143
Adiabat proses üçün Termodinamikanın I qanunundan aydın olur ki,
müsbət iş görülən halda ( ) və ya
olmalıdır.
Buradan isə
alınır. Deməli, müsbət iş görülən halda cismin (sistemin)
daxili enerjisi artmalıdır. Məsələn, qazı sıxarkən biz (xarici qüvvə) müsbət iş
görmüş oluruq ki, bu halda da qazın daxili enerjisi artır - qaz qızır.
Mənfi iş görülən halda isə ( ), başqa sözlə sistemin xarici qüvvələr
üzərində iş görməsi halında , buradan
, buradan isə
, yəni sistemin daxili enerjisi azalmalıdır.
Məsələn, qaz genişlənərkən, yəni sistem xarici qüvvələr üzərində iş
görərkən soyuyur, onun daxili enerjisi azalır.
İndi də Termodinamikanın I qanunundan çıxan nəticələrlə tanış olaq.
olduğunu bilirik. Həm , həm də üçün də bu ifadəyə oxşar
ifadələr alaq.
İşin ifadəsinin formasını dəyişib,
kimi də yazmaq olar.
Bu halda
olacaq.
Termodinamikanın I qanununun
ifadəsində və
üçün aldığımız düsturları nəzərə alsaq,
olar.
Buradan
isə
alarıq.
Deməli, bu üç kəmiyyət, əmsallarla fərqlənən eyni ifadə ilə təyin
olunurlar
:
,
,
.
, və
üçün
analoji
olaraq başqa formada
oxşar ifadələr
yaza bilərik. Bunlar aşağıdakı kimi olacaqdır:
1.
(
olduqda),
(
olduqda);
2.
( olduqda),
( olduqda);
3.
( olduqda),
( olduqda).
144
Xüsusi istilik tutumunun - istilik miqdarının
maddənin növündən
asılılığını göstərən parametr olduğunu bilirik. Termodinamikada aldığımız
düsturlardan aydın olur ki, qazın xüsusi istilik tutumu onun növündən başqa həm
də istilik mübadiləsinin hansı növ prosesdə baş verməsindən asılıdır. Ona görə də
qazların sabit həcmdə (
) və sabit təzyiqdə (
)
xüsusi istilik tutumu kimi
növləri vardır. Bu hallarda qazın qızması uyğun olaraq ya sabit həcmdə, ya da
sabit təzyiqdə baş verir.
və
üçün düsturlar çıxaraq.
1) Bildiyimiz kimi, izoxor proses üçün ( )
olduğundan,
olur. Bu bərabərlikdə
və olduğunu nəzərə
alsaq, sabit həcmdə xüsusi istilik tutumu üçün
alarıq.
2) İzobar proses ( ) üçün
olduğunu bilirik. Bu
bərabərlikdə ,
və
ifadələrini nəzərə
almaqla, sabit təzyiqdə xüsusi istilik tutumu üçün
almış olarıq.
TERMODİNAMİKANIN İKİNCİ QANUNU.
Termodinamikanın
II
qanunu
istilik
proseslərinin
istiqamətini
müəyyənləşdirir. Məlum olduğu kimi, təbiətdə özbaşına baş verən proseslər
dönməz proseslərdir, yəni proseslər yalnız bir istiqamətdə baş verir, özbaşına
tərsinə proseslər mümkün deyil.
Dediklərimizi istilik hadisələrinə tətbiq etsək, deyə bilərik ki, istilik həmişə
isti cisimdən soyuq cismə axır. Özbaşına istiliyin soyuq cisimdən isti cismə
verilməsi mümkün deyil. Buna oxşar olaraq, su həmişə ağırlıq qüvvəsinin təsiri
altında yuxarıdan aşağıya doğru axır, özbaşına əks istiqamətdə axın mümkün
ola bilməz.
Termodinamikanın ikinci qanununa görə sistemin özündə və ya onu
ətrafında heç bir dəyişiklik aparmadan istiliyi soyuq cisimdən isti cismə
ötürmək olmaz.