Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 262.
- Xarici periodik qüvvənin tezliyi sistemin
227 təcil və koordinat eyni zamanda maksimuma çatır, eyni zamanda da sıfır olur (koordinatla müqayisədə təcil rəqslərinin amplitud qiyməti böyük olur). Rəqs yaratmaq üçün kürəni kənar vəziyyətə gətirməklə, biz ona müəyyən qədər potensial enerji vermiş oluruq. Rəqs başlayan zaman bu enerji kinetik enerjiyə çevrilir (kürə sürət toplayır). Belə çıxır ki, rəqs zamanı kinetik və potensial enerjilər də hormonik qanunla dəyişir. Rəqsi hərəkətdə zamana görə dəyişməyən kəmiyyətlər isə rəqsin periodu, tezliyi, amplitudu (məcburi rəqslər üçün) və enerji itkisi nəzərə alınmasa, verilmiş rəqs üçün tam enerjidir. Qeyd edim ki, rəqsin amplitudu artdıqca, tam enerji də artır, çünki amplitudun artması rəqs edən cismin səthdən hündürlüyünün artması, bu isə potensial enerjinin (nəticədə tam enerjinin) artması deməkdir. Rəqsin periodu və tezliyi isə amplituddan asılı olmur. Düzdür, bu zaman amplitudun artması ilə rəqs edən cismin cızdığı qövsün uzunluğu (getdiyi yol) artır, lakin amplitudun artması ilə cismin hərəkət sürəti də artır və nəticədə bir tam rəqsə sərf olunan zaman (period) dəyişmir. Rəqs edən cisim bir period ərzində 4 amplitud qədər (4 və ya 4 A) qədər yol qət edir. Onda belə hərəkətdə ixtiyari t müddətində qədər yol gediləcək. Rezonans. Enerji itkisi olduğundan, sərbəst rəqslərin amplitudu zaman keçdikcə kiçilir və rəqs sönən olur (şəkil 262). X Sönməyən rəqs almaq üçün sistemə periodik dəyişən qüvvə ilə təsir etmək lazımdır. Bu t zaman yaranan rəqslər məcburi rəqslər olur. Məcburi rəqs sistemində bəzən Şəkil 262. rezonans adlanan hadisə baş verir. Fərz edək ki, məxsusi rəqs tezliyi olan sistemə tezliyi olan xarici periodik qüvvə təsir edir. Əgər xarici periodik qüvvənin tezliyi sistemin məxsusi rəqs tezliyindən kiçikdirsə, onda xarici qüvvə periodun müəyyən hissələrində yerdəyişmənin əksinə yönələrək, mənfi iş görəcək, yəni rəqs edən cismi tormozlayacaq. Bu hadisə olduqda da baş verir. 228 olduqda isə xarici qüvvə periodun bütün hissələrində yerdəyişmə ilə üst - üstə düşərək, rəqs edən cismi sürətləndirəcək. Nəticədə rəqsin amplitudu kəskin artacaq (şəkil 263) . Bu hadisə rezonans hadisəsi adlanır. Xarici periodik qüvvənin tezliyi sistemin məxsusi rəqs tezliyinə bərabər olan halda, sistemdə baş verən rəqslərin amplitudunun kəskin artması Şəkil 263. rezonans adlanır. Sistemdə sürtünmə kiçik olduqda, rezonans əyrisi daha dik olur. Şəkilə uyğun sürtünmə əmsalları arasında μ 1 < μ 2 < μ 3 kimi münasibət vardır. ELEKTRİK RƏQSLƏRİ. Yüklənmiş kondensatorun köynəklərini sarğaca birləşdirsək (şəkil 264), kondensatorun boşalması nəticəsində sarğacda cərəyan yaranacaq. Aydındır ki, sarğacdan keçən cərəyan onun ətrafında maqnit sahəsi yaradacaq və sarğacın içliyi maqnitlənərək, onun maqnit sahəsini daha da gücləndirəcək. Bu zaman içliyin maqnit qütblərini təyin etməyə çalışsaq, çox maraqlı hadisə ilə üzləşərik. Qısa bi müddət ərzində qütblərin bir neçə dəfə dəyişdiyinin şahidi olarıq. Belə çıxır ki, kondensatorun boşalması Şəkil 264. nəticəsində sarğacdan keçən cərəyan bir neçə dəfə istiqamətini dəyişir. Bu isə həmin müddətdə kondensatorun bir neçə dəfə dolub - boşalması deməkdir. Deməli, belə bir sistemdə elektronların gah bu, gah da digər istiqamətdə bir neçə dəfə təkrarlanan hərəkəti, yəni elektrik rəqsləri yaranır. Elektrik rəqslərinin yaranması aşağıdakı kimi izah olunur. Yüklü kondensatorun boşalması nəticəsində sarğacda getdikcə artan dəyişən cərəyan yaranır. Cərəyan maksimuma çatan anda kondensatorun yükü sıfra bərabər olduğu üçün (elektrik sahəsi yox olduğu üçün) yaranmış cərəyan, əslində, ani olaraq sıfır olmalıdır, lakin elektromaqnit induksiya hadisəsi nəticəsində sarğacda yaranmış cərəyanın birdən-birə sıfıra qədər azalmasına maneçilik törədən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|