 
II 
  Hərbi
lərdə 
təş
hsulda
adə; 
ə
lı - Azərbay
I əsr:
 At
ərəstlə
ii yan
rın y
indən
a çıx
ərazi-c
şı; 
əsrlər:
ars al
Əbdül
 Məsu
Misq
bu D
rlərin
baycan əra
 quyu 
neftçıxarm ın inte
vcudl
dləri;
əsr:
  İtaly
ahları 
o Pol
fat Ba
 Ş
tlə
şeron
ıxarmanın
uğu
ha təsd
atırlan
X
l
VI  əsr
və is
i
yyəsi
əlişi, neftd
 tikinti m
ı v
exaniz kim  istifad
 
186

---

 
 
1826-cı il:
 ABŞ-da düz axtarışı görə qazılan quyudan neft tapıntısı; 
1831-c
 
848-ci il:
 Bakıda dünyada ilk neft quyusunun mexaniki üsulla qazılışı; 
linal strukturlardan 
örünməsi; 
 aşkarlaması ilə ilk dünyəvi neft həyəcanının başlanğıcı; 
ıda 1879-cu ildə dünya neft tarixinə ilk şaquli inteqrasiyalı  şirkət 
ını tərənnüm edən ilk ÜmumRusiya sərgisinin açılışı; 
veyş kanalını keçərək 
usiyanın maliyyə naziri İ.Vitte rəhbərliyi zamanında imperiya bubcəsinin mədaxil 
issəsinə neft gəlirlərini daxil etmişdir. 
 
i il:
 ABŞ-da Kanaua manufakturasında təbii qazdan ilk istifadə hadisəsi; 
1
 
1848-ci il:
 Kanada Geoloji Xidmətinin direktoru Ser Uilyam Loqanın antik
neftin təbii çıxışına təsadüf etməsi ilə neft-qaz yataqlarının axtarış  və  kəşfiyyatının nəzəri 
sasının qoyulması; 
ə
 
1854-cü il:
 Rumuniyada neft hasilatının intensiv başlanğıcı; 
 
1854-cü il:
 Qalsiyada kerosin sənayesinin təşəkkülü; 
 
854-cü il:
 Şüşə kolbalı məşhur «Vyana lampası»nın g
1
 
857-cı il:
 Rumuniyada iri neft yatağının aşkarlanması; 
1
 
1859-cü il:
 ABŞ-da Qərbi Pensilvaniyada polkovnik Dreykin artezan üsullu qazmada nəhəng neft 
atağının
y
 
1865-ci il:
 ABŞ-da ilk neftnəqletmə kəmərinin inşaası; 
 
1870-ci il:
 Amerikalı Con Rokfellerin dünyada ilk neft kompaniyası «Standart Oil»u yaradılması 
 
1871-ci il:
 ABŞ-da Pensilvaniyada ilk neft bircasının açılışı; 
 
1871-ci il:
 Azərbaycanda neft sənaye epoxasının başlanğıcı; 
 
1872-ci il:
 Neftin qiymətlərində ilk titrəyişlər, «Standart Oil» kompaniyasının neft industriyasının 
strateci seqmentləri emal və nəqliyyatın əlinə keçirməsi; 
 
1873-cü il:
 Norveçli iş adamları Nobellərin Bakıda neft işinin təşkilinə başlamaları; 
 
1879-cı il:
 Nobellərin Bak
«Nobel qardaşları» kompaniyasının təsisi;  
 
1886-cı il:
 Rusiyada ilk dövrü neft nəşriyyatının /«Trudı Bakinskoqo Otdeleniə İmperatorskoqo 
Russkoqo Texniçeskoqo Obhestva» / təşəkkülü; 
 
1887-ci il:
 Meksikada neft hasilatının başlanğıcı; 
 
1888-ci il:
 Sankt-Peterburqda neft istehsal
 
1890-cı il:
 «Royal Datç» kompaniyasının təsis edilməsi; 
 
1890-cı il:
 Bakı tərsanələrində ilk neft tankerinin inşaası; 
 
1892-ci il: «Şell» neft kompaniyasının təsis edilməsi ilə kerosin bazarının oliqopolizasiyasının 
başlanması; 
 
1892-ci il:
 «Mureks» kompaniyasına mənsub tankerin Bakı benzini ilə Su
Sinqapur və Bankonq limanlarına göndərişi; 
 
1892-cı il:
 R
h
 
187

---