Əl-maiDƏ (SÜFRƏ)

(8.43) “O zaman Allah röyanda sənə onları (düşmənləri) az göstərirdi. Əgər onları sənə çox göstərsəydi, mütləq qorxar və döyüş barəsində bir-birinizlə çənə-boğaz olardınız. Lakin Allah sizi (düşmənin təhlükəsindən) salamat qurtardı. O, həqiqətən, ürəklərdə olanları biləndir!”
Allah Öz Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yuxuda müşrikləri azsaylı göstərdi və bundan sonra Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) öz səhabələrini sevindirərək, ürəklərini sabitləşdirdi və onlara sakitlik və inam gətirdi. Əgər Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) onları çoxsaylı görsəydi və bu barədə səhabələrinə xəbər versəydi, onlardan bəziləri döyüşə girmək istəyər, digərləri isə geri dönmək qərarına gələrdilər. İxtilaf ona gətirib çıxarardı ki, müsəlmanlar ruhdan düşər və zəifləyərdilər. Lakin Fövqəluca Allah onlara lütfkarlığını göstərdi və onları belə höcətləşmələrdən qorudu. Ruhən möhkəm olanlar və qəm-qüssəyə qapılmağa hazır olanlar, həqiqəti danışanlar və yalan söyləyənlər də Allaha məlumdur. Allaha möminlərin qəlbində gizli qalan keyfiyyətləri də məlum idi və bunun sayəsində onlar Allahın Öz mərhəmətinə və qayğısına layiq görülmüşdülər.
ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ

(8.44) “(Düşmənlə) üz-üzə gəldiyiniz zaman Allah olacaq işi yerinə yetirmək məqsədilə onları sizin gözünüzdə (sayca) az göstərir, sizi də onların gözündə azaldırdı. Bütün işlər axırda Allaha qayıdacaqdır. (Zəfər də, məğlubiyyət də sayın çoxluğu ilə deyil, Allahın iradəsi ilədir)”.
Allah Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) yuxusunu səhih yuxulardan⁸⁵ etdi və möminlərə elə gəldi ki, onla­rın düşmənləri doğrudan da azsaylıdır. Müşriklər də gördülər ki, müsəlmanlar azdır və buna görə iki qoşunun hər biri düşmənini zəif hesab edərək döyüşə başlamağa hazır idi. Bu ona görə lazım idi ki, Allahın qədəri ilə müəyyən edilmiş hadisə gerçək­ləşsin.

Allah möminlərin qələbə çalmasını, müşriklərin isə məğlu­biy­yətə uğramasını və öz azğın başçılarını və ağsaqqallarını itirmə­lərini istəyirdi. Nəticədə müşriklərin başçılarından bir nəfər belə sağ qalmadı və diri qalan qureyşliləri İslama dəvət etmək çox asanlaşdı. Bədr yaxınlığındakı döyüş Allahın müşriklərə lütfkarlığı oldu. Onlar sağ qalıb, sonradan İslamı qəbul etdilər.

