Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
162 patogenlarning mitseliysi shakli kichrayganligi tufayli kirib kelishi kamayib, uning rivojlanishi to‘xtaydi. O‘simlikning normal rivojlanishida, turli kasalliklar bilan kasallanmasligida ekinlarni ekish muddatlari ham asosiy rol o‘ynaydi. Ekinlarni erta ekish tuproqdagi suv rejimining me’yorida bo‘lishi, yorug‘lik bilan ta’minlanishi, tez rivojlanishiga imkon beradi. Kuzgi bug‘doylar erta ekilganda fuzarioz, ildiz chirish, zang, un shudring kasalligi bilan kasallanmasligiga sharoit yaratiladi. Suli, don, dukakli ekinlarni erta ekish ularning qorakuya, zang fuzarioz kabi kasalliklar bilan kam kasallantiradi. Kartoshka va savzavot ekinlarini kech muddatlarda ekish ularning kasalliklarga chidamliligini ortirishga olib keladi. Kech ekilgan ekinlardagi moddalar almashinish jarayonidagi o‘zgarishlar, kartoshkaning virus kasalligiga, rakka, karamning bakteriozga chidamliligini orttiradi. Ekinlarning turli kasalliklar bilan kasallanmasligida urug‘liklarni va ko‘chatlarni ekishga tayyorlash ham muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi. Bu tadbirlar urug‘larni, tuganaklarni, piyozboshlarni, ko‘chatlarni tozalash jarayonida ularning bir xil sifatda bo‘lishini ta’minlaydi. Mayda, yaxshi rivojlanmagan urug‘lar, tuganaklar ekishda foydalanilmaydi. G‘alla ekinlarning qorakuya, toshkuya kasalliklariga qarshi kurashda ularning urug‘larini 47 0 C haroratda 2—3 soat davomida qizdirish ham yaxshi samara beradi. 14.2. Kimyoviy kurash choralari Kasalliklarga qarshi kimyoviy kurash choralarini qo‘llash, kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarga qarshi organik, anorganik va zaharli moddalardan foydalanishga asoslangan. O‘simliklarning kasalliklariga qarshi qo‘llaniladigan kimyoviy moddalar fungisidlar deyiladi. Respublikamiz sharoitida qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi qo‘llaniladigan fungisidlar “O‘zbekiston Respublikasida ishlatish uchun ruxsat etilgan o‘simliklarni himoya qilish vositalari ro‘yxati” da (Toshkent, 2005) berilgan. Bu ro‘yxat O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘simliklarni himoya qilish vositalari Davlat komissiyasi tomonidan tasdiqlanadi. 163 Fungisidlar qishloq xo‘jalik ekinlari ko‘chat va urug‘lariga ekishdan oldin ishlov berish, tuproqni va issiqxonalarni, omborlarni dezinfeksiya qilish uchun foydalaniladi. Kimyoviy usul yordamida kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar o‘simlik ichkarisiga kirib kelgunga qadar uning manbalariga barham berish uchun foydalaniladi. Fungisidlar ta’sir etish xususiyatiga qarab kontaktli va sistemali ta’sir etish xususiyatiga ega. Sistemali ta’sir etuvchi fungisidlardan kasallangan o‘simlikni davolashda foydalaniladi. Ular o‘simlik to‘qimasiga kirib kelib, unda parazitlik qilayotgan zamburug‘larga ta’sir qiladi va o‘sishini to‘xtatadi. Kontaktli fungisidlar o‘simlik a’zolarining ustida saqlanib, uni kasallantiruvchi zamburug‘larga bevosita salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Uning o‘sish va rivojlanishini to‘sib qo‘yadi. Natijada kasallikning o‘simlikka salbiy ta’siri kamayadi yoki butunlay bo‘lmaydi. O‘simliklarni himoya qilish jarayonida kimyoviy kurash chorasi eng muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda. Lekin kimyoviy kurash choralarining salbiy oqibatlari ham yo‘q emas. Jumladan, kimyoviy moddalar patogen mikroorganizmlar bilan birga saprotrof organizmlarga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi; kimyoviy moddalar ta’sirida zaharli moddalarga nisbatan chidamlilikni namoyon qiladigan genoti plar va kuchli patogen shtammlarning hosil bo‘lishiga olib keladi. Shuning uchun kimyoviy kurash choralarini qo‘llashda yetishtirilgan mahsulotlarning sanitariya-epidemiologik holatini nazorat qilib turish talab etiladi. 14.3. Biologik kurash choralari Bunday kurash choralarining mohiyati shundan iboratki, patogen mikroorganizmlarga qarshi saprotrof mikroorganizmlarning o‘zaro qarama-qarshi xususiyatlarini yoki ular hosil qilgan moddalarni qo‘llash natijasida ularning zararini kamaytirish imkoni yaratiladi. Bu usulga o‘simliklarning fitonsidlar ingibitorlar hosil qilish xususiyati va gullik parazitlarning hasharotlaridan foydalanish ham kiradi. 164 Tuproqda hayot kechiruvchi mikroorganizmlar orasida o‘zaro ziddiyat ularning saprotrof va patogen vakillari orasida amalga o s h g a n l i g i d a n f o y d a l i m i k r o o r g a n i z m l a r h o s i l q i l g a n antibiotiklar fitonsidlar ta’sirida patogen turlarning nobud bo‘lishiga olib keladi. Tuproqdagi antogonistik-mikroblar: bakteriyalar, zamburug‘lar, aktinomitsetlar, faglar o‘z rivojlanishining turli bosqichlarida fitopatogen zamburug‘lar va bakteriyalarga ta’sir ko‘rsatadi. Ular hosil qilgan antibiotiklar o‘simlikning ildiz tizimi orqali o‘simlikka kirib kelib, uning o‘tkazuvchi to‘qimalarida hayot kechirayotgan kasallik qo‘zg‘atuvchilariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Yer ustidagi antogenist-mikroblar gi perparazitlar, saprotrof zamburug‘ va bakteriyalar un shudring, zang zamburug‘larining mitseliysiga yoki meva tanalariga, gullik parazitlarning vegetativ a’zolariga salbiy ta’sir qilib, ularning rivojlanishini to‘sib qo‘yadi. Yer usti antogonist-mikroblarga bakteriyafaglar, protistlar (amyobalar, infizoriyalar), bakteriyalarga, zamburug‘larga ta’sir qiluvchi bakteriyalar, aktino mitsetlar, zamburug‘lar misol bo‘ladi. Fitopatogen bakteriyalarga ta’sir qiluvchi bakteriyafaglar o‘simlik ichidagi bakteriya hujayralarini nobud qiladi. Ular bakteriyalar keng tarqalgan tuproqda, o‘simlik organlarida, quduq, daryo, dengiz, ko‘lmak suvlarida keng tarqalgan bo‘ladi. Qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi bakteriyafaglarni foydalanish uchun ularning urug‘larini ivitish, ko‘chatlar ildiziga ishlov berish, o‘simlik a’zolariga sepish yerlarni un shudring, zang kasalliklaridan sog‘lomlashtirishda yaxshi samara beradi. Masalan, urug‘lariga bakteriyafaglar bilan ishlov berilgan g‘o‘za o‘simligining gommoz bilan zararlanishi nazoratga nisbatan 74% ga kamaygan. Sodda hayvonlardan amyoba va infuzoriyalarning Fusarium zamburug‘lariga qarshi ta’siri ham aniqlangan. F.oxysporum Schl.f neveum zamburug‘i sporali amyoba ta’sir qilinmagan tuproqlarda uzoq saqlansa, amyobalar bilan sug‘orilgan tuproqlarda to‘rt kundan keyin zamburug‘ sporalari yo‘qolib ketgan. Sodda hayvonlardan infuzoriyalar ta’sirida g‘o‘zaning vertitsilyoz so‘lish, rizaktonioz kasalliklari ham keskin kamaygan. Fitopatogen zamburug‘larga salbiy ta’sir qiluvchi bakteriyafaglar Fusarium, Helminthosporium, Verticillium, un Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|