191
Lakin Bethovenin simfoniyaların heç biri o birisinə bənzəmir. 9 simfoniyanın hər biri sanki bir
aləmdir. Təkrar olan epizodlar yoxdur. Onun simfoniyaları 4 pərdədən ibarət instrumental dram
kimi yozurdu. Onun simfoniyalarında əsas dramatoloji ağırlıq 1-ci və sonuncu hissəyə düşür. 2-ci
hissə hadisələrin lirik və ya faciəvi aspektini verir. 3-cü məişət lövhəsidir.” Fidelio” operası,
“Təntənəli messa”, 6 trio, 16 simli kvartet, ”Karolian”, ”Eqmont”, ”Leonora” uvertüralarıda vardır.
J. Haydn görkəmli Avstriya bəstəkarıdır. Onun yaradıcılığı Vyana klassik məktəbinin ən
dəyərli səhifəsi və dünya musiqi məktəbinin yüksək zirvələrindən sayılır. Jozef Haydnı
"simfoniyanın atası" adlandırırlar. Doğrudan da, 100-dən artıq simfoniya bəstələmiş Haydn faktiki
olaraq bu janrın təməlini qoymuş, onun gələcək inkişafına dəyərli töhfələr vermişdir. Haydn
həmçinin "kvartetin atası" hesab olunur. 100-dən artıq kvarteti, eləcə də trioları, fortepiano
sonataları, konsertləri klassisizm dövrünün instrumental musiqisinin ən gözəl səhifələrindəndir.
Haydn demək olar ki bütün janrlarda əsər yazıb. Haydının klavir əsərləri (sonata, rondo, variasiya)
içərisində sözün əsl mənasında bu günə qədər də əhəmiyyətini itirməyən şedevrlər var. İlk
sonatalarda F.E. Baxın klavir yaradıcılığının təsiri duyulur. Haydının sonataları 3 hissəli sikldir. Bu
əsərlər içərisində D-dur, e-moll, Es-dur tonallıqlı sonatalarını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Onun
yaradıcılığında klassik simfoniyanın 4 hissəli quruluşu təsdiqlənir. 1 hissə - girişlə başlayır, sonra
sonata - allegrosu gəlir; 2 hissə - (yavaş hissədir) adətən 3 hissəli formada olur, lirik hissədir; 3
hissə (menuet)-xalq mahnı və rəqslərinə dayaqlanan 3 hissəli formadadır; 4 hissə-final-məişət
xarakterlidir, rondo-sonata formasındadır. Haydn 100-dən çox simfoniya müəllifidir. ”London
simfoniyası” mükəmməlliyi ilə fərqlənir. Yalnız 1 simfoniyadan başqa bütün simfoniyalar major
tonallığındadır. Haydının vokal əsərləri içərisində-oratoriyaları xüsusilə qeyd etmək lazımdır.
”Tovinin qayıtması”, ”Dünyanın yaradılması” (1798) - Con Miltonun “İtirilmiş cənnət” əsəri
əsasında yazılmışdır. Oratoriya 3 hissədən ibarətdir. ”İlin fəsilləri” (1801) - əsər Ceyms Tomsinun
poeması əsasında yazılmışdır. Haydn 24 opera müəllifidir. “Aptekçi”, ”Balıqçı qızlar” (buffa),
“Axsaq şeytan” (zinqşpil), “Asis və Qalateya” (seriya) operalarının adını çəkmək olar.
Volfqanq Amadeus Motsart – dahi Avstriya bəstəkarı, Avropa klassik musiqisinin ən nüfuzlu
nümayəndələrindən biri.
Motsart bəstəkarlıqla yanaşı, eyni zamanda mahir skripkaçı, klavesin və
orqan ifaçısı və dirijor da olmuşdur. Yaratdığı 600-dən çox əsəri simfonik, konsert, kamera, piano,
xor kimi klassik musiqi janrlarının ən yüksək zirvələrində qərarlaşıb. Onun əsərləri dünyanın ən
nüfuzlu orkestralarının konsert reperturlarının ayrılmaz parçasını təşkil edir. Motsarın ömrünün qısa
olmasına baxmayaraq dünya musiqi tarixinin qızıl fonduna daxil olan əsərlər yaratmışdır.
Bunlardan-“Fiqaronun toyu”, ”Don Juan”, ”Sehrli fleyta” kimi operaları, si minor (40), do major
(41) simfoniyalarını, orkestr üçün yazılmış “Serenada əsərini göstərmək olar. Motsart 41 simfoniya,
33 serenada bəstələmişdir.
Q-moll simfoniyası bəstəkarın yaradıcılığında mühüm yer tutur. 4 hissədən ibarətdir. Onun 1-
ci hissəsi sonata-allegrosu formasında yazılıb. Motsart musiqi tarixinə opera janrının reformatoru
kimi daxil olmuşdur. Bəstəkar hesab edirdi ki müxtəlif opera janrlarında yazan bəstəkarlar, hər bir
janra digər janrlara xas olan elementləri daxil etməlidir. Məsələn onun Buffa üslubunda yazılmış
“Fiqaronun toyu” operasında seriyanın elementləri daxil edilmişdir. Motsart bütün opera üslublarına
müraciət etmişdir. “Sehrli fleyta” operası (1791) fəlsəfi etik və humanist məzmuna malik nağıldır.
Əsərin ideyası xeyrin şər üzərində qələbəsi dayaqlanır.
ƏDƏBİYYAT
1.
M.J.
Manafova, N.T.
Əfəndiyeva, S.A.Şahhüseynova. Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Ali
məktəblər üçün dərslik. Bakı, Sabah nəşriyyatı, 2010
2.
Ə. Bədəlbəyli. “İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti”, Bakı, 1978
3.
Aida Hüseynova. Musiqi səmimiyyət məbədi. “Ayna Mətbu Evi”, Bakı, 2001, s 94
4.
А.В. Луначарский. «О социологическом методе в теории и истории музыки», кн. 2,
Москва, 1925
5.
М. Зильберквит. «Мир музыки», изд-во «Детская литература», Москва, 1988, стр. 335
6.
A.Ə.Əsgərov. Musiqi tarixi. Dərs vəsaiti. “Elm və təhsil”, Bakı, 2013, 179 s
192
ABSTRACT
Sevda Huseynova
In the formation and development of the musical culture of Azerbaijan the
work of Asaph Zeynally
The article refers to the artistic style and esthetic direction in European culture of XVII-XIX
centuries - сlassicism. At the heart of classicism on ideas of rationalism that found vivid expression
in the philosophy of Descartes. Art work from the standpoint of classical, to be built on the basis of
strict canons, thereby revealing the harmony and consistency of the universe. Interest Classicism is
only the eternal, unchanging - in every phenomenon it seeks to recognize only the essential,
typological features, casting occasional individual features. The aesthetics of classicism attaches
great importance to the social and educational function of art. Classicism establishes a strict
hierarchy of genres, which are divided into high (ode, tragedy, epic), and low (comedy, satire,
fable). Every genre has a strictly defined characteristics, mixing them is not allowed. As a certain
direction was formed in France in the XVII century. French classicism claimed identity of the
person as the supreme value of life, freeing him from the religious and ecclesiastical influence.
Classicism largely relied on the ancient art of taking his
aesthetic ideal sample, the "golden age".
РЕЗЮМЕ
Севда Гусейнова
Суть классицизма в европейской музыкальной культуре
представители венской школы
В статье говорится о художественном стиле и эстетическом направлении в
европейской культуре XVII—XIX вв. – классицизме. В основе классицизма лежат идеи
рационализма, нашедшие яркое выражение в философии Декарта. Художественное
произведение, с точки зрения классицизма, должно строиться на основании строгих канонов,
тем самым обнаруживая стройность и логичность самого мироздания. Интерес для
классицизма представляет только вечное, неизменное — в каждом явлении он стремится
распознать только существенные, типологические черты, отбрасывая случайные
индивидуальные признаки. Эстетика классицизма придаёт огромное значение общественно-
воспитательной функции искусства. Классицизм устанавливает строгую иерархию жанров,
которые делятся на высокие (ода, трагедия, эпопея) и низкие (комедия, сатира, басня).
Каждый жанр имеет строго определённые признаки, смешивание которых не допускается.
Как определенное направление сформировался во Франции в XVII веке. Французский
классицизм утверждал личность человека, как высшую ценность бытия, освобождая его от
религиозно-церковного влияния. Во многом классицизм опирался на античное искусство
беря его за идеальный эстетический образец, «золотой век».
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova