Entomofaqlari

 
92 
mərhələsi 14-16 gün, pup mərhələsi 9-12 gün çəkməklə bir nəslinin inkişafı 
28-34 gün davam edir. 10-12 gündən sonra pupdan yaşlı fərd çıxır. İldə iki 
nəsil  verir.  Ədəbiyyat  məlumatına  əsasən,  sincababənzər  güvənin  və  anbar 
odlucasının  paraziti  hesab  edilir  [140].  Bizim  araşdırmalarımıza  görə, 
parazitin  ikinci  nəsli qızılgül  yarpaqbükəni üzərində  inkişaf  edir. Naxçıvan 
Muxtar  Respublikası
  bağlarında  Diadegma  armillata  (Gravenhorst,  1829) 
parazitinin  birinci  nəsli  meyvə  güvəsini  13,3-28%,  ikinci  nəsli  isə  qızılgül 
yarpaqbükəni tırtıllarını 8-20% yoluxdurur (cədvəl 6.3)  
Cədvəl 6.3  
Muxtar respublika
 bağlarında Meyvə güvəsi və Qızılgül yarpaqbükəni 
tırtıllarının Diadegma armillataparazitilə yoluxma dərəcəsi  
İll
ər 
 
Zərərverici 
tırtılların 
toplanıldığı yer və 
tarix  
Meyvə güvəsi  
Qızılgül yarpaqbükəni  
T
ır
tıll
ar
n
say
ı 
Onlardan 
yoluxmuşlar  
Aylar  
T
ır
tıll
ar
n 
say
ı 
Onlardan 
yoluxmuşlar  
Sayı  
%- l
ə 
Sayı  
%- l
ə 
2005 
 
Or
d
u
b
ad
  
30 may  
150  
35  
23,3  
08 iyul  
100  
12  
12  
05 iyun  
150  
28  
18,6  
12 iyul  
100  
9  
9  
2006 
 
Şah
bu
z 
 
28 may  
150  
42  
28  
14 iyul  
100  
15  
15  
03 iyun  
150  
28  
18,6  
15 iyul  
100  
20  
20  
2007 
 
Ş
ər
u
r 
 
25 may  
150  
20  
13,3  
16 iyul  
100  
8  
8  
08 iyun  
150  
30  
20  
17 iyul  
100  
11  
11  
 
Diadegma  armillataparazitinin  üstün  və  effektli  cəhətlərindən  biri 
odur  ki,  parazitlə  sahibin  inkişafı  bir  vaxtda  gedir,  yəni  sinxronluq  halı 
müşahidə  edilir.  Buna  görə  də  parazit  sahiblərin  tırtıl  mərhələsini,  onu 
sahibin  bağlarda  görünməyə  başladığı  ilk  gündən  yoluxdurmağa  başlayır. 
Parazit  2  və  3-cü  yaşlı  tırtılları  həvəslə  yoluxdurur  və  inkişafını  tırtılın 
bədəni  daxilində,  torlu  barama  hazırlayıb  orada  pupa  çevrilməsindən  sonra 
başa çatdırır. Aparılan müşahidələrə əsasən, Diadegma parazitindən meyvə 
güvəsinə və qızılgül yarpaqbükəninə qarşı bioloji mübarizədə istifadə etmək 
mümkündür.  
 
6.2.5. Scambus calobatus (Gravenhorst, 1829)  
S.  calobatus-un  5  sinonimi  var:  Scambus  calobatarius  (Kokujev, 
1913); Scambus ghilianii (Spinola, 1843); Scambus nigrodorsalis (Ulbricht, 

---

 
93 
1916);  Scambus  zonatellus  (Schmiedeknecht,  1914);  Scambus  zonatus 
(Habermehl, 1903) [191]. 
Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasının
  bağlarında  geniş  yayılmış  və 
meyvə  çiçəkyeyəninin  paraziti  kimi  qeydə  alınmışdır.  Bölgədə  aparılmış 
tədqiqatlara  əsasən  müəyyən  edilmişdir  ki,  parazit  meyvə  güvəsini,  zolaqlı 
meyvə  güvəsini,  gavalı  meyvəyeyənini  və  gavalı  uzunburununu  da 
yoluxdurur.  O,  ikinci  və  üçüncü  yaş  tırtılların  üzərinə  tək-tək,  hər  tırtıl 
üzərinə  bir  ədəd  yumurta  qoyur.  Yumurta  qoyulandan  3-4  gün  sonra 
onlardan  sürfələr  çıxır.  Parazitin  sürfələri  5-6  gün  sahibin  bədən 
möhtəviyyatı ilə qidalandıqdan sonra pup mərhələsinə keçir. Pup mərhələsi 
10-12  gün  çəkir.  Ümumi  inkişaf  müddəti  20-25  gün  çəkir.  İmaqo 
mərhələsində ağacların qabığı altında qışlayır. Parazitlər may ayının birinci 
ongünlüyündən iyul ayının axırınadək fəaliyyət göstərirlər (şəkil 6.2).  
Təbiətdə  yonca  sahələrindən  və  meyvə  bağlarındakı  çiçəkli  ot 
bitkiləri  üzərindən  toplanılmışdır.  Respublikada  dağ  və  dağətəyi  zonada 
daha geniş yayılmışdır. Aparılan hesablamalara əsasən, Ordubad rayonunda 
meyvə  güvəsi  tırtılları  parazitlə  32-37,3%,  Şahbuz  rayonunda  23,3-26,6%, 
Şərur  rayonunda  isə  28-34%;  zolaqlı  meyvə  güvəsi  tırtılları  Ordubad 
rayonunda  20-23,3%,  Şahbuz  rayonunda  26-28%,  Şərur  rayonunda  18,6-
24,6%;  gavalı  meyvəyeyəni  isə  Ordubad  rayonunda  30-32,6  %,  Şahbuz 
rayonunda 23,3-26,6%, Şərurda isə 21,3-27,3% yoluxmuşlar.  
 
Şək. 6.2. Naxçıvan 
Muxtar Respublikasının
 meyvə bağlarında Scambus 
calobatus parazitinin uçuş dinamikası  

---

 
94 
Ümumiyyətlə, Naxçıvan 
Muxtar Respublikasının
 bağlarında Scambus 
calobatus  (Gravenhorst,  1829)  ilə  zərərvericilərdən  meyvə  güvəsi  23,3-
37,3%,  zolaqlı  meyvə  güvəsi  18,6-28%  və  gavalı  meyvəyeyəni  isə  21,3-
32,6% yoluxurlar (cədvəl 6.4).  
 
Scambus calobatus 
Aydın olmuşdur ki, həyətyanı sahələrdə parazitin fəaliyyəti olduqca 
böyükdür.  Çünki  həyətyanı  sahələrdə  olan  ağaclarda  heç  bir  kimyəvi  mü-
barizə  aparılmır.  Parazit  ildə  iki  nəsil  verir.  Birinci  nəsli  meyvə  güvəsi, 
gavalı uzunburunu, ikinci nəsli isə müşahidələrimizə əsasən gavalı meyvə-
yeyəninin və zolaqlı meyvə güvəsinin tırtılları üzərində inkişaf edir.  
 
Cədvəl 6.4  
Naxçıvan 
Muxtar Respublikasının 
bağlarında meyvə 
zərərvericilərinin Scambus calobatusparaziti ilə yoluxma dərəcəsi  
İll
ər 
 
Zərərverici 
tırtılların 
toplandığı 
yer və tarix 
Meyvə güvəsi  
Zolaqlı meyvə güvəsi   Gavalı meyvəyeyəni  
T
ır
tıll
ar
ın
 
say
ı 
Onlardan 
yoluxmuşlar  
T
ır
tıll
ar
ın
 
say
ı 
Onlardan 
yoluxmuşlar  
T
ır
tıll
ar
ın
 
say
ı 
Onlardan 
yoluxmuşlar  
Sаyı   % -lə 
Sayı   %-lə  
Sayı   %- lə 
2005
 
О
rd
u
b
аd 
 
25 маy  150 
48 
32 
150 
30 
20 
150 
45 
30 
28 iyun  150 
56 
37,3 
150 
35 
23,3 
150 
49 
32,6 
2006
 
Ş
аh
b
u
z 
 
22 маy  150 
35 
23,3 
150 
42 
28 
150 
35 
23,3 
29 iyun  150 
40 
26,6 
150 
39 
26 
150 
40 
26,6 
2007
 
Ş
ər
u
r 
 
20 маy  150 
43 
28,6 
150 
28 
18,6 
150 
32 
21,3 
26 iyun  150 
51 
34 
150 
37 
24,6 
150 
41 
27,3 
 

---