Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sərbəst elektrik rəqslərinin yarandığı belə bir sistem rəqs konturu adlanır.
- Şəkil 265.
- DƏYİŞƏN ELEKTRİK CƏRƏYANI
229 induksiya cərəyanı yaranır ki, bu da boşalmış kondensatoru əks istiqamətdə yenidən yükləyir. Bu mərhələdə induksiya cərəyanının sıfıra qədər azalması kondensatorun yükünü maksimuma çatdırır. Bu halda da yüklənmiş kondensatorun boşalması sarğacda cərəyan yaratmalıdır. Aydındır ki, yaranmış cərəyanın istiqaməti əvvəlki cərəyanın istiqamətinin əksinə olmalıdır. Bundan sonra proses yenidən təkrar olunur. Naqillər sisteminin müqavimətinin olması hesabına hər dəfə yükün və cərəyan şiddətinin maksimum qiymətləri kiçilir və sistemdə yaranan rəqs sönən olur. Sərbəst elektrik rəqslərinin yarandığı belə bir sistem rəqs konturu adlanır. Ən sadə rəqs konturu kondensator və onun köynəklərinə qoşulmuş sarğacdan ibarətdir. Rəqs konturunda kondensatorun yükünün, sarğacdakı cərəyan şiddətinin və kondensatorun köynəkləri arasındakı elektrik sahəsinin gərginliyinin dövri və ya təxminən dövri dəyişməsi elektrik rəqsləri adlanır. Göründüyü kimi, elektrik rəqsləri almaq mexaniki rəqsləri almaq qədər sadədir. İndi də elektrik rəqsləri üçün tənlik çıxaraq. Kondensatoru yükləməklə, biz ona qədər enerji vermiş oluruq (mexaniki rəqslərdə kürəni tarazlıq vəziyyətindən uzaqlaşdıran zaman ona qədər potensial enerji verdiyimiz kimi). Dövrəni qapayan zaman kondensatorun boşalması sarğacda cərəyan yaradır, yəni bu zaman kondensatorun elektrik sahəsinin enerjisi sarğacın maqnit sahəsinin enerjisinə çevrilir (mexaniki rəqslərdə enerjisinin hərəkətə başlayan kürənin kinetik enerjisinə çevrildiyi kimi). Enerji itkisini nəzərə almasaq, tam enerji sabit qalacaq. Onda tam enerjinin + ifadəsinin hər tərəfindən törəmə almaqla, elektrik rəqslərinə uyğun hərəkət tənliyini alarıq: , buradan , buradan isə və olduğunu nəzərə almaqla, alarıq. 230 Göründüyü kimi, eyni ilə mexaniki rəqslərin hərəkət tənliyinə oxşar tənlik aldıq. Bu halda da qəbul etsək, elektrik rəqsləri üçün şəklində ifadə alarıq. Burada – elektrik rəqslərinin dairəvi tezliyi olacaq. Elektrik rəqslərinin xətti tezliyi və periodu üçün isə uyğun olaraq və (Tomson düsturu) kimi ifadələr alarıq. tənliyini həll etməklə asılılığını, yəni kondensatorun yükünün zamandan asılı olaraq dəyişmə qanununu tapmış olarıq. Bu asılılıq, mexaniki rəqslərə oxşar olaraq, şəklində olacaq. Cərəyan şiddətinin yükdən bir tərtib törəməyə bərabər olduğunu nəzərə almaqla, sarğacda əmələ gələn cərəyan şiddətinin dəyişmə qanununu da tapa bilərik: . Burada - cərəyan şiddətinin amplitud qiymətidir. ifadəsindən aydın olur ki, şəkil 265 -də təsvir olunduğu kimi, cərəyan şiddətinin rəqsləri elektrik yükünün rəqslərini fazaca qədər qabaqlayır. Şəkil 265. Kondensatorun yükünün periodik qanunla dəyişməsi onun lövhələri arasındakı elektrik sahəsinin gərginliyinin də periodik qanunla dəyişməsinə səbəb olur. Bu zaman lövhələrin yükü maksimum olan halda, gərginlik də maksimum olur, yəni gərginliyin dəyişmə qanunu yükün dəyişmə qanunu ilə eyni olur: . 231 DƏYİŞƏN ELEKTRİK CƏRƏYANI. Naqillərin müqavimətinin olması hesabına rəqs konturunda yaranan elektrik rəqsləri sönən olur. Praktikada isə əsasən sönməyən elektrik rəqslərindən istifadə olunur. Aydındır ki, sönməyən rəqslər yaratmaq üçün konturda hər periodda enerji itkisini bərpa etmək lazımdır. Bunun üçün konturda rəqs edən elektronlara dövri dəyişən qüvvə ilə (elektrik hərəkət qüvvəsi ilə) təsir etmək lazımdır. Dövri dəyişən EHQ-ni isə qapalı konturu maqnit sahəsində fırlatmaqla əldə etmək olar. Bildiyimiz kimi, konturun maqnit sahəsində fırlanması zamanı ondan keçən maqnit seli qanunu ilə dəyişəcək. Elektromaqnit induksiyası qanuna görə selin bu cür dəyişməsi konturda periodik dəyişən e.h.q. -ni yaradacaq ki, bu da, öz növbəsində, qapalı konturda hormonik qanunla dəyişən elektrik rəqslərinin yaranmasına səbəb olacaq. Elektromaqnit induksiya qanununa əsasən olduğunu bilirik. Deməli, bu zaman yaranan e.h.q. – ni tapmaq üçün seldən bir tərtib törəmə almaq lazımdır. Belə olan halda və yaxud da alınar. Burada - elektrik hərəkət qüvvəsinin amplitud qiymətidir. Bu formada hormonik qanunla dəyişən elektrik hərəkət qüvvəsi isə dövrədə hormonik qanunla dəyişən cərəyan yaradacaq. Belə ki, qapalı dövrə üçün Om qanununa əsasən ( olan hal üçün) olacaq. Cərəyan şiddəti üçün aldığımız ifadəsindən aydın olur ki, maqnit sahəsində bucaq sürəti ilə fırlanan konturda sinus qanunu ilə dəyişən cərəyan yaranacaq. Ona görə də konturda yaranan məcburi elektrik rəqsləri, həm də dəyişən cərəyan adlanır. Aktiv müqavimət. Sabit cərəyan dövrəsindən fərqli olaraq, dəyişən cərəyan dövrəsində başqa xarakterli müqavimətlər olduğundan, indiyədək bizə məlum olan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|