134
xatirinə qraf Şokla gecələr bir otaqda nəfəs alırdı. Öz həyatının
getgedə puç olduğunu, məhvə yuvarlandığını duyan bir in
san üçün həyatda yaşamaq nə qədər çətin idisə, Seara üçün də
yaşamaq bir o qədər əzablı və dözülməz idi. Bəli, Seara bütün
bunları hiss edirdi. Hiss edirdi ki, qraf Şokla onun arasında
müqavilə rəsmi sənəddən başqa bir şey deyildi. Bütün bunla
rın fərqinə
varmayan Seara nəhayət ki, dilləndi:
– Həyat bizi cəmiyyətin bir çox üzvlərindən heç də fərqlən
dirməmişdir, Klara. Bu aydındır. Bizim ərlərimizlə aramız
da olan başlıca dəhşətli münasibət isə ondan ibarətdir ki, biz
mənəvi cəhətdən öz hissi ehtiyaclarımızı bir ailə üzvü kimi,
bir həyat yoldaşı kimi birbirimizlə bölüşmürük. Bax, budur
məsələnin ən həll olunmalı və həll olunmamış cəhəti. Axı, nə
üçün bizim ərarvadlıq hissi yalnız vardövlət telləri ilə bir
birinə bağlansın? Axı, nə üçün bu hisslər daim parçalanmaq,
ayrılmaq təhlükəsi qarşısında qalsın? Səbəb birdir, Klara.
Təkrar edirəm, bu hisslər yalnız vardövlət telləri ilə birbirinə
bağlanmışdır. O da məlumdur ki, sərvət üzərində qurulmuş
ailə həyatı gectez məhv olmalıdır. Biz isə bu məhvi kef etməklə,
şənliklərdə, ballarda, teatrlarda günlərimizi keçirməklə, müx
təlif əyləncələrdən zövq almaqla səbirlə gözləyirik. Yaşayırıq
cəmiyyətimizin – kapitalizm cəmiyyətinin əksər üzvləri kimi,
lakin nə cür: sabahımıza inamımız olmadan, keçmişimizi
xatırlamağa çalışmadan, bu günümüzün bir anına belə eti
barımız olmadan. Əylənirik, gülürük, danışırıq, süniliklərlə
dolu bu məharətlə, saxtakarlıqla. Axı, nə üçün? Ona görə ki,
cəmiyyətimizin tələbləri ilə ayaqlaşmaq üçün bu başlıca şərt
dir. Klara, artıq mən belə bu saxtakarlıqdan cana doymuşam,
iyrənirəm. Mən sevirəm. Gec də olsa… Mən öz varlığımı saf
laşdırmağa çalışıram. Mən öz həyatımı saf və təmiz hisslər
üzərində qurmaq istəyirəm. Klara, öz psixologiyanda dönüş
135
yaratmaq üçün, öz hisslərinlə mübarizə aparmaq çətin olsa da
bu, heç vaxt gec deyildir. İnsan insanlığını sübut etmək üçün
öz hissləri üzərində qələbə çalmalıdır. İnsan öz psixologiyasın
da həmişə saflığa, təmizliyə doğru meyl yaratmağa çalışma
lıdır. Əkstəqdirdə, seçilən düzgün olmayan yolun ömürlük
əzabına dözməyə məhkum olar. Bəli, Klara, həyatda yaşamaq
çətin deyil, lakin insan kimi yaşamaq əzəldən çətin olmuşdur.
İncimə, bacı, mən əvvəli sənin həyatına oxşar həyatıma nifrət
edirəm. Sən mənim bacımsan, ona görə də mənim bu səmimi
etirafımı qiymətləndir. Unutma ki, bir vaxt puç olmuş həyatın
üçün təəssüflənmək olduqca acınacaqlıdır.
Onlar hər ikisi susmuşdular. Bacılar ayrılan, parçalanmış
bir yolun iki cığır əmələ gətirən hissəsində dayanmış yolçu
ları xatırladırdılar. İndi hər şey bu yolçuların özlərindən asılı
idi. Seçəcəkləri yol onları birbirindən ayırıb uzaqlaşdıra da
bilərdi, bir istiqamətin yolçuları da edə bilərdi. Onlarsa sus
muşdular.
İlıq günəş şüaları külafirəngini öz qızılı şəfəqləri ilə nura
qərq etmişdi. İlıqlıq adamı yüngül bir ehtiras kimi xumar
landırırdı. Ağacların hamısından erkən çiçəklənmiş alça ağa
cının ruhoxşar ətri, quşların şən cikkiltisi, arıların vızıltısısa
bu xumarlığa bir az da məstlik əlavə edirdi. Ümumiyyətlə,
bu görünüşdən sonra həyat, yaz yağışından sonra yuyunmuş
təbiəti xatırladırdı. Belə bir psixi vəziyyətlə insan nəinki yaşa
maq
istəyirdi, özü də nikbinliklə yaşamaq istəyirdi.
Qraf Şokun malikanəsindən bir az kənarda isə Parisin
mərkəzi küçələrindən biri yerləşirdi. Qraf Şokun bağa tərəf
olan külafirəngisindən həmən o mərkəzi küçəyə nəzər salan
da sanki özünü orta əsr şəhərlərinin birində yerləşən qüllədə
hesab edirsən. Geniş insan kütləsini axın halında özündə
birləşdirən küçə özünün daha çox işləkliyi ilə fəxr edə bilərdi.