236
monumental qapı, qapı girişindən sonra yanlarında şagird otaqları, eyvanlar, orta qisimdə isə üstü
yüksək bir qübbə ilə örtülü bağlı qisim var (24, s.44).
Nəticə. Ərəbcə “dərs” sözcüyündən törəyən “Mədrəsə” İslam sənətində geniş yayılmış bir
quruluş növüdür. Mədrəsələrdəki dörd məshəbin qəbul edildiyi görülür. Başlanğıcda tamamilə dini
təhsilin verildiyi mədrəsələrdə daha sonra fənn elmləri, xüsusən astronomik dəsrlər olaraq verildiyi
məlumdur. Girişin qarşısında olan böyük eyvanın müdərris otağı olduğu digər eyvanlar arasında isə
şagird hücrələrinə yer verildiyi görülər. Osmanlı dövrünə qədər külliyən bir işçisi olaraq işləyən
mədrəsələr Osmanlı dövrünün kalassik mərhələsi ilə birlikdə külliyyən planlaşdırılmada iştirak
etməyə başlayır.
ƏDƏBİYYAT
1. Bozkurt N. Medrese- İslam Ansiklobedisi, C.28,TDV Yayın ve Matbacılık, Ankara, 2003
2. Demiral Y. Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500), Ankara,1999
3. Pakalin M.Z. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.Z.MEB Basımevi İstanbul,
1983.
4. Gündoğdu H. Geçmişten Günümüze Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar-“Şehr-i
Mübarek Erzurum”. Ankara, 1989
5. Kuran A.
Anadolu Medreseleri , C: I, TIK Yayınları, Ankara,1969
6. Halaçıoğlu Y. Osmanlılarda İlim, Din ve Sosyal Messeseleri;Doğuştan Günümüze Büyük
İslam Tarihi, C.12 TIK Yayınları, Konya, 1994
7. Ulusoy A. Kuruluşundan 17.Yüzyıla Kadar Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim
Faaliyetleri (yayınlanmış yüksek lisans tezi) Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İlköğretim Ana Bilim Dalı Sosyal Bilgiler, Eğitim Bilim dalı. 2007
8. Atay H. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi (Medres Programları, İcazetnâmeler, Islahat
Hareketleri ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 1983
9. Gül A. Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru’l Hadisleri Yeri,
TTK, Ankara, 1997
10. Kazıcı Z. Osmanlı da Eğitim Öğretim Bilge Yayınları İstanbul, 2004. Kazıcı Z. Ana
Hatlarıyla İslam
Eğitim Tarihi,M.Ü.İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995
11. Ünal R.H. Çifte Minareli Medrese (I.Baskı).Ankara: Kültür Bakanlığı,1989. Ünal R.H. Çifte
Minareli Medrese ve Yakutıye Medresesi’nin Tanıtılması, Çeşitli Konular,
Atatürk
Üniversitesi Kuruluşunun XX. Yılı Armağanı, Ankara, 1978
12. Sarşkaya Y. Medreseler ve Moderneşme, İstanbul, 1997
13. Ünal R. H. Les Monuments İslâmiques Anciens de la Ville d’Erzurum et de sa Region,
Paris, 1968
14. Ünal R. H. Erzurum İli Dahilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme , Atatürk
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi S. 6, Erzurum, 1974
15. Ünal R. H. Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi
Yayınlar, 1982
16. Özkan H. XI-XIII. Yüzyılda Anadolu Türk Mimarisinin Oluşumunda Doğu Anado- lu’nun
Rolü Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktura
Tezi, Erzurum, 2000
17. Hızlı M. Osmanlı Klasik
Döneminde Bursa Medreseleri, İz Yayınları, İstanbul, 1998.
Hızlı M. Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler, 1987
18. Baltacı C. Fatih Sultan Mehmed Devri İlim Hayatı ve Sahn-ı Semən Medreseleri, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1995. Baltacı C.
XV-XVI Asırlarda Osmanlı Medreseleri, Teşkilat Tarih, İstanbul, 1976
19. Akgündüz H. Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi (Amaç,Yapı, İşleyiş)
Ulusal
Yayınları, İstanbul, 1997
20. Asani E. Makedonya’daki Medreseler ve İsa Bey Medresesi (Yayınlanmış Yüksek Lisans
Tezi). Uludağ Ünivaesitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim
dalı, 2010.
237
21. Kazıcı Z.Osmanlı da Eğitim Öğretim Bilge Yayınları İstanbul, 2004
22. Yatkaya M. Tanzimat’tan Evvel ve Sonra Medreseler. İstsnbul, 1940
23. Sözen M. Anadolu Medreseleri. İstanbul, 1970
24. Aslanapa O. Orta Çağın En Eski Yatılı İlim ve Kültür Messeseleri. Ankara, Türk Kültürü,
s.12, 1963
25. Səfərli, F. Naxçıvanda İctimai, Siyasi və İdeologiya Mərkəzləri. Bakı, 2003
26. Gündoğdu H., Ali Bayhan A., Arslan M. Sanat tarihi açısından Erzurum. Erzurum, 2010
ABSTRACT
Gulnara Kanbarova
Upbringing and educational hearths in Islamic history – medresas
The word medresa has been used in the meaning of “education hearth ruled with the
traditional methods in Islamic countries”. Generally, medresas are the educational establishment the
Subyan school graduates brought up. Being the science hearth the mesresas’ forming and
organizing by the help of state and being the education free with the help
of foundation are the labor
of Saljuks. Being analogues of Nizamiyye medresas (459-1065) begun working in Baghdat by
Saljuks we can also denote the medresas built in the cities of Marv, Herat, Isfahan, Balkh, Basra,
Mosul, Amuli, Tarebistan. First of all in the IV-X centuries the medresas occured in Eastern
territories of Islamic territoies as Bukhara, Nishapur, Khorasan are confered to be spresd to the
other Islamic countries as Baghdat, Syria, Egypt, Tunis and Endulus. But in Anatolia medresas have
been built in different places in XII century for the first time in Saljuks and Beyliks period being
taken as a sample from Syria and Baghdat medresa. The first medresa samples built by turks in
Anatolia belong to the middle period of the XII century. Building medresas had more widely spread
in Ottomans period. Although medresas were the highest educational hearths of Ottomans state a
few part of these can remained to our time.
РЕЗЮМЕ
Гюльнара Ганбаров
Медресе-очаги воспитания и овразования в Исламской истории
Слово медресе в исламских странах использовалось как учебное заведение,
испольняющее традиционные методы. Вообще, медресе-это учебное заведение которое
воспитывало выпускников Субьянской школы. Будучи очагом науки, медресе, в широком
смысле, построены и организованы со стороны государства и были бесплатными, благодаря
Сельджукам. Начавшая свою деятельность в Багдаде со стророны Сельджуков Низамие
медресе (459-1065), имела подобные медресе, построенные в городах: Марва, Герат,
Исфахан, Балх, Басра, Мосул, Амули, Таберистан. Начало выхода медресе в Исламском мире
на Востоке в Бухаре, в Нишапуре, в Хорасане приходится к IV-X векам. Отсюда медресе
распространились в другие исламские страны как Багдад (Ирак), Сирия, Египет, Тунис и
Эндулус. В Анадолу медресе в первый раз построены во времена Сельджуков и Княжеств и
примером для таких медресе брались Сирийские и Багдадские, которые строились в разных
местах. В Анадолу первые медресе, построенное турками, относится к XII веку. Еще более
распространилось строение медресе во времена Османов. Если даже медресе были высшими
учебными заведениями Османского государства, их малая часть дошла до наших дней.
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova