Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
158 37-rasm. Olma barglarining parsha kasalligi bilan zararlanishini aniqlash shkalasi. A—dog‘lanish turi; B—so‘rilish turi. Savollar Chatishtirish jarayonida infeksiya manbalarining ahamiyati qanday? O‘simliklarning kasalliklarga chidamliligini baholashda qanday mezonlardan foydalaniladi? Tabiiy infeksion fonlar qanday hosil qilinadi? Sun’iy infeksion fonlar qanday hosil qilinadi? Infeksiya miqdori qanday aniqlanadi? 159 14-BOB. Qishloq xo‘jalik ekinlarini kasalliklardan himoya qilish usullari Qishloq xo‘jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi kurash choralarini to‘g‘ri belgilashda kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar turlarini to‘g‘ri aniqlash, ularning biologik xususiyatlarini bilish va samarali ta’sir qiladigan vositalarni to‘g‘ri qo‘llash muhimdir. Ekinlarning kasalliklariga qarshi kurash choralari umumagronomik va ixtisoslashgan turlarga bo‘linadi. Ekinlarning kasalliklarga chidamliligini va hosildorligini oshirishda turli o‘g‘itlarni me’yorida qo‘llash, navlarni to‘g‘ri tanlash bilan birga o‘simliklar qoldig‘idagi, tuproqdagi, urug‘dagi va havodagi infeksiya miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar asosiy rol o‘ynaydi. Ekinlarning kasalliklariga qarshi kurash choralari o‘zining qo‘llash usuliga qarab profilaktik va davolash maqsadida o‘tkaziladigan seleksion-urug‘chilik, agrotexnik, biologik, kimyoviy, fizikaviy-mexanik turlarga bo‘linadi. 14.1. Agrotexnik kurash choralari Qishloq xo‘jaligining intensiv rivojlanishi, dehqonchilik madaniyatining ortishi ekinlarning kasalliklariga qarshi kurashda viloyatlarning tuproq-iqlim sharoitini, o‘simlik turini hisobga olib kompleks agrotexnik kurash choralarini qo‘llashni taqozo qiladi. Agrotexnik kurash choralarining asosiy maqsadi sog‘lom urug‘lik va ko‘chatlar yetishtirishga qaratilgan bo‘lib, ekinlarni ekishdan tortib hosilni yig‘ishtirib olgunga qadar qo‘llashni taqozo qiladi. Almashlab ekish qoidalariga amal qilish ekinzorlarda infeksiyaning to‘planmasligiga sharoit yaratadi. Buning uchun ekinzorlarda ekiladigan ekinlar kelgusi yilda ekiladigan ekinlar kasallanmaydigan turlarga mansub bo‘lishi muhimdir. Ya’ni, ekin dalasida ikki yildan ortiq muddatda bir xil ekin ekmaslik, ekin o‘rniga ekiladigan ekin bir xildagi kasalliklar bilan kasallanmasligi muhim ahamiyatga ega. 160 Respublikamizda paxta yakkahokimligi davrida g‘o‘zani 7—9 yil davomida bir dalada uzluksiz yetishtirish, ularda vilt kasalligining ko‘payishiga sabab bo‘lgan. Bug‘doy, arpa kabi g‘alla ekinlarini almashib ekishda foydalanish ularda ildiz chirish, fuzarioz kasalliklarining ko‘payishiga sabab bo‘lmoqda. Ekinzorlarda almashlab ekishga amal qilish kasalliklarning zarari kamayishiga, tuproqda saprotrof mikroorganizmlar va antagonistlarning keng tarqalishiga sharoit yaratadi. Tuproqda uzoq muddatda saqlanadigan patogen infeksiya miqdorining kamayishida tuproqni chuqur haydash muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi. Bunday dalalarga shudgordan keyin yaxob berish ham infeksiya miqdorining kamayishiga olib keladi. Kungaboqarning oq chirish, kuzgi bug‘doyning ildiz chirish, zang zamburug‘i sporalari miqdorining kamayishiga tuproqni chuqur haydash natijasida erishiladi. Bug‘doyzorlardagi o‘simlik poyasi va ildizidagi infeksiya miqdorini kamaytirishda ularni daladan chiqarib tashlash yoki maydalab tuproqqa aralashtirish ham muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi. Fitopatogen zamburug‘larning tuproqda saqlanishida begona o‘tlar ham asosiy rol o‘ynaydi. Ekinzorlarda ular miqdorini kamaytirish, ekin dalalaridan chiqarib yoqib tashlash infeksiyani kamaytiradi. Qishloq xo‘jalik ekinlarida keng tarqalgan kasalliklardan fuzarioz, rizoktonioz, gelmintosporiozlarning zarari tuproqda namlik miqdorining keskin o‘zgarishi, kislotali muhitning ortishi, azot, fosfor, kaliy va bor yetishmaganda kuchayadi. Mineral o‘g‘itlarni o‘z vaqtida qo‘llash ekinlarning kasalliklarga chidamliligini ortiradi. Organik o‘g‘itlar tuproqning fizikaviy xususiyatlarini yaxshilab, namligini oshiradi, suv o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. Natijada, tuproqning suv-havo sig‘imi va harorat me’yorini baravarlashib, o‘simliklarning mineral oziqlanishini yaxshilaydi. Azotli o‘g‘itlarni qo‘llashda kaliyli va fosforli o‘g‘itlar nisbatiga alohida e’tibor berish kerak. Azotli o‘g‘itlarni sof holda me’yoridan ortiq qo‘llash, kuzgi bug‘doyning ildiz chirishi, kartoshkaning fitoftoroz bilan kasallanishiga imkon beradi. F o s f o r l i o ‘ g ‘ i t l a r n i q o ‘ l l a s h e k i n l a r i l d i z t i z i m i n i takomillashtirib, kasalliklarga chilamliligini orttiradi. Kaliyli o‘g‘itlar ekinlar to‘qimalarini mustahkamlab, uglevodlar bilan 161 ta’minotini yaxshilaydi. Kaliyning yetishmasligi to‘qimalarning qorayishiga, barglarning qurib qolishiga sabab bo‘ladi. Kaliyli o‘g‘itlardan fosforli va azotli o‘gitlar bilan birga foydalanish yaxshi samara beradi. Mikroelementlardan marganes, bor, mis, rux kabilar o‘simliklarning mineral oziqlanishida asosiy rol o‘ynaydi va ularning normal rivojlanishini ta’minlaydi. Mis elementi o‘simliklardagi oksidlanish — tiklanish fermentlari aktivligini oshirishi natijasida, ularning hosildorligi ko‘payib, kasalliklarga c h i d a m l i l i g i o r t a d i . M i s s u l f a t i b i l a n i s h l o v b e r i l g a n kartoshkaning omborxonalarda saqlash jarayonida chirishi 70% ga, kraxmalning yo‘qolishi 50% ga kamayadi, tuganak peridermasining miqdorini 2—3,5 marta oshirib, hosili erta yetiladi. Marganesli o‘g‘itlar qand lavlagi, bug‘doy, makkajo‘xori, sabzavot ekinlariga 0,5—2 s/ga miqdorida, marganesli superfosfat yoki olitingugurtli marganes 45—60 kg/ga tarzida foydalanilganda yuksak samara bergan. Ayniqsa, arpaning tosh qorakuya kasalligi bilan kasallanishi nazoratga nisbatan kamaygan. Ekinlar urug‘ini ekishdan oldin 0,2% li bor eritmasi bilan ishlov berilganda urug‘larning unuvchanligi va kasalliklarga chidamliligi 1—5 marta ortgan (Shumilenko, 1953). Tarvuz ildizi bor kislotaci bilan oziqlantirilganda, uning antraknoz kasalligiga chidamliligi 65% ga ortib, 1 ga maydondan 282 s/ga hosil olingan. Rux — o‘simliklarning oziqlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, oqsillarning oksidlanishida, auksinning hosil bo‘lishida asosiy rol o‘ynaydi. Ruxni 1 kg qumga 2,25 m 2 miqdorda qo‘llash kanop o‘simligining fuzarioz kasalligiga chidamligini 2—3 marta ortiradi. Oltingugurtli ruxning 0,02% li eritmasi bilan bodring urug‘lariga ishlov berilganda, uning bakterioz kasalligiga chidamliligi 5—12 marta ortgan. Bunday eritma bilan bug‘doy urug‘iga ishlov berilganda, uning shudring, qo‘ng‘ir zang va fuzarioz bilan kasallanishi keskin kamayadi. Mikroelementlar ta’sirida pomidorning uchki chirish, no‘xatning askoxitoz, makkajo‘xorining pufakli qorakuya, bedaning rak va qora dog‘lanish kasalliklariga chidamliligi ortgan. Mikroelementlarning o‘simlikka ijobiy ta’sirini mikroskopik o‘rganishlarning ko‘rsatishicha, kasallik qo‘zg‘atuvchi Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|