Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

 
 
14
3- Hazırlayanlar: Arıkoğlu, Ekrem; Borbaanay, Buyan Tuva Destanları Mögaa 
Şagaan Toolay, Tana-Herel, Ton-Aralçın Haan, Kangıvay-Mergen, Bayan-Toolay, 
Aldın Çaagay Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara 2009 
 
(Bu kaynaktan alınan Mögaa Şagaan Toolay destanının metni aynı zamanda bir uzun 
şarkı örneği olarak tezin 2. ekidir.)  
 
Bu kaynak bir sözlü edebiyat ve müzikle aktarım biçimi olan destan ve yerel adıyla 
uzun şarkı geleneği derlemesidir ancak derlenen destanlar sözlü örneklerden değil yine 
yazılı örneklerden derlendiği için “sonradan yazılı hale getirilmiş destanların derlemesi” 
olarak ele alınabilir. Derlemede baskın edebiyat ekollerinden dolayı bu destanların oral 
kültür geleneğinin bir parçası olduğu yazılmamıştır. Derlemede destanların 
Moğolca’dan Türkçe’ye tamamen çevrilmiş olmaları, tez yazarının uzun şarkı geleneği, 
hikaye anlatıcılıkta destanların yeri gibi tezde konu edilen, içinde khömmei 
kullanılabilen türlerle ilgili metin çalışması yapmasına olanak sağlamıştır. Ancak 
destanları bir yazılı ve standardize edilmiş metin örneği olarak sunduğu için 
antropolojik bir referans olarak alıntı yapılmamış bu konuda Oral Tradition (Sözlü 
Gelenek) adlı kitapta bulunan Chao Gejin’in The Oirat Epic Cycle Of Jangar isimli 
hikaye söyleme tekniklerini detaylı biçimde içeren makalesinden yararlanılmıştır. 
 
4- Cosi, Pierrot; Tisato, Griziano “On The Magic Of Overtone Singing” İtalya Ulusal 
Bilgi Teknolojisi Bilimleri Enstitüsü- Diyaletojolik Fonetik Bölümü Milano 2004 
 
Bu makale İtalya’da bulunan bilim adamlarınca konu hakkında daha önce çıkan 
çalışmaların bir derlemesini iyi sınıflamış bir biçimde sunmaktadır ve Ozanlık 
pratiğinde kullanılan Khömmei vokal geleneğindeki tekniklerin fiziksel ve klinik 
analizlerini ayrıntılı bir biçimde içermektedir. Bu tezde teknik bakımdan bilindik olan 
khömmei alt türlerinin ses fiziği ve müzikal özelliklerinin sınıflandırılmasında 
kullanılmıştır. Bu makalenin referans aldığı çalışmalar tıbbi klinik aletler ve ses fiziği 
matematiği ile detaylı bir biçimde temellendirilmiştir. Ancak tez bir sosyal bilim 

---

 
 
15
çalışması olduğu için fizik hesaplamalarının, tez yazımında detaylandırılmamış, 
ulaştıkları sonuçlar bakımından önemli olduğu düşünülmüştür.  
 
5- Juha Janhunen (ed.) The Mongolic languages and linguistics. 
 (Routledge language family series; 5) 2000 Kopenhag 
 
Moğol dili üzerine yayımlanmış en kapsamlı kaynaklardan biridir. Tezin giriş 
bölümünde yer alan Moğol Kimliği bölümünde kullunılmıştır. 
 
6- Saraç, Ender Ayurveda Doğan Kitap 2009 İstanbul 
 
Bu kaynak Sanskritçede ayurveda olarak bilinen ve hayat bilgisi olarak 
çevirebileceğimiz binlerce yıllık yazıtlara ve ayurveda ustalarıyla çalışmaya 
dayanmıştır. Bu kitapta insanın içinde üç ayrı ruh bulunduğu fikri vardır. Budizm ve 
hinduizmin bazı öğretilerindeki bu benzerlik Moğol animizminde insanın vücudunda üç 
ayrı ruh bulunduğu fikriyle benzeşmektedir. Ayurveda’da dosha denen ve birbirinden 
ayrı kaderi olan bu ruhların dengede olması sağlıklı ve mutlu yaşamak için şarttır. 
Ancak bunun için sadece bireysel çabalar değil toplumun da doğayla barışık, bir 
bütünün parçası olduğu fikrini benimsemiş, kendini övme, kendini aşağılama, 
böbürlenme gibi ruhların doğayla dengesini bozucu tutumlardan ve yanlış beslenme gibi  
alışkanlıklardan uzak duran sağlıklı bir topluluk enerjisi yayması gerekmektedir. 
 
Çalışma, Ayurveda tıbbı konusunda Hindistan ve Avrupa’da eğitim Ender Saraç 
tarafından yazılmıştır ve Veda adı verilen Sanskritçe metinlerdeki bilgilerin güncel 
uygulama pratiklerine temel olan düşünme biçimini ve evrene bütüncül bakışı 
içermektedir. Moğol animizminde ve bu veda metinlerinde insanın içinde evrenle 
bağlantılı üç ayrı ruh (kendiliğindenlik, nefis) bulunduğu ve hayatın sürekliliği için 
bunların dengede durması gerektiği fikri büyük bir benzerlik göstermektedir.  
 
Tezin hipotez kısmında yararlanılmıştır. 

---

 
 
16
7- Gejin, Chao “The Oirat Epic Cyle Of Jangar” Oral Traditions 2001  
 
Bu kitap sözel gelenekler üzerine yapılmış bir derlemedir. Ancak tezde yararlanılan 
kaynak kitaptaki tek bir makaledir. (The Oirat Of Jangar) Bu makalenin en büyük 
özelliği bu tez içinde kullanılan en nesnel etnografik halk bilim araştırması olmasıdır. 
Tezin içinde khömmei performansı olup olmadığı belirtilmeksizin zaman içinde ozanlık 
ve hikaye anlatıcılık geleneğinin literatür araştırmasının büyük bölümü bu kaynaktan 
alıntılanmıştır. Çünkü çalışma saha araştırması, gözlem ve söyleyişe dayalıdır. Ancak 
söyleşi bu üç yöntem arasında en çok kullanılan metottur.   
 
8- Hartog, Leo de
 Ghengis Kahn: Conqueror Of The World
 Taurispurke Paperbacks 
New York 2004 
 
Hollanda’lı bir Moğolog ve dilbilimci olan Leo de Hartog bu eserinde edebi anlatımlardan uzak 
olarak Moğol tarihini belgelere dayanarak yetkin bir biçimde anlatmıştır. 
 
9- Marsh, Peter, Taylor K, The Horse-head Fiddle and the Cosmopolistan Of 
Mongolia (Current Research in Ethnomusicology) 2009 Indianapolis 
Morin Huur (At Başlı Çalgı) bölümünde yararlanılmıştır. 
10- Blacking, John.Music, Culture and Experience:Selected Papers of John 
Blacking (Chicago Studies in Ethnomusicology) Chigoago Universty pres. 1995 
Chicago 
11- Galgut, Peter Humming Way To Your Happiness: An Introduction to Tuva and 
Overtone Singing From Around The World. O Books U.S.A. 2005 
Khommei pratiğinde yararlanılmıştır. 
 
12- Rough Guide To World Music Of Central Asia Anthology U.S.A 1998 
 

---