44
Şəkil 2. İstehlak xassələrinin dəyərinin diaqrammı
Diaqramdan göründüyü kimi, döşəmə üçün örtüklər qismində istifadə edilən
PVX materiallarının xidmət müddətini xarakterizə edən uzunömürlülük xassəsi (41),
bioloci təhlükəsizlik (38), çirklənməməzlik (37), qoxunun intensivliyi (27), mexaniki
fərqlərə davamlılıq (möhkəmlik) (26,5) və digər xassələr ekspertlər tərəfindən daha
yüksək qiymətləndirilmişdir. Xassə çirklərini təyin edən zaman cəm qiymət balı 23-
dən az olan xassələr üzrə tədqiqat nəticələri nəzərə alınmışdır.
PVX linoleumlarının keyfiyyətini müəyyən edən səkkiz Ən dəyərli xassə
ekspert qiymətləndirilməsindən keçirilmişdir. Onların çəkisi sabit cəm prinsipinə
əsasən təyin edilmişdir. Xassələrin dəyəri, çəkisi və çəkilərini nəzərə almaqla
dəyərləri cədvəl 8-da verilmişdir.
Cədvəl 10-dan göründüyü kimi, uzunömürlülük xassəsinin dəyəri (çəkisini
nəzərə almaqla) xarici görkəm xassəsindən 3,6; istilik keçirməməzliyi xassəsindən
3,2; istismar xassələrinin sabitliyi xassəsindən 2,4; çirklənməməzlik və təmizlənmə
xassəsindən 1,4 və bioloji təhlükəsizlik xassəsindən 1,2 dəfə artıqdır.
Cədvəl 8. Döşəmə üçün PVX materiallarının istehlak xassələrinin
ekspert qiymətləndirilməsinin nəticələri
Sıra
sayı
Xassənin
adı
Şifrə
Xassənin
dəyəri
Xassənin
çəkisi
Xassənin çəkisini
nəzərə almaqla
dəyəri
1.
Uzunömürlülük
X
4
41
1,80
73,80
2.
Bioloji təhlükəsizlik
X
1
38
1,62
61,56
45
3.
Çirklənməməzlik və
təmizlənmə
X
7
37
1,45
53,65
4.
Qoxunun intensivliyi
X
5
27
1,13
60,51
5.
Mexaniki təsirlərə qarşı
davamlılıq (möhkəmlik)
X
9
26,5
1,10
29,15
6.
İstismar xassələrinin sabitliyi
(saxlanma xassəsi)
X
12
25
1,05
26,25
7.
İstilik keçirməməzliyi
X
8
24,5
0,95
23,28
8.
Xarici görkəm
X
2
23
0,90
20,70
Müasir dövrdə döşəmə üçün PVX materiallarının istehlak xassələrini
öyrəndikdə standart və qeyri-standart tədqiqat metodlarından istifadə edilir.
PVX linoleumlarının kompozisiya qatının plavtifikatorlarının yerləşməsi
strukturun sıxlaşması və boşalması ilə əlaqədar olan proseslərin gedişatının int
ensivliyini müəyyənləşdirmək məqsədilə TP-2 tipli cihazlarda xarici sürtünmə əmsalı
tədqiq edilir. Bu zaman əks cism qismində məişət ayaqqabılarının istehsalında tətbiq
edilən mikroməsaməli rezin və termoelastoplast, polivinilxlorid və poliretan altlıq
materiallarından istifadə edilir. Xarici sürtünmə əmsalı sürtünmə qüvvəsi və sürtünmə
səthini sıxan yük arasındakı bucağın tangensinə uyğun təyin edilir:
tg
burada, - sıxan yük, kqs/sm
2
;
- sürtünmə qüvvəsi, kqs/sm
2
.
TP-2 cihazının kons truksiyası maksimal dərəcədə sadə olmaqla, kifayət qədər
sabit göstəricilərin alınmasını təmin edir. Əks cismin sınaq materialı üzərində
sürüşməsinin sürəti adətən 0,1-0,2 m/san-yə bərabər götürülür. Bu isə döşəmə örtüyü
üzərində piyadanın ayağının orta sürüşmə sürətinə yaxındır.
Bəzi hallarda nümunələrin PV-2 cihazında deformasiyası nəticəsində materialın
bərpa olunma xassəsini öyrənmək üçün elastiklik əmsalı təyin edilir.
46
h
h
h
n
0
burada, h – tədqiq olunan nümunənin qalınlığı;
h
n
– yük altında 600 saniyə qaldıqdan sonra tam deformasiya;
h
0
– yük götürüldükdən 600 saniyə sonra qalıq deformasiyası.
PVX linoleumlarının elektrikləşməsini təyin etmək üçün PEP-2 cihazında statik
elektrik yükünün potensialı tədqiq edilir. Yük əlcək dərisini PVX linoleum
nümunəsinin səthinə sürtməklə əldə edilir. Bu zaman havanın nisbi rütubəti 35%
olmaqla potens ial yükün əldə olunması məqamından 60 saniyə sonra təyin edilir. Bu
metod istismar xüsusiyyətlərini əks etdirmir (ayaqqabı altlığının növünü, çirk
hissəciklərinin mövcudluğunu və s.).
Bu metoddan başqa PVX linoleum nümunələrinin elektrikləşməsini təyin
etmək iəqsədilə PESP-5, İNEP-1 cihazları və VNİİPPK qurğuşundan istifadə edilir.
Bu sınaq metodlarına standart yoxdur. Bu cihazlar, ələlxüsus VNİİPPK standart
qurğusu nümunələrin identik şəraitdə sınanmasını təmin edir. Bu zaman alınmış
yükün potensialının sınaq aparılan nümunə üzərində getməsi prosesi yalnız PVX
linoleumun öz xassələrindən asılı olan müəyyən sürətlə gedir.
Nümunələrin uyuşqanlığını 45, 40, 30, 25, 20, 10 və 5 mm diametrli hamar
millər vasitəsilə üzərlərinə üz tərəfi xaricə olmaqla müvafiq nümunələri bürüməklə
müəyyən edirlər. Metod materialların əyilmə deformasiyasına qarşı davamlılığını
müəyyənləşdirir.
PVX linoleumlarının sınaq aparılan nümunələrinin səthi sınma göstəricisi
DÜST 18108-80-in tələblərinə uyğun təyin edilir. Bu göstəriciniölçüsü müvafiq NTS-
in qoyduğu tələblərdən kənara çıxmamalıdır.
DÜST 14632-79-a uyğun ekspert tədqiqatı üçün götürülən nümunələrdə
xlorhidrogen və bromlaşan maddələrin miqdarı təyin edilir. Metodlar xlorhidrogenin
azotla gümüş və bromlaşan maddələrin brom suyu ilə qarışıqlı təsir reaksiyalarına