Məxluqların bütün əməlləri mütləq Allaha qayıdır və sonra O, pis insanları möminlərdən ayırır və ədalətli hökm çıxarır. Allah heç kimə zalımlıq etmir və heç kimi incitmir.
ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ
(8.45) “Ey iman gətirənlər! Bir dəstə (kafir dəstəsi) ilə üz-üzə gəldikdə möhkəm olun və Allahı çox yada salın ki, nicat tapasınız!”
Ey möminlər! Siz kafirlərin sizinlə döyüşməyə hazırlaşan qoşunu ilə toqquşarkən, layiqincə səbir və mətanət göstərməklə vuruşun. Bu əzəmətli ayini yerinə yetirərkən dözümlü olun, çünki onun yüksək zirvəsi böyüklük və qələbədir. Bu halda sizə kömək edən Allahı çoxlu-çoxlu xatırlamanız olacaqdır ki, onun sayəsində siz düşmən üzərində zəfər çala biləcəksiniz. Həqiqətən də səbirli, dözümlü olmaq və Allahı çox zikr etmək – müsəlmanların qalib gəlməsinə kömək edən ən böyük amillərdir.
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ
(8.46) “Allaha və Onun Peyğəmbərinə itaət edin. Bir-biri­nizlə çəkişməyin, yoxsa qorxub zəifləyər və gücdən düşərsiniz. Səbr edin, çünki Allah səbr edən­lərlədir!”
Hər şeydə Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) itaət edin və həmişədə bu prinsipi rəhbər tutun! Aranızda ayrılıq sala biləcək mübahisələrə girişməyin, yoxsa qorxarsınız və əminliyinizdən məhrum olar, gücünüzü itirər və Allaha və Onun Elçisinə (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) itaətkarlıq göstərənlərə vəd edilmiş qələbəyə nail ola bilməzsiniz. Rəbbinizin və Onun Elçisinin (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) hökmlərini səbirlə yerinə yetirin, çünki Allah səbirli qullarına həmişə kömək edir və onlara yardım göstərir. Onun qarşısında müti və itaətkar olun!
ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ
(8.47) “(Ey möminlər!) Yurdlarından təkəbbürlə, özlərini camaata göstərmək üçün çıxanlar və (insanları) Allah yolundan döndərənlər (Məkkə müşrikləri) kimi olmayın. Allah onların nə etdiklərindən xəbərdardır!”
Onlar evlərini təkəbbürlə tərk edərək, hədsiz lovğalıqları üzündən səfərə çıxmış­dılar. Onlar ad-san qazanmağa can atır və özlərini göstərmək istəyirdilər ki, sonradan qalan adamların qarşısında öyünsünlər. Bununla yanaşı onlar daha mühüm bir məqsəd də güdürdülər: onlar Allahın yolu ilə getmək istəyənləri bu yoldan azdırmağa hazırlaşırdılar.

Ey müsəlmanlar! Allah müşriklərin etdiyi hər şeyi bilir. O Özü onların əsil niyyətləri haqqında sizə xəbər vermişdir və sizə onlara bənzəməyi qadağan etmişdir, çünki onlar hökmən ən sərt cəza alacaqlar. Əgər siz səfərə çıxırsınızsa, bunu səmimiyyətlə Fövqəluca Allah xatirinə edin. Onun dininin şan-şöhrətini artır­mağa çalışın, insanları Allahın qəzəbinə səbəb olan və onları cəzalanmaya məhkum edən əməllərdən çəkindirin; ətrafınızda­kıları Rəbbin Cənnətinin Səadət bağlarına aparan düz yoluna cəlb edin.

ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ
(8.48) “O zaman (Bədr günü) Şeytan onlara öz əməllərini gözəl göstərib demişdi: “Bu gün insanlar içərisində sizə qalib gələ biləcək bir kimsə yoxdur. Mən də sizin (pənahınız) dadınıza çatanam!” Lakin iki dəstə üz-üzə gəldiyi zaman dönüb qaçaraq: “Mənim sizinlə heç bir əlaqəm yoxdur. Mən sizin görmədik­lərinizi (möminlərin köməyinə gələn mələkləri) görürəm. Mən Allahdan qorxuram. Allah (Ona asi olanlara) şiddətli əzab verəndir!” – demişdi.
Şeytan müşriklərin qəlbində pis əməlləri bəzəyərək onlara demişdi: “Bu gün insanlardan heç kim sizə üstün gələ bilməz. Siz həm sayca çoxsunuz və həm də döyüşə yaxşı hazırlaşmısınız. Muhəmməd və onun səhabələri sizə müqavimət göstərə bilməzlər. Mən sizin yanınızda olacağam və çalışacağam ki, sizin ehtiyat etdiyiniz adamlardan heç biri sizə qarşı vuruşmasın”.

İblis qureyşlilərin yanına Suraki b. Malik b. Cuşumun simasında gəlmişdi. O, əvvəldən qureyşlilərlə düşmənçilik edən Mudlac qəbiləsindən idi. Onlar qorxurdular ki, Mudlac qəbiləsi də müsəlmanların tərəfində onlara qarşı döyüşə bilər və belə olduqda şeytan onlara dedi: “Mən sizin yanınızda olacağam. Sakit olun və öz qələbənizə inanın”. Müsəlmanlar və kafirlər uzaqdan bir-biri­lərini görən kimi, şeytan Cəbrailin mələkləri necə sıraya düzdü­yünü gördü. O, bərk qorxuya düşdü, geriyə dönərək, aldadılmış qureyşlilərə dedi: “Mənim sizinlə heç bir əlaqəm yoxdur. Mən müqavimət göstərilməsi mümkün olmayan mələkləri görürəm. Mən qorxuram ki, Allah məni bu dünya həyatında tezliklə cəzalan­dırsın, axı O, cəza verməkdə çox sərtdir”.

Ola bilsin ki, şeytan qureyşliləri azdıraraq onlara yaramaz fikirlər təlqin edir ki, heç kim onları məğlub edə bilməyəcək və onların qonşuluğunda müttəfiqləri də vardır və onlar hələ döyüş meydanına gəlib çatmayıblar. Sonra şeytan geriyə dönüb onlardan uzaqlaşdı. Bununla əlaqədar olaraq Fövqəluca Allah buyurmuş­dur: “Münafiqlər şeytana bən­zəyirlər. Şeytan insana: “Kafir ol!”– deyir. İnsan kafir olan kimi: “Mən səndən uzağam. Mən aləmlə­rin Rəbbi olan Allah­dan qorxuram!”– deyir. Onların hər ikisinin aqi­bəti atəş içində əbədi qalmaq­dır. Zalımla­rın cəzası budur⁸⁶. (Həşr, 59/16-17).
ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ
(8.49) “O zaman münafiqlər və ürəklərində mərəz (etiqad zəifliyi və islama qarşı şəkk-şübhə) olanlar: “Bunları (müsəlmanları) öz dinləri aldatdı!” – deyirdilər. Lakin Allaha təvəkkül edən (qalib olar). Çünki Allah, həqiqətən, Yenilməz Qüvvət Sahibidir, Hikmət Sahibidir!”
Münafiqlər və qəlbində şübhə olanlar az qüvvə ilə çoxsaylı düşmənə qarşı döyüşə girən möminlər haqqında dedilər: “Bu insanların öz dini onları çıxa bilməyəcəkləri ağır vəziyyətə saldı”. Onlar möminlərə qarşı öz nifrətamiz münasibətlərini belə bildirməklə onların düşüncəsizliyini qabartmaq istəyirdilər. Lakin Allaha and olsun ki, onların özləri düşüncəsiz və ağılsız adamlardı. Din insana, əzəmətli ordunun belə cəsarət etmədiyi, təhlükəli qərar qəbul etməyə təkan verə bilər, çünki mömin həmişə Allaha təvəkkül edir və bilir ki, insan təkcə Onun sayəsində güc və qüvvə sahibi olur. Mömin bilir ki, əgər bütün məxluqlar birləşib bir insana, heç olmazsa, bir zərrə qədər yaxşılıq etməyə çalışsalar, Allah istəməsə, onu edə bilməzlər və əgər bütün yaradılmışlar birləşib ona pislik etmək istəsələr, Allahın onun üçün müəyyən etdiyi qədər çərçivəsindən başqa pislik edə bilməzlər. Mömin bilir ki, o, haqqa etiqad edir və Allahın qədəri müdriklik və mərhəmət təcəssümüdür. Məhz buna görə o, qəlbində həyəcan keçirmədən istənilən düşmənlə onun gücündən və çoxsaylılığından asılı olmayaraq döyüşə girir. O, qəti surətdə öz Rəbbinə inanır və qorxu və cəsarətsizliyin nə olduğunu bilmir. Mömin çox yaxşı başa düşür ki, heç kim Allaha üstün gələ bilməz və Onun hər hansı hökmü hikmətinə əsaslanır.
ﮯ ﮰﮱ ﯓﯔ ﯕ ﯖﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ
(8.50) “(Ey Elçim!) Kaş sən kafirləri mələklər onların üzünə və yanlarına vura-vura: “Dadın atəşin əzabını!” – deyib canlarını alanda görəydin!”

(8.51) “Bu (əzab) sizin öz əllərinizlə qazandığınız (əllərini­zin törətdiyi) günahlara görədir. Yoxsa Allah bəndələrinə əsla zülm edən deyildir!”
Mələklər kafirlərin canını almağa gələndə, sən onların nara­hatlığını və həyəcanını görəydin. Mələklər onların üzünə və kürəklərinə vuraraq deyirlər: “Çıxın!” Kafirlərin ruhu canlarından ayrılmaq istəmir, çünki başa düşürlər ki, irəlidə onları məşəqqətli cəza gözləyir. Onlara belə deyilir: “Yandırıb-yaxan dəhşətli cəzanı dadın! Rəbbiniz sizə zülm etmir, axı siz çoxsaylı cinayətlər törətmisiniz və belə aqibətə layiqsiniz”.
ﯩ ﯪ ﯫﯬ ﯭ ﯮ ﯯﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ
(8.52) “Eynilə Firon nəslinin və onlardan əvvəlkilərin hərəkətləri kimi. Onlar Allahın ayələrini yalan hesab etdilər, Allah da onları günahlarına görə yox etdi. Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət sahibidir, cəzası da çox şiddətlidir!”
Allah bütün nəsillərə eyni ədalətlə yanaşır. Müşriklərin törətdikləri əməllər Firon nəslinin və onlardan əvvəl yaşamış kafir xalqların etdiklərinə bənzəyir. Onlar da Allahın möcüzələrini inkar edirdilər və O, onları bu cinayətlərinə görə cəzalandırdı. O, güclüdür və cəza verməkdə sərtdir və heç bir məxluq Onun vermək istədiyi amansız cəzasından qaça bilməz. Fövqəluca Allah buyurur: “...(Yer üzündə) elə bir canlı yoxdur ki, onun ixtiyarı (Allahın) əlində olmasın...” (Hud, 11/56).
ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ
(8.53) “(Kafirlərə verilən) bu əzab ona görədir ki, bir tayfa özünə bəxş edilən neməti (naşükürlük üzündən küfrə) dəyişməyincə, Allah da ona əta etdiyi neməti dəyişən (pisliyə çevirən) deyildir. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) Eşidəndir, Biləndir!⁸⁷
Allah kafir xalqları cəzalandırdı, onları nemətdən və fira­vanlıqdan məhrum etdi. Bunu ona görə etdi ki, onlar günah işlər görmüş və nəfslərində olanları dəyişdirmişdilər. Allah insanları heç vaxt onlara verdiyi nemətdən, onlar Ona itaətsizlik göstər­məyənə qədər, məhrum etmir. Onlar Onun nemətini inkar etməyə başladıqda və bu nemətə naşükürlüklə cavab verdikdə, O, onları maddi nemətlərdən məhrum edir. Onlar özlərini dəyişdikcə, O da onların rifahını dəyişir. Allah belə etməklə Öz ilahi hikmətinə istinad edir, qullarına qarşı ədalətlilik və rəhmlilik göstərir. O, Öz qulları ilə zülmkarcasına davranmır, lakin onlar Onun hökmlərinə itaətsizlik göstərəndə onlara cəzasını daddırır və beləliklə, iman gətirənlərin qəlbini Özünə cəlb edir.

Onun gözəl adları arasında Eşidən, Bilən adları haqqında. O, məxluq­larının ürəyindən keçirdiyi və ya ucadan söylədiyi bütün sözləri eşidir. O, onların ən gizli fikirlərini və sirlərini bilir və hadisələri Öz elminə və İlahi iradəsinə əsasən öncədən müəyyən­ləşdirir.

ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ
(8.54) “Eynilə Firon nəslinin və onlardan əvvəlkilərin hərəkətləri kimi. Onlar Rəbbinin ayələrini yalan hesab etdilər, Biz də onları günahlarına görə məhv etdik. Firon nəslini (dəniz­də) batırdıq. Onların hamısı zalım idi!”
Firon və onun xalqı Allahın onlara göstərilən möcüzələrinə iman gətirməkdən boyun qaçırdılar. Onlara qədər yaşamış kafirlər də belə etmişdilər və həmin xalqlardan hər biri törətdikləri cinayətlərin ağırlığına müvafiq olaraq cəza almışdılar. Məhv edilənlərin və amansız cəzaya məruz qoyulanların hamısı zalım günahkarlar idilər və özləri özlərini məhvə məhkum etmişdilər. Allah onlara zalımlıq etməmişdi, onları etmədikləri cinayətə görə cəzalandırmamışdı. Qoy insanlar zalımlıqdan çəkinsinlər, yoxsa, bir zamanlar onlardan əvvəlki pozğunluq törədənləri məhv etmiş cinayət onların da axırına çıxar!
ﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ

(8.55) “Həqiqətən, Allaha görə canlı məxluqların ən şərlisi küfr edənlərdir. Onlar iman gətirməmişlər və gətirməyəcəklər”⁸⁸.

(8.56) “Onlar (sənə qarşı müharibə etməmək barədə) əhd bağladığın kimsələrdir ki, (onu bağladıqdan) sonra hər dəfə əhdlərini pozar və Allahdan da qorxmazlar”.
Küfrə etiqad edən günahkarlar iman gətirməkdən boyun qaçırırlar və onlara göstərilən etibara xəyanət edərək, canlı məxluqların ən şərlisinə çevrilirlər. Onlar xatırlanan üç keyfiyyətə malikdirlər: öhdəliklərini yerinə yetirmirlər, verdikləri sözün üstündə durmurlar və buna görə də onlar eşşəklərdən, itlərdən və başqa həşəratlardan da pisdirlər. Onlarda xeyirxahlıq yoxdur – onlar əsil şərdirlər. Onlar məhv edilməlidirlər ki, xəstəlikləri ətrafdakılara sirayət etməsin. Bax elə buna görə sonra Fövqəluca Allah belə buyurur:
ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ
(8.57) “Əhdi pozanları müharibədə yaxalasan (ələ keçirt­sən), onlar ilə (onlara tutacağın divanla, verəcəyin cəza ilə) arxa­larında olan kimsələri də (qorxudub) dağıt ki, onlar (bun­dan) ibrət alsınlar (bir daha əhdi pozmağa cürət etməsinlər)!”
Əgər sən onlarla döyüşməli olsan, onlarla əhd üzrə öhdə­liklərin olmazsa, onda onları sərt cəzalandır ki, bu, öz ardıcılları üçün ibrət nümunəsi olsun. Ola bilsin ki, onlardan sonra gələn insanlar onların başına gələnləri yadda saxlayıb ibrət götürsünlər və bu sərt aqibətin öz başlarına gəlməməsi üçün səy göstərsinlər.

Törədilmiş cinayətlərə görə cəza tədbirlərinin faydası da elə bundadır. Cinayət­karların cəzalandırılması, hələ cinayət törətmə­miş insanları itaətsizlikdən çəkindirir və artıq cəzasını çəkmişləri də yenidən cinayət etməkdən, qanunu təkrar pozmaqdan saxlayır. Fövqəluca Allah bu ayədə xatırlanan cəzanı hərbi əməliyyatlarla bağlayır və buradan aydın olur ki, əgər müsəlmanlar kafirlərlə sülh müqaviləsi bağlayıblarsa⁸⁹, onlar (müsəlmanlar) o müqaviləni xaincə­sinə pozmaq və, hətta onlar (kafirlər) islahedilməz satqınlar və xainlər olsalar belə, kafirləri cəzalandırmaq haqqına malik deyillər.

ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ
(8.58) “Əgər (əhd bağladığın) bir tayfanın sənə xəyanət edə biləcəyindən qorxsan, (döyüşə başlamazdan əvvəl) onlarla olan əhdini pozduğunu açıq-aydın (mərdi-mərdanə) özlərinə elan et. Çünki Allah xainləri sevməz!”
Hərbi əməliyyatların dayandırılması haqqında saziş bağla­nıl­dıqdan sonra qarşı tərəfin davranışı sənə təhlükə yaradırsa və sən onların sazişi xaincəsinə pozacaqlarına şübhə etmirsənsə, onda sənə icazə verilir ki, sazişin öhdəliklərini yerinə yetirməyi rədd edəsən. Sazişi qaytarıb onların üstünə at və onlara açıq-aşkar elan et ki, onu ləğv edirsən. Qoy hər iki tərəf xəbərdar olsun ki, artıq aranızda heç bir müqavilə yoxdur. Sən digər tərəfi sazişi ləğv etməyin haqqında xəbərdar edənə qədər onu xaincəsinə pozmaq və sülh sazişinə zidd olan hər hansı hərəkəti etmək haqqına malik deyilsən. Allah satqınları və xainləri sevmir. Bundan başqa, Allah onlara nifrət edir və buna görə, müsəlman həmişə açıq hərəkət etməli və xəyanətkarlıqdan çəkinməlidirlər.

Bu ayədən aydın olur ki, əgər kafirlər tərəfindən namərdcə­sinə xəyanətkarlıq faktı açıq məlum olubsa, onda müsəlmanların sülh sazişini ləğv etməsi haqqında bəyanat verməsi məcburi deyil, çünki kafirlərin xəyanəti aşkar edilibsə, sazişin ləğv edilməsini elan etmək mənasızlaşır, belə ki, bu zaman hər iki tərəf sazişin şərtlərinin pozulması haqqında artıq eyni dərəcədə xəbərdar edilmiş olurlar.

Ayədən həm də belə bir nəticə çıxır ki, əgər müsəlmanlar kafirlər tərəfindən xəyanət ediləcəyindən ehtiyat etmirlərsə və əgər kafirlər onların tərəfindən sülh sazişinin ehtimal olunan pozulma­sını təsdiq edən əməllərə yol vermirlərsə, onda müsəlmanların bu sazişi ləğv etmək haqqı yoxdur və onlar imzalanmış sazişin müddəti qurtarana qədər şərtlərini yerinə yetirməlidirlər.
ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯔ ﯕ ﯖﯗ
(8.59) “Qoy kafirlər düşünməsinlər ki, onlar başqalarını qabaqlaya bilə­cəklər. Həqiqətən də, onlar xilas ola bilməyə­cəklər!”⁹⁰
Qoy öz Rəbbinə iman gətirməkdən boyun qaçıran və Onun ayələrini inkar edən allahsızlar elə düşünməsinlər ki, onlar Allahı qabaqlaya və qisasdan qaça biləcəklər. Onlar heç vaxt onları pusquda gözləyən Allahdan qaça bilməyəcəklər. Özünün kamil hikmətinə əsaslanaraq, Fövqəluca Allah onlara möhlət verir və cəzalandırmağa tələsmir. O, ona görə belə edir ki, Öz mömin qullarını sınaqdan keçirsin və onların yaxşı və Allaha xoş gələn əməllərini artırsın ki, onları sayəsində möminlər böyük yüksək­liklərə qalxa bilsinlər və şərəfli əxlaqi keyfiyyətlər qazansınlar; onları başqa yolla əldə etmək mümkün deyil.
ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ
(8.60) “(Ey möminlər) Allahın düşmənini və öz düşməni­nizi, onlardan başqa sizin bilmədiyiniz, lakin Allahın bildiyi düşmənləri (münafiqləri) qorxutmaq üçün kafirlərə qarşı bacar­dığınız qədər qüvvə və döyüş atları tədarük edin. Allah yolunda nə xərcləsəniz, onun əvəzi artıqlaması ilə ödənilər və sizə heç bir haqsızlıq edilməz!”
Sizi məhv etmək və dininizi sarsıtmaq üçün əllərindən gələn hər şeyi edən kafir düşmənlərinizlə qarşıdurmaya hazırlaşın. Biliyinizi və gücünüzü artırın, hər növ silah əldə edin və sizə kafirlərlə döyüşdə kömək ola bilən istənilən digər hazırlıqları da aparın.

Bu hökm hərbi sənayenin top, pulemyot, tüfəng sahələrini, hərbi təyyarələrin, yerüstü və dəniz hərbi texnikasını, istehkam qurğularının və digər mühəndis tikililərinin inşasını nəzərdə tutur. Bu ayə ictimai fikrin və müsəlmanların yüksəlişinə və onların düşmənlərin hücumundan müdafiə mənafelərinin qorunmasına yönəldilmiş fəaliyyətin inkişafına çağırışdır. O, müsəlmanları atəş açma qaydalarını öyrənməyə, inzibati fəaliyyəti öyrənməyə, igid və cəsur olmağa çağırır. Bax elə buna görə Muhəmməd Peyğəmbər (ona Allahın salavatı və salamı olsun!) demişdir: “Bilin ki, güc – atəş açmaq bacarığından ibarətdir”.

Bu hökm həm də döyüş əməliyyatları üçün zəruri olan hərbi texnika əldə edilməsini nəzərdə tutur. Allah əmr edir ki, döyüş atları hazırlansın və Onun düşmənləri və möminlərin düşmənləri dəhşətə salınsın. Bu hökmün hikməti ondan ibarətdir ki, düşmənlər qorxudulsun və bu məsələ bu gün üçün də aktualdır. Məlum olduğu kimi, dini hökm o vaxtadək öz qüvvəsini saxlayır ki, onun nazil edildiyi səbəb hələ də qalmış olsun. Əgər düşməni qorxuda bilən yerüstü və havada istifadə edilən hərbi texnika mövcuddursa və onun sayəsində qələbə qazanmaq asanlaşırsa, onda müsəlmanlar onları inkişaf etdirməlidirlər, çünki vacib hökmü həyata keçirmək üçün zəruri olan hər bir əməlin özü də vacibdir.

Belə etdikdə müsəlmanlar onlara məlum olan düşmənlərini və həmçinin haqqında xəbər tutmadıqları və sonradan döyüşməli olacaqları düşmənlərini qorxuda bilərlər. O düşmənlər Allaha məlumdur və buna görə O, müsəlmanlara əmr etmişdir ki, gələcək döyüşlərə hazırlaşsınlar. Nəzərə alınsa ki, cihadın aparılmasına yardım göstərən ən vacib amillərdən biri – müsəlman ordusunun xeyrinə maddi ianə verilməsidir, Fövqəluca Allah möminləri varidatlarını Onun yolunda sərf etməyə çağırmışdır.

Qiyamət günü başlandıqda isə müsəlmanlar verdikləri hər kiçik və böyük ianə üçün dəfələrlə çoxaldılmış ölçüdə mükafat alacaqlar, çünki Allah yolunda verilən ianənin mükafatı yeddi yüz dəfə və daha artıq çoxaldılır. Möminlərə qarşı ədalətsizlik edilməz və onların mükafatı qətiyyən azaldılmaz.
ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ
(8.61) “Əgər onlar sülhə meyl etsə­lər, sən də ona meyl et və Allaha təvəkkül et! Həqiqətən, O, Eşidən­dir, Biləndir”⁹¹.
Sənin əleyhinə döyüşən kafirlər sülh müqaviləsi imzalamaq və döyüş əməliyyat­larına son qoymaq istəsələr, sən də sülh müqaviləsi imzalamağa razılaş və Allaha təvəkkül et! Həqiqətən, sülh sazişi bağlamaq böyük fayda gətirə bilər.

Birincisi, müsəlmanlardan həmişə sülhə və əmin-amanlığa can atmaq tələb olunur və əgər kafirlər birinci olaraq sülh bağlamaq arzusunu bildirirlərsə, müsəlmanlar bu təşəbbüsü müdafiə etməlidirlər.

İkincisi, döyüş əməliyyatlarına son verilməsi müsəlmanlara öz qüvvələrini toplamağa və zəruriyyət yarandıqda növbəti döyüşlərə hazırlaşmağa imkan verir.

Üçüncüsü, sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra, düşmən­çilik edən tərəflər bir-birini hədələməkdən vaz keçirlər və bir-birilərinin baxışları ilə daha yaxşı tanış ola bilərlər. İslam həmişə digər dinlərdən üstünlük əldə edir və heç bir din ona qalib gəlməyə qadir deyil. Buna görə hər bir ağıllı və sağlam düşüncəli insan İslam dinini qərəzsiz öyrənərsə, hökmən başqa dini əqidələrdən məhz ona üstünlük verər, axı İslam özünün gözəl hökmləri və müdrik qadağaları ilə fərqlənir, məxluqlara ədalətli və mehriban münasibət bəsləməyi öyrədir. Bu dində zülm etməyə və sıxıntı verməyə yer yoxdur və buna görə sülh sazişinin bağlanması İslamı qəbul etmək və ona etiqad göstərmək istəyənlərin sayının artmasına səbəb olur. Bu isə o deməkdir ki, sülh şəraitində yanaşı yaşamaq müsəlmanlara kafirlər üzərində qələbə çalmağa kömək edir. Ancaq bir şərt müsəlmanların ehtiyat etməsinə səbəb ola bilər: kafirlər sülh sazişi bağlamaqla müsəlmanları aldadaraq, onlara növbəti zərbəni vurmaq üçün anını gözləsinlər. Buna görə Allah möminlərə bildirmişdir ki, onlara Onun yardımı kifayət edər və kafirlərin fitnə-fəsadları mütləq onların özlərinə tərəf çevriləcəkdir:

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ
(8.62) “Əgər onlar səni aldatmaq istəsələr, (qorxma və bil ki, onların şərindən və məkrindən qorumağa) sənə təkcə Allah kifayətdir. (O Allah ki) səni Öz köməyilə və möminlərlə müdafiə edib möhkəmlətdi”.

(8.63) “O, onların ürəklərini (ülfətlə, dostluqla) birləşdirdi. Əgər sən yer üzündə nə varsa, hamısını xərcləsəydin belə, yenə də onların ürəklərini birləşdirə bilməzdin. Lakin Allah onları birləşdirdi, çünki O, Qüdrətlidir, Müdrikdir”⁹².
Allah səni bütün xoşagəlməz hallardan qoruyacaq. O, sənin maraqların və ehtiyaclarının təmin olunmasının qayğısını çəkir. O, səni dəfələrlə qorumuş və sənə yardım etmişdir və sən Onun səni müdafiə edəcəyinə əmin ola bilərsən. O, sənə göylərdən kömək göstərmiş və bundan sonra heç kim sənə müqavimət göstərə bilməmişdir. O, həmçinin sənə kömək edən möminləri ətrafında cəmləşdirmişdir. O, onların qəlbini bir-birinə yaxınlaşdıraraq onları birləşdirmiş və bunun sayəsində onların gücü dəfələrcə artmışdır. Məxluqların səyi nəticəsində buna nail olmaq mümkün deyildi, çünki buna, Allahdan başqa, heç kim qadir deyildir. Əgər sən yerdə olan bütün qızılları və gümüşləri, habelə digər qiymətli şeyləri sərf etsəydin də, bir-birindən ayrı düşmüş və dağınıq halda olan insanların ürəklərini bir-birinə beləcə yaxınlaşdıra bilməzdin, sən onsuz da buna nail ola bilməzdin. Bil ki, təkcə Fövqəluca Allah məxluqlarının ürəklərini çək-çevir edə bilir. Öz qüdrəti sayəsində O, mömin müsəlmanların ürəklərini birləşdirdi və onların dağınıqlığına son qoydu. Fövqəluca Allah buyurur: “Hamınız Allahın ipindən möhkəm yapışın və parçalanmayın! Allahın sizə olan nemətini xatırlayın ki, siz bir-birinizə düşmən idiniz, O, sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir-birinizlə qardaş oldunuz. Siz odlu bir uçurumun lap kənarında idiniz. O, sizi ondan xilas etdi. Allah Öz ayələrini sizə beləcə bəyan edir ki, bəlkə doğru yola gələsiniz” (Ali-İmran, 3/103)⁹³.