E. M. Hacizadə

 
 
NƏTİCƏLƏR 
 
Bəşəri sivilizasiyanın iqtisadi strukturunun təkamülünün araşdırılması ön plana çəkilmiş 
də iqtisadiyyatın sosiallaşması istiqamətində idarəetmə  və  tənzim 
vermənin üstün obrazı, dövlətin, korporasiyaların, ayrı-ayrı subyektlərin rolu dəyərləndirərək 
texnoloji və kadr menecmentinin əhəmiyyət yükü yeni və klassik səpkidə araşdırılmışdır. 
Əsaslandırılmışdır ki, gəlirlərin optimal bölgüsü, adekvat sosial infrastruktur, əlverişli pension 
təminat, yüksələn servis ümumi sintezdə, bəşəri həyat sferasının dolğun səmərəli idarə 
olunmasında sosial siyasətin imperativlərini təcəssüm etdirir. 
Beynəlxalq inteqrasiyanın dərinləşməsi, qlobal axın, regionlaşma meyli və qlokolizasiya 
gerçəklikləri rifahı yüksəliş istiqamətlində bir sıra mühüm cəhətlərin nəzərə alınmasını 
şərtləndirir. Sosiallaşan iqtisadiyyat harmoniyasını coğrafi sosial-iqtisadi modelləşmə, modern 
informasiya texnologiyaları, yeni innovasiya nailiyyətləri müstəvisində qurur. Bu baxımdan 
tədqiqat araşdırması  hər hansı bir arealda iqtisadiyyatın sosial istiqamətinin dinamikliyinin 
təyinatı verilən mühüm bəşəri nailiyyətlər sferasından kənarda mümkünsüzlüyünü əsaslandırır. 
Əlverişli işgüzar mühit formalaşdırmadan, real biznes strategiyası qurmadan, azad və 
səmərəli təşkilati iqtisadi zonalar yaratmadan iqtisadiyyatın sosiallaşması gerçək görünmür. 
Sosiumun inkişaf tendensiyası, biznesin struktur dəyişikliylərini şərtlilik verə də, bununla paralel 
qeyri-kommersial yaranışların da tərəqqisini diqtə edir. 
Sosiallaşan iqtisadiyyat sofitizasiyanın inkişaf perspektivləri, açıq icma və  vətəndaş 
cəmiyyəti quruculuğu, konstitusiya iqtisadiyyatını, rasional seçim konsepsiyasını önə  çəkir. 
Futuroloji məntiq göstərir ki, noosferaya keçiddə iqtisadiyyatın sosiallaşması ilə yanaşı sosial 
ekologiyanın da inkişafı labüddür. Bununla belə yeni perspektivlərin təyinatında da yalnız 
retrospektiv elmi təməlçilik deyil, həm də  təkmil sosial-iqtisadi proqnoztik şəbəkə 
yaradılmalıdır. 
İqtisadiyyatın sosiallaşmasının alternativləri sırasında tədqiqat araşdırmasının  əsas hədəfi 
monoqrafik tədqiqatda iqtisadiyyatın sosiallaşmasının empirik-nəzəri aspektləri və yeni inkişaf 
oriyentirləri mümkün elmi təhlil obyektinə çevrilmişdir. Burada əsas aksent insanın təsərrüfat 
mədəniyyətinin sosiallaşmasını 
şərtləndirən amil və meyllərin təsir çevrəsinə 
istiqamətləndirilmişdir. 
Sistemli və tredli yanaşmada, elmi deduktiv 
metodla aparılan 
tədqiqat işində  nəticəvi 
olaraq iqtisadiyyatın sosiallaşması konsepsiyasına yeni təzahürdə təyinat verilmişdir.
 
Bu təyinatı 
elmi  əsaslandırmaq üçün iqtisadi fikir tarixi konsepsiyalarının sosial strukturluğu, cəmiyyət 
quruculuğunun tarixi-fəlsəfi reallıqları təhlil olunaraq dəyərləndirilmişdir. 
İlkin təsərrüfatçılıq kompozisiyası, iqtisadiyyatın konfessiallığı, nəzəri-iqtisadi  şəcərənin 
elmi təşəkkülü və sivilizasiyanın inkişaf mərhələlərinin təhlili  əsasında aparılan araşdırmalar 
göstərmişdir ki, bəşər cəmiyyəti mədəni quruluş aldığı çağlardan başlayaraq onu sosial təməl 
daim müşayiət etmişdir. Yaşadığımız indiki sivilizasion mərhələdə isə sosial faktor iqtisadi 
inkişafın bütün şəbəkəsində əsas qaynaq mexanizminə çevrilmişdir. «İqtisadiyyat» bir elm olaraq 
sosial diapazonda sienerji effektivində yeni elm sahələrinin yaranışını - «İqtisadi sosiologiya» və 
«Sosial iqtisadiyyat»ın təşəkkülünü labüd etmişdir. 
Aparılan araşdırmalarla müəyyən olunmuşdur ki, iqtisadiyyatın sosial xarakter alması 
istinasız olaraq insan faktoru üzərində  pərvəriş tapır. Sosiallaşma demokratik irəliləyişlərin 
bazisinə çevrilir. İnsan kapitalı rifahı yüksəlişin təminatında daha qəti məşğulluq  əldə edir, 
yoxsulluğu, əhali marginallaşmasını tamamilə aradan qaldırılağı başlıca iqtisadi səy kimi qarşıya 
qoyur.  İqtisadiyyatın sosialaşması prosesi bütövlükdə planetin mineral-xammal bazasının, 
material və  mənəvi resurslar şəbəkəsinin səmərəli istifadəsi imkanlığından qaynaqlanır. Bu 
sırada enerji problemi daha kəskin və üstün mövqedə dayanır. Tədqiqat araşdırması ilə müəyyən 
olunmuşdur ki, enerji amili bütün yaranışların fövqündə dayanaraq çeşidli müvafiq sivilizasiya 
paradiqmalarını ərsəyə yetirmişdir. Bu baxımdan bəşər sivilizasiyası daş, tunc, dəmir dövrlərinə 
bölündüyü kimi, oduncağın, bio kütlənin, karbohidrogen resursları  və nüvə sintezli enerji 
epoxolarına da təsnifləşdirilir. 
Tədqiqat prosesin
 
169

---

 
 
kimi yeni dövriyyə  və güc toplumu ə
tisadiyyatına ehtiram göstərilir. Belə 
münasibət onunla əsaslandırılır ki, əksər mü sir iqtisadi modellər  əslində  yəhudi-xristian 
məkf
ası müstəvisində  İslam maliyyəsi və sosializasiyası mühüm alternativ 
konse
ldə etmiş  İslam iq
a
urəsinin zəminində formalaşmışdır. Və onların sosial bazası infilyasiyaya məruz 
qalmaqdadır. Buna görə  də  ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə müvafıq modellər yetərli  ədalətli 
gəlirlər bölgüsünü və real sosial paritetliyi dolğun təmin etməkdə imkanlarını tükəndirmişlər. 
Təhlili araşdırmalar bir daha göstərir ki, yeni mükəmməl sosial-iqtisadi model axtarışında - 
«Üçüncü yol» konsepsiy
nsus olaraq möhkəmlənir. 
 
170

---

 
 
ƏLAVƏLƏR 
 
Əlavə 1 
 
İQTİSADİYYAT SAHƏSİNDƏ NOBEL LAUREATLARI 
/1969-2004-cü illər/ 
 
1969 
/müştərək/ 
 
İqtisadi proseslərin təhlili üçün dinamik modellərin yaradılması və tətbiqi 
 
 
 
 
 
 
 
 
                             İsveç iqtisadçısı      Holland iqtisadçısı 
                                 Raqnar                    Yan 
                                
FRİŞ            TİNBERQEN 
                                       /1885-1973/               /1903-1994/ 
 
1970 
 
Statik və dinamik iqtisadi nəzəriyyənin inkişafındakı və iqtisadiyyat elmi sahəsində ümumi təhlil 
səviyyəsinin yüksəlişinə tövhələr verdiyil elmi işlərə görə 
 
 
 
ABŞ iqtisadçısı 
Rol Entoni 
SAMUELSON 
    /1915/ 
 
1971 
 
İqtisadi artımın, sosial və iqtisadi strukturun, eləcə də inkişaf prosesinin yeni və daha dərin 
anlaşılmasına gətirmiş empirik əsaslandırılmış interpretasiyasına görə 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ABŞ iqtisadçısı /Rus əssili/ 
Saymon 
KUZNES 
/1901-1985/
 
 
 
 
1972 
 
171

